Πώς να Εξηγήσεις τον Πόλεμο σε ένα 6χρονο Παιδί

Καιρό πριν, ο 6χρονος ξάδερφος του Zachary Gallant ρώτησε τον παππού του ένα από εκείνα τα τυχαία υπαρξιακά ερωτήματα που συχνά διατυπώνουν τα παιδιά: γιατί υπάρχει πόλεμος; Το ερώτημα τέθηκε στον Gallant ο οποίος έχει εργαστεί επί οκτώ χρόνια σε διάφορες περιοχές μετά το τέλος των εκεί πολεμικών συγκρούσεων. Όταν έγινε αυτή τη συζήτηση, είχε μια υποτροφία Fulbright για την ανάπλαση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οπότε αφιέρωνε και άφθονο χρόνο στο θέμα των πολεμικών συγκρούσεων - γιατί γίνονται, πώς να τις αποτρέψει κανείς και πώς να τις αφήσει πίσω του όταν τελειώνουν. Όμως ξαφνικά συνειδητοποίησε δυο πράγματα: πρώτον, το πόσο συχνά τα παιδιά ακόμα κι όσα δεν ζουν σε εμπόλεμη ζώνη εκτίθενται σε εικόνες βίας και δεύτερο πόσο σπάνιο και δύσκολο είναι για ενήλικες να εξηγήσουν το θέμα της βίας.

«Το γιατί υπάρχει πόλεμος είναι μια ερώτηση που δεν απαντιέται εύκολα ή κάποιες φορές δεν μπορεί να απαντηθεί και καθόλου» είπε ο Gallant στο VICE. «Είναι αδύνατο να απαντήσω σε μια παράγραφο, όπως προσπαθεί να κάνει ένας γονιός όταν τεθεί ένα τέτοιο ερώτημα από το παιδί. Και σίγουρα δεν απαντιέται στο σχολείο. Ή τουλάχιστον στο παρελθόν με βάσει τη δική μου εμπειρία».

Αυτή η συζήτηση έδωσε στον Gallant μια ιδέα: αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τα χρόνια εμπειρίας του για να δημιουργήσει ένα νέο εργαλείο που θα βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν για τον πόλεμο, να διευκολύνει τις συνομιλίες των γονιών με τα παιδιά όσο αφορά στην πολυπλοκότητα των συγκρούσεων και να κάνει τα παιδιά να σκεφθούν πώς θα αποκλιμακώσουν αντί να διαιωνίσουν τη βία. Και αποφάσισε ότι ο καλύτερος τρόπος να το κάνει αυτό θα ήταν μέσω ενός εικονογραφημένου βιβλίου με ομοιοκαταληξία, που θα περιέχει περισσότερα στοιχεία για την εθνοτική βία και τα Καλάσνικοφ, και φέρει τον τίτλο War: A Children's Book.

«Ένας από τους τόπους όπου εργαζόμουν εκείνη την περίοδο ήταν μια πολυεθνοτική κοινότητα στη βόρεια Σερβία» λέει ο Gallant για την απόφαση του να χρησιμοποιήσει ένα τραγουδάκι για να συμμετάσχει σε μια από τις δυσκολότερες συζητήσεις που μπορεί να έχει κανείς με ένα παιδί.

«Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνείται το εθνοτικό μίσος εκεί, είναι απλά μέσω ιστοριών που θα έλεγες σε ένα παιδί. Ανεξάρτητα από το εάν υπάρχει ή όχι αλήθεια σε αυτές, ο ευκολότερος τρόπος να μεταδώσεις το μίσος είναι μέσω της απλότητας. Και σκέφτηκα ότι ίσως υπάρχει και τρόπος να μεταδώσεις και το αντίθετο -δεν θα έλεγα αγάπη, αλλά μια μη-προσανατολισμένη στις συγκρούσεις αλληλεπίδραση- μέσω του ίδιου είδους απλών, ομοιοκατάληκτων συστημάτων».

Ο Gallant έφτιαξε προσχέδιο του βιβλίου μέσα σε μια νύχτα. Αλλά πέρασε μήνες για να το κάνει σαφέστερο, να το επεξεργαστεί και να αναθεωρήσει το προσχέδιο, με τη βοήθεια μιας ολοένα και μεγαλύτερης ομάδας δεκάδων συνεργατών - από τον εικονογράφο που δούλεψε μαζί του στα Βαλκάνια μέχρι συγγραφείς παιδικών βιβλίων, δασκάλων και επιτροπών φίλων των παιδιών. Λέει ότι εργάστηκε σκληρά για να διασφαλίσει ότι το βιβλίο δεν θα υιοθετεί κάποια πλευρά, δεν θα καταδικάζει τους στρατιώτες ούτε θα προωθεί τη σύγκρουση, ούτε το ειρηνευτικό κίνημα. Κι όλα αυτά, διατηρώντας μια κατανοητή ομοιοκαταληξία για παιδιά άνω των 6 ετών.

Σήμερα, ο Gallant και η ομάδα του συγκεντρώνουν χρήματα μέσω του Kickstarter και σε λίγο καιρό σχεδιάζουν να διανείμουν το βιβλίο δωρεάν σε βιβλιοθήκες, σχολεία και ειρηνευτικές οργανώσεις. Μέχρι σήμερα, η καμπάνια έχει συγκεντρώσει μόνο τα 6.283 από τα 20.000 δολάρια που χρειάζονται για μια πρώτη εξόρμηση, με καταληκτική ημερομηνία τις 3 Μαρτίου.

Αλλά ο Gallant παραμένει απολύτως αισιόδοξος και σίγουρος για το αποτέλεσμα. Ελπίζει να πετύχει πολλούς στόχους: λίγες χιλιάδες δολάρια για να αυξήσει το μήκος του βιβλίου κατά 50%, έτσι ώστε να μην είναι πυκνό και να μπορεί να φιλοξενήσει περισσότερα έργα τέχνης. Λίγες ακόμα χιλιάδες δολάρια για να μεταφραστεί στα Αραβικά, Γαλλικά, Ρωσικά και Ισπανικά. Και επιπλέον μερικές χιλιάδες δολάρια για να φτιάξει μια βερσιόν του βιβλίου σε 10-15 λεπτά κινούμενων σχεδίων.

Εάν όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιό του, ο Gallant θέλει να το εκδώσει τον Αύγουστο του 2015. Αλλά αποφάσισε να εκδώσει δωρεάν το τρέχων προσχέδιο του κειμένου του βιβλίου τον περασμένο μήνα, για να βοηθήσει τις οικογένειες που προσπαθούν να εξηγήσουν στα παιδιά τους την επίθεση στο Charlie Hebdo. Το χειρόγραφο είναι ένα ταξίδι ανάγνωσης, με γραμμές που αναμειγνύουν την παιδική ηλικία κάποιου και τη σύγχρονη ύπαρξη σε μερικές κατά κάποιο τρόπο σκληρές αλλά πολύ άμεσες ρίμες σαν:

«Βλέπεις πολλά πράγματα που είναι φτιαγμένα για να μπερδεύουν.Ακούς για όλα αυτά τα παράξενα μέρη, με όλα αυτά τα παράξενα ονόματα/βλέπεις όλα εκείνα τα πρόσωπα και όλα μοιάζουν το ίδιο:/Κάποια κλαίνε, κάποια φωνάζουν, τα περισσότερα είναι συνοφρυωμένα/ κάποια ουρλιάζουν, κάποια κατσουφιάζουν και εσύ όλη την ώρα σκέφτεσαι:/Ότι όλα μοιάζουν το ίδιο. Αξίζει να πεις ξανά:/ Το ίδιο όπως οι γονείς σου, το ίδιο όπως οι φίλοι σου.

Το σπίτι μιας οικογένειας, όπου έχουν ζήσει όλη τη ζωή τους/μπορεί να εξαφανιστεί μέσα σε μια μόνη νύχτα./ Και είναι ευκολότερο να φοβάσαι και να κατηγορείς εκείνους που λολεμούν/ αλλά συχνά δεν είναι δικό τους λάθος. Είναι εξίσου φοβισμένοι».

Και: «Και αυτό δεν γράφτηκε για να πει μην πολεμάτε ποτέ./Σίγουρα υπάρχουν εποχές που η διαμάχη δεν είναι αμαρτία».

Διαβάζοντας το χειρόγραφο του Gallant, ίσως είναι λιγάκι δύσκολο να καταλάβεις πώς θα τα πάει με τα παιδιά. Μερικοί πιστεύουν ότι οι αναλογίες είναι ο καλύτερος τρόπος να βοηθήσει κανείς τα παιδιά να κατανοήσουν την πραγματικότητα της σύρραξης χωρίς να την καταλάβουν. Ο Gallant το κάνει αυτό πολύ καλά. Ωστόσο υπάρχει στιβαρή βιβλιογραφία για το πόσο δύσκολο μπορεί να αποδειχθεί για τα παιδιά διαφόρων ηλικιών να καταλάβουν αφηρημένες έννοιες σαν αυτή για την οποία μιλάει ο Gallant. Επίσης είναι αρκετά σημαντικό να απαντηθούν οι ερωτήσεις των παιδιών, χωρίς να τα βομβαρδίσουμε με πολλές πληροφορίες και εικόνες που εκτός από υπερφόρτωση μπορεί να προκαλέσουν και τραυματισμό στην ψυχή τους. Αυτό γίνεται πολύ πιο δύσκολη αποστολή, όταν πρέπει να το κάνεις μέσω ενός βιβλίου και όχι στη διάρκεια μιας συζήτησης.

Ο Gallant πιστεύει ότι το βιβλίο του ισορροπεί αρκετά καλά σε αυτό το κομμάτι. Λέει ότι εκπαιδευτικοί του λένε πως το χειρόγραφο είναι απλό αλλά κατανοητό. Πιστεύει ότι τα παιδιά βλέπουν αρκετό πόλεμο από τα μέσα ενημέρωσης, οπότε είναι δύσκολο να τα τραυματίσεις με κάτι σαν κι αυτό. Και ιδανικά, θέλει το βιβλίο του να διαβαστεί από γονείς και παιδιά παρέα, οπότε οι ερωτήσεις να τεθούν και να απαντηθούν όπως πρέπει. Αν και δεν είναι σίγουρος πώς θα κάνει την αλληλεπίδραση να συμβεί όταν το βιβλίο δεν βρίσκεται πλέον υπό τον έλεγχό του και είναι στις προθήκες των βιβλιοπωλείων ή στα ράφια των βιβλιοθηκών.

«Η τέλεια ισορροπία μεταξύ της εκπαίδευσης και του να φοβίσεις κάποιον ίσως και να μην υπάρχει» παραδέχεται ο Gallant. «Την ίδια στιγμή, εξακολουθώ να πιστεύω ότι είναι καλύτερο από το να μην έχεις κάποια πηγή ενημέρωσης. Εάν το παιδί εξακολουθεί να βλέπει πόλεμο, τότε νιώθω ότι ακόμα κι αν δεν είναι η τέλεια έκθεση επειδή δεν γίνεται παρουσία ενηλίκου ο οποίος θα είναι πρόθυμος να τους μιλήσει, είναι καλύτερο από το να μην έχει μια εξήγηση».

«Το κείμενο πάντα υπάρχει η ανάγκη να στρώνεται» συνεχίζει ο Gallant. «Και είναι ένας από τους λόγους που μου αρέσει επειδή κυκλοφορεί δωρεάν… ο κόσμος το διαβάζει και λέει "μου αρέσει αυτό που κάνεις, κοιτά τι κάνω εγώ εδώ". Υπάρχει απίστευτα πολύς κόσμος που δείχνει ενδιαφέρον για να επεξεργαστεί το κείμενο».

Το VICE όντας λίγο διχασμένο όσο αφορά στο πως το κείμενο να αλληλεπιδράσει με τα παιδιά, έστειλε το χειρόγραφο σε μερικούς ειδικούς εκτός της ομάδας του Gallant. Ρωτήσαμε τον Stephen Mooser, συγγραφέα περισσότερων από 60 παιδικά βιβλία και πρόεδρο της ένωσης Συγγραφέων Παιδικών Βιβλίων και Εικονογράφων, εάν πιστεύει ότι το στυλ και το φορμάτ του κειμένου του Gallant θα συντονιστεί με τα παιδιά. Επίσης ζητήσαμε τη συμβουλή του James Garbarino, καθηγητή παιδοψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Loyola του Σικάγο και συγγραφέα του βιβλίου Let's Talk About Living in a World with Violence, ένα βιβλίο με θέμα την κατανόηση και την αντιμετώπιση των παγκόσμιων συγκρούσεων με θύματα τα παιδιά, για να δούμε εάν πιστεύει πως το μήνυμα του Gallant θα γίνει αντιληπτό από τα παιδιά χωρίς να τα αναστατώσει συναισθηματικά.

«Η ομοιοκαταληξία είναι δύσκολη» λέει ο Mooser. «Δεν απαγγέλλονται έμμετρα όλες οι γραμμές και ο αναγνώστης μπορεί να αποσυντονιστεί. Τα παιδιά [ηλικίας 6-10 ετών] μπορεί να μην παρατηρήσουν τα περιστασιακά προβλήματα με το μέτρο, αλλά νομίζω πως θα τραβήξετε εσείς την προσοχή τους με το μέγεθος και την επανάληψη… Είναι πολύ μεγάλο για κλασσικό εικονογραφημένο… Πιστεύω ότι εύκολα σπάει στη μέση γιατί επαναλαμβάνεται σε πολλά σημεία. Καταπιάνεται με την ίδια ιστορία των παρεξηγήσεων και των προκαταλήψεων».

Από την πλευρά του ο Garbarino μας είπε ότι «εκτιμώ την πρόθεση, αλλά πιστεύω ότι ως "βιβλίο για παιδιά" είναι μάλλον αδύναμο. Η γλώσσα είναι δύσκαμπτη και περίεργη σε πολλά σημεία… [αλλά για τα παιδιά 6-8 ετών] είναι πολύ μικρά για αυτή τη μορφή έκφρασης. Αυτή είναι η άποψή μου.

«Συμπέρασμα: για μένα είναι κάτι φτιαγμένο από έναν ενήλικο που δεν έχει μεγάλη εμπειρία με παιδιά, τη γλώσσα τους, τον τρόπο που βιώνουν τα συναισθήματα και τη διαδικασία σκέψης τους».

Οπότε, αυτό που συνάγεται είναι ότι ο Gallant έχει την επιθυμία, αλλά όχι αρκετή εμπειρία στο να συγγράφει πράγματα για παιδιά. Το σχόλιο είναι κάτι που ο ειδικός για τη βία που έγινε συγγραφέας παιδικού βιβλίου φαίνεται πρόθυμος να δεχθεί και να το εξετάσει. Έχει δείξει την προθυμία του να δεχθεί την κριτική για το βιβλίο και το περιεχόμενό τους. Επίσης παραδέχεται ότι το βιβλίο είναι σίγουρα μεγαλύτερο από ότι θα ήθελε να είναι.

Ωστόσο διστάζει να το κόψει από φόβο μήπως χάσει κάτι από τους εμπεριεχόμενους υπαινιγμούς. Και εκεί είναι το πρόβλημα. Ο Gallant είναι ένας άνθρωπος που κατανοεί την πολυπλοκότητα του πολέμου και τώρα προσπαθεί να το επικοινωνήσει ώστε να τον κατανοήσουν και τα παιδιά, σε μια γλώσσα που ίσως δεν μπορούν να την ακολουθήσουν. Βασίζεται στο ότι τα παιδιά θα ακούσουν το βιβλίο από μεσάζοντα, δηλαδή κάποιον ενήλικο, κάτι όμως που δεν θα γίνει οπωσδήποτε. Είναι στη σωστή κατεύθυνση αλλά όχι σφυρηλατημένο με τον τρόπο που χρειάζεσαι όταν συμπυκνώνεις τη γνώση ενός μεταπτυχιακού φοιτητή για να την αντιληφθεί ένα νήπιο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το εγχείρημα του Gallant είναι αδύνατο. Μπορεί κανείς να επικοινωνήσει περίπλοκες γεωπολιτικές έννοιες στα παιδιά χωρίς καν αυτά να το συνειδητοποιήσουν. Απλά χρειάζεται μεγάλη μαεστρία και κριτική σκέψη για να φτιάξεις κάτι που θα απευθύνεται σε παιδιά. Συνεπώς, αυτό που μάλλον χρειάζεται ο Gallant αυτή τη στιγμή είναι ακόμα ένας γύρος εποικοδομητικής κριτικής από όσους περισσότερους συγγραφείς και ψυχολόγους, παιδιά και γονείς είναι δυνατό, οι οποίοι αφού διαβάσουν το βιβλίο του θα του πουν τη γνώμη τους. Τότε ίσως θα μπορούσε να διαμορφωθεί η ευκαιρία ώστε να επεξεργαστεί το χρήσιμο και επαναστατικό εργαλείο οικοδόμησης της ειρήνης για παιδιά που οραματίζεται.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.