Ο «Αναρχικός» Σέρβος του Σινεμά

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

«Το μέλλον είναι δυσοίωνο. Κι όχι γιατί οι άνθρωποι είναι ανόητοι, αλλά γιατί ο κόσμος διαφεντεύεται από λίγους που απομυζούν τον πλούτο και δημιουργούν εστίες έντασης κατά το δοκούν».

Ο ανθρωπιστής και ριζοσπάστης Σέρβος σκηνοθέτης Ζέλιμιρ Ζίλνικ χαμηλώνει τη φωνή και το βλέμμα όταν του ζητείται να μιλήσει για το μέλλον. Επίσημος καλεσμένος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο οποίο προβάλλεται αυτή την εβδομάδα, ειδικό αφιέρωμα στο έργο του.

Ο Ζίλνικ μίλησε στο VICE λίγο πριν αναχωρήσει για το Βελιγράδι, για την άνοδο του εθνικισμού στα Βαλκάνια, τους νέο-καπιταλιστές που ξεπήδησαν από τον γιουγκοσλαβικό πόλεμο, αλλά και για τη νέα ταινία του με θέμα την ανθρωπιστική κρίση στην Αφρική και το μεταναστευτικό ρεύμα από τις βόρειες ακτές της μαύρη ηπείρου προς την Ευρώπη.

Το μελαγχολικό βλέμμα πίσω από τα λεπτά γυαλιά του 72χρονου πλέον ασπρομάλλη Ζίλνικ δεν φαίνεται να ταιριάζει με τη φλυαρία, ή το πάθος του, όταν καλείται να απαντήσει για ζητήματα που τον καθόρισαν ήδη από τη δεκαετία του΄60. Σημειωτέον ότι γεννήθηκε το '42 σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί και οι κομμουνιστές γονείς του εκτελέστηκαν όταν ο μικρός Ζέλιμιρ ήταν μόλις ενάμιση ετών.

Ο κινηματογραφιστής της γενιάς του γιουγκοσλαβικού «Μαύρου κύματος», ακολούθησε μοναχική πορεία με εμβληματικό συνδετικό στοιχείο το γεγονός ότι καταγράφει αδιάλειπτα τον τρόπο που αλλάζει ο κόσμος, ιστορικά και κοινωνικά: Αμφισβήτησε τον κρατικό σοσιαλισμό και τη γραφειοκρατία του καθεστώτος Τίτο στα τέλη της δεκαετίας του '60 («θα άξιζε να γίνει ένα μπλουζ τραγούδι αποχαιρετισμού» είπε στο Masterclass στο Ολύμπιον) κι έπειτα κινηματογράφησε, χρησιμοποιώντας ηθοποιούς και αληθινά πρόσωπα, τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, την ιδεολογική σύγχυση και τον αντίκτυπο της μετα-σοσιαλιστκής πραγματικότητας στις ζωές των ανθρώπων. Και σήμερα, μετά από όλα αυτά τι; «Η ιστορία είναι ένα σφαγείο, με λιγοστές στιγμές ειρήνης και διαφωτισμού» μου επανέλαβε στο λόμπι του ξενοδοχείο του. «Σήμερα, το ξένο κεφάλαιο καταστρέφει τους φυσικούς πόρους στην Αφρική. Εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν με κάθε τρόπο να περάσουν στην Ευρώπη. Ήμουν εκεί για τη νέα μου ταινία», είπε κοφτά.

Με το ίδιο αφοπλιστικό στυλ είχε ξεκινήσει και το Masterclass τη Δευτέρα: «Τίποτα από όσα θα σας πω σήμερα δεν είναι κανόνας. Μην προσπαθήσετε να με μιμηθείτε, κάνω κάτι απόλυτα προσωπικό που είναι αποτέλεσμα του δικού μου γούστου και συναισθήματος. Αν με ρωτήσετε από τι διδάχθηκα, θα σας πω από τα λάθη μου και από ταινίες που δεν ήταν της αισθητικής μου».

VICE: Είπατε ότι η σημερινή πολιτική κατάσταση στη Σερβία δεν θυμίζει ούτε καπιταλισμό ούτε εθνικισμό ούτε μετα-κομμουνισμό. Εντέλει, τι είναι;
Ζέλιμιρ Ζίλνικ: Επικρατεί μια πολιτική σύγχυση, η οποία συνεχίζεται από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και τον εμφύλιο πόλεμο μέχρι σήμερα. Έχει αναδυθεί μια νέα τάξη, την οποία απαρτίζουν παλιά στελέχη του καθεστώτος, που έγιναν νέο-καπιταλιστές ή συνδέονται στενά με την εκκλησία. Υπήρξαν πολιτικοί-μαριονέτες και κερδοσκόποι πάνω στα συντρίμμια του πολέμου. Αυτοί διακίνησαν μαύρο χρήμα κι έστησαν απάτες με την πλάτη των πολιτικών. Κήρυξαν έναν νέο ταξικό πόλεμο, δημιουργώντας μια άκαμπτη καπιταλιστική γραφειοκρατία που στράφηκε κατά της εργατικής τάξης κι αυτό ήταν ακόμη πιο οδυνηρό.

Σας ανησυχεί η άνοδος του εθνικισμού στα Βαλκάνια;
Στην πραγματικότητα, αυτό προκαλείται από τους ίδιους τους πολιτικούς και τους καπιταλιστές, οι οποίοι επιχειρούν να συντηρούν ένταση την οποία εκμεταλλεύονται. Δύο εβδομάδες πριν τον επεισοδιακό αγώνα στο Βελιγράδι μεταξύ της Σερβίας και της Αλβανίας, χούλιγκαν ομάδων επιτέθηκαν σε διαδήλωση ομοφυλόφιλων. Οι ίδιοι άνθρωποι βρίσκονται κοντά στην εκκλησία. Είναι οι ίδιοι κύκλοι και είναι χειραγωγήσιμοι.

Το '68 προβλέψατε την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού 20 χρόνια αργότερα. Τι προβλέπετε για τα επόμενα 20 χρόνια;
(Σκέφτεται) Δεν βλέπω δυνατότητα συνέχισης της υφιστάμενης οικονομικής κατάστασης. Θα πρέπει να είσαι αφελής για να το πιστεύεις. Και αυτό όχι γιατί ο πληθυσμός είναι ανόητος, αλλά γιατί υπάρχει διαρκής αναταραχή στον κόσμο, που προκαλείται, επαναλαμβάνω, από ανθρώπους που επιθυμούν να την εκμεταλλευτούν.

Τι είδους ταινίες θα κάνατε αν ήσασταν 25 ετών;
Βλέπω πολλά παιδιά που κάνουν δυναμικές ταινίες και είμαι πολύ ικανοποιημένος γι' αυτό. Δεν θα άλλαζα κάτι από τις υπάρχουσες απόψεις μου, θα καταπιανόμουν με την ίδια θεματολογία. Τις πολιτικές και οικονομικές αλλαγές, την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

Πείτε μου δυο λόγια για τη νέα ταινίας σας
Ταξίδεψα στην Κεντρική και Βόρεια Αφρική. Εκεί συμβαίνουν φοβερά πράγματα. Είδα ξένες εταιρείες να εκμεταλλεύονται τον πληθυσμό πολύ πιο άγρια από την εποχή της αποικιοκρατίας. Απομυζούν κέρδη από την καταστροφή των δασών, του ορυκτού πλούτου, του νερού. Το κινέζικο κεφάλαιο έχει ισοπεδώσει τα πάντα. Δύο -τρία εκατομμύρια μετανάστες προσπαθούν κάθε χρόνο να περάσουν από την Βόρεια Αφρική στην Ευρώπη. Υπάρχει φοβερή ανεργία, μεγάλη φτώχεια. Οι άνθρωποι αγωνίζονται να επιβιώσουν.

Τι θα συμβουλεύετε στους νέους, κινηματογραφιστές και μη;
Πρέπει να καταλάβετε ότι η ζωή είναι δύσκολη. Σήμερα οι πολιτικοί συνεχίζουν να ψεύδονται και υπάρχει φοβερή προπαγάνδα. Το είπα και στο Masterclass ότι ο κόσμος έγινε πιο επικίνδυνος από ότι ήταν 20 χρόνια πριν. Για τους νέους θα έλεγα να είστε έτοιμοι για νέες ταραχές. Δεν είμαι βέβαιος ότι θα μπορέσετε να αντεπεξέλθετε. Το '99 υπήρχε η ψευδαίσθηση ότι θα επικρατήσει η λογική. Το επαναλαμβάνω ότι οι νέοι κινηματογραφιστές θα έχουν στο άμεσο μέλλον πολλές μοίρες ανθρώπων και πολλούς αγώνες να καταγράψουν.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.