Ένα Θαύμα Αλληλεγγύης στη Νοτιοανατολική Άκρη της Ελλάδας

Η Τήλος είναι ένα μικρό νησί στη νοτιοανατολική άκρη της Ελλάδας, 14 μίλια μακριά από τις τουρκικές ακτές. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 οι κάτοικοί της υπολογίζονταν στους 533 ανθρώπους – ένας αριθμός που σήμερα αυξομειώνεται ανάλογα με την εποχή. Η τελευταία φορά που η Τήλος απασχόλησε την κυρίαρχη ειδησεογραφία ήταν το καλοκαίρι του 2008, όταν ο ιδιαίτερα αγαπητός στο νησί τέως δήμαρχος Τάσος Αλιφέρης –σήμερα εκλιπών– προχώρησε σε μια προοδευτική κίνηση: στη σύναψη πολιτικού γάμου μεταξύ δύο ομόφυλων ζευγαριών, εκμεταλλευόμενος την απουσία διευκρίνισης του φύλου των μελλονύμφων στον Αστικό Κώδικα για έναν πολιτικό γάμο. Μια ενέργεια που έφερε την άμεση αντίδραση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης, Σωτήρη Χατζηγάκη, ο οποίος χαρακτήρισε τους γάμους ανυπόστατους, προβαίνοντας στην ακύρωσή τους, σε συνεργασία με τους εισαγγελείς Πλημμελειοδικών Ρόδου και Αρείου Πάγου. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η άσημη Τήλος, πέρα από την προσπάθειά της να γίνει το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο νησί, λειτουργώντας ένα υβριδικό σύστημα παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας προερχόμενης αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές, βρήκε παράλληλα ένα νέο τρόπο να δείξει την αλληλεγγύη της, αυτήν τη φορά σε ένα φλέγον ζήτημα, σημασίας αντιστρόφως ανάλογης του μεγέθους της.

Το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης έπιασε την Ελλάδα παντελώς απροετοίμαστη και εν μέσω ενός οικονομικού κυκεώνα που εκτυλισσόταν σε διεθνές επίπεδο. Το μικρό νησί της Τήλου, λόγω της στρατηγικής θέσης του, άρχισε κυρίως από το 2014 και έπειτα να υποδέχεται σημαντικό αριθμό προσφύγων που συχνά υπερέβαινε τον τοπικό πληθυσμό. Την ίδια ώρα, η απουσία αρχών μετέτρεψε την Τήλο σε θελκτικό προορισμό για τους διακινητές, οι οποίοι αισχροκερδούσαν χωρίς κανένα απολύτως ρίσκο. Άλλωστε οι λιγοστοί λιμενικοί του νησιού –λιγότεροι από τα δάχτυλα ενός χεριού, χωρίς καν δικό τους σκάφος– δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά. Συχνά αναγκάζονταν να «δανείζονται» τα σκάφη ψαράδων για να προβαίνουν σε διασώσεις, ενώ για υπηρεσίες υγείας και εγκαταστάσεις υποδοχής ούτε λόγος. Η μοναδική γιατρός του νησιού είναι σήμερα αποσπασμένη στη Λάρισα, με αποτέλεσμα υγειονομικές υπηρεσίες στο νησί να προσφέρει η ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, παρέχοντας ένα γιατρό και μία μαία-νοσηλεύτρια. Αυτό το περιφερειακό ιατρείο λειτουργεί από τον Αύγουστο του 2015 και υποστηρίζεται από την οργάνωση Αλληλεγγύη-SolidarityNow μέσω ενός ταμείου έκτακτης ανάγκης για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και άλλων υπηρεσιών, όπως ιατρικές εξετάσεις και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Όπως μου εξηγεί ο Ιωακείμ Βράβας, επικεφαλής διαχείρισης δωρεών και συμβάσεων της οργάνωσης Αλληλεγγύη-SolidarityNow, ο λόγος που επέλεξαν να δραστηριοποιηθούν περαιτέρω –σε επίπεδο χρηματοδότησης– στην Τήλο είναι ότι είχαν πληροφορίες ότι η τοπική κοινωνία λειτουργούσε συλλογικά και προς όφελος των προσφύγων τα τελευταία χρόνια. «Ενεργοποιηθήκαμε άμεσα με το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης, είχαμε επαφές με διάφορα νησιά και πολλές άλλες οργανώσεις σε όλη τη χώρα ώστε να μπορούμε να κάνουμε αξιολόγηση της κατάστασης και να επέμβουμε βοηθώντας σε επίπεδο χρηματοδότησης τις επείγουσες δράσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο των επαφών άρχισαν να καταφθάνουν πληροφορίες, που επιβεβαιώθηκαν και από την κοινή μας αποστολή αξιολόγησης με νορβηγικές και ελληνικές οργανώσεις το καλοκαίρι, ότι στην Τήλο, παρόλο που δεν υπήρχε κανένα μέσο διαθέσιμο από το νησί, καμία κρατική ενίσχυση, οι κάτοικοι είχαν δραστηριοποιηθεί από μόνοι τους και συλλογικά προχωρούσαν σε δράσεις υπεράνω των δυνάμεών τους. Μας φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία – πώς, δηλαδή, ένα μικρό νησί που αντιμετωπίζει ήδη δικά του προβλήματα ενεργοποιείται και προσπαθεί να αντεπεξέλθει σε μια επείγουσα κατάσταση χωρίς να κλειστεί στον εαυτό του, όπως συνέβη σε άλλα μέρη της χώρας. Η Τήλος είναι ένας τόπος με προοδευτικό πρόσημο και θέλουμε να συμβάλουμε προς αυτή την κατεύθυνση και να ενισχύσουμε την προσπάθειά τους».

Μέχρι το 2014 οι εκατοντάδες εξαθλιωμένοι πρόσφυγες που κατέφθαναν στην Τήλο συναντούσαν ανεπάρκεια δομών, έλλειψη υπηρεσιών πάσης φύσεως και ένα κράτος παντελώς απόν. Μέσα σε αυτό το ρευστό περιβάλλον έκτακτης ανάγκης, οι λιγοστές ακραίες φωνές δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους στη «βουλή της πλατείας». Τότε, όμως, συνέβη κάτι μοναδικό: το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της τοπικής κοινωνίας αυτοοργανώθηκε, τα συντηρητικά αντανακλαστικά μετατοπίστηκαν και η ξενοφοβία απομονώθηκε. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα οι λιγοστοί κάτοικοι υποκατέστησαν την έλλειψη κρατικής οργάνωσης με έμπρακτη αλληλεγγύη, βοηθώντας χιλιάδες ανήμπορους ανθρώπους που έφταναν όπως-όπως από τα τουρκικά παράλια στην Τήλο με τα παιδιά τους στην αγκαλιά.

Σήμερα δήμαρχος στο νησί είναι η Μαρία Καμμά. Μια δυναμική γυναίκα με πολλές ευαισθησίες, η οποία δεν δίστασε να συγκρουστεί με τοπικούς φορείς των Δωδεκανήσων προκειμένου να πετύχει τον σκοπό της: να παρέχει στους πρόσφυγες ένα ασφαλές και αξιοπρεπές περιβάλλον διαβίωσης στον τόπο της. Τη συναντώ στο κέντρο της Αθήνας, λόγω της επίσκεψής της στο γραφείο του υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννη Μουζάλα μία ημέρα προτού ταξιδέψω στην Τήλο, προσπαθώντας να καταλάβω πώς ένα μικρό ακριτικό μέρος κατάφερε να αντεπεξέλθει στα δυσανάλογα προς τις δυνατότητές του κύματα προσφυγικών ροών που κατέφταναν στις ακτές του. «Συνολικά από την Τήλο πέρασαν από το καλοκαίρι του 2014 έως σήμερα 5.500 πρόσφυγες. Αριθμός εξαιρετικά μεγάλος για ένα μικρό νησί όπως το δικό μας. Οι πρώτες μεγάλες ροές που κατέφθασαν φιλοξενήθηκαν αρχικά στο σχολείο του νησιού, στα Λιβάδια, μέχρι τον Σεπτέμβριο του '14, όταν λόγω της έναρξης των σχολικών δραστηριοτήτων έπρεπε να τους μεταφέρουμε αλλού. Επιλέξαμε το μοναστήρι της Παναγίας της Πολίτισσας, ενώ στη συνέχεια το καλοκαίρι του 2015 ζητήσαμε από τον μητροπολίτη Σύμης, Τήλου, Χάλκης και Καστελόριζου Χρυσόστομο να μας παραχωρηθεί ο χώρος ενός παλιού στρατοπέδου που ανήκει στην εκκλησία για να δημιουργήσουμε εκεί τις απαραίτητες δομές ώστε να φιλοξενηθούν αυτοί οι άνθρωποι. Στο αίτημά μας, ο σεβασμιότατος μητροπολίτης απάντησε πως "δεν είναι δουλειά του δήμου και της Εκκλησίας να παρέμβουν στο προσφυγικό ζήτημα, αλλά του κράτους". Μάλιστα έστειλε το αίτημα μέχρι και στο Νομικό Συμβούλιο της Μητρόπολης. Εντέλει, έπειτα από έναν "πόλεμο" ανακοινώσεων και πολλές πιέσεις, καταφέραμε τελικά να μας παραχωρηθεί άτυπα ο χώρος. Τι σημαίνει άτυπα; Ότι μπορούμε να τον χρησιμοποιούμε προσωρινά, χωρίς να προχωρήσουμε σε κάποια δαπάνη μέσα σε αυτόν».

Ρωτώ την κ. Καμμά εάν υπήρξαν αντιδράσεις στο νησί, όπως παρατηρήθηκε σε άλλα μέρη της Ελλάδας. «Ήταν ελάχιστες, ένα πολύ μικρό ποσοστό των κατοίκων…», μου απαντά. «Οι περισσότεροι έδειξαν την αλληλεγγύη τους με όποιο τρόπο μπορούσε ο καθένας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια πάμφτωχη γιαγιά που μια μέρα μπήκε στο σούπερ μάρκετ και αγόρασε γάλα και μπισκότα. "Πάρ' τα, κορίτσι μου, να τα δώσεις στα παιδιά, αυτά έχω μόνο", μου είπε. Από την άλλη, μπορώ να καταλάβω την αναστάτωση που μπορεί να δημιουργήσει η μεγάλη εισροή ανθρώπων σε ένα μικρό τόπο, όμως όταν έρχονται μανάδες με τα παιδιά στην αγκαλιά δεν γίνεται να τους πεις "ξέρεις κάτι, θα κοιμηθείς στην πλατεία ή στην αυλή της αστυνομίας". Ένας αυτοδιοικητικός οφείλει να βρει τη λύση ώστε και να μην ενεργοποιηθούν οι φοβίες του τοπικού πληθυσμού και από την άλλη να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια σε αυτούς τους ανθρώπους. Οι πρώτες ροές που έφτασαν στο νησί ήταν το 2010, λίγοι Αφγανοί από τους οποίους ένας, ο Νιμά, –18 ετών τότε– εντέλει έμεινε μαζί μας και εντάχθηκε κανονικά στην τοπική κοινωνία. Τα επόμενα χρόνια αυξήθηκαν οι ροές. Είχαμε πλοία που έφερναν 100-120 άτομα, ενώ υπήρξε και μέρα που έβγαιναν πρόσφυγες σε τρεις διαφορετικές παραλίες του νησιού. Μιλάμε για εκατοντάδες ανθρώπους. Συχνά μας βοηθούσαν και οι τουρίστες, αφήνοντας στην άκρη τις διακοπές τους. Έφερναν φαγητό, προσέφεραν υπηρεσίες, μοίραζαν ρούχα. Μόνοι μας, χωρίς καμία βοήθεια από το κράτος, καταφέραμε να δημιουργήσουμε μέσα στο στρατόπεδο ένα χώρο φιλοξενίας, ο οποίος οφείλεται σε δωρεές και προσωπική εργασία. Αν δεις πώς ήταν το στρατόπεδο και πώς είναι σήμερα, θα καταλάβεις τι εννοώ. Κινητοποιήθηκαν ομάδες του τοπικού πληθυσμού, προσφέροντας ο καθένας ό,τι μπορούσε. Άλλος έκανε ξυλουργικές εργασίες, άλλος έβαφε, άλλος μαγείρευε, άλλος πρόσφερε το σκάφος του για να πραγματοποιούνται διασώσεις, μια οικογένεια πρόσφερε στρέμματα γης για να δημιουργηθούν δομές, ήταν συγκινητικό αυτό που συνέβη. Κι όλα αυτά ενώ 90 εκατ. ευρώ επεστράφησαν ανείσπρακτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση από προγράμματα που υπήρχαν για να υποστηριχθούν τέτοιου τύπου δομές. Αυτό συνέβη και επί κυβέρνησης Ν.Δ. αλλά και επί ΣΥΡΙΖΑ, όταν πήγαμε με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης να εξασφαλίσουμε χρηματοδότηση. Όμως κολλήσαμε στις γραφειοκρατικές διαδικασίες και στις επιτροπές. Δεν ξέρω τι να πω, το θεωρώ ντροπή να υπάρχουν προγράμματα και χρήματα από την Ε.Ε. και να επιστρέφονται πίσω. Δεν το βάλαμε πάντως κάτω, δημιουργήσαμε ένα χώρο φιλοξενίας με τις δικές μας δυνάμεις γιατί πραγματικά θέλαμε να βοηθήσουμε. Εδώ μιλάμε για ανθρωπινές ζωές». Ρωτάω τη δήμαρχο αν υπάρχουν τώρα πρόσφυγες στο νησί. «Όχι, δεν έχουμε, αν και έχω στείλει αιτήματα για να φιλοξενήσουμε στο νησί 100 με 150 ανθρώπους. Αντί να κοιμούνται στον δρόμο και στα λασπόνερα της Ειδομένης, ας στείλουν τουλάχιστον μανάδες με παιδιά εδώ μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Στην Τήλο μπορούν να ζήσουν αξιοπρεπώς και με ασφάλεια. Επικοινώνησα τόσο με το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής όσο και με το Εσωτερικών για να τους το μεταφέρω, ζητώντας να μας στείλουν οικογένειες και ευπαθείς ανθρώπους. Ποτέ δεν μου απάντησαν στο αίτημα, ούτε στις επιστολές. Μόλις πριν από λίγο καιρό δέχθηκα απλώς μια ενημέρωση που έλεγε ότι είμαστε πολύ μακριά και οι πρόσφυγες προτιμούν να μείνουν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Δυστυχώς υπάρχει ελλιπής ενημέρωση προς αυτούς τους ανθρώπους. Θα μπορούσε ο κάθε δήμος της χώρας, από τους 325 που υπάρχουν σήμερα, να φιλοξενήσει από 10-20 οικογένειες και να μοιραστεί κάπως το πρόβλημα. Ειδικά οι μεγάλοι δήμοι δεν μπορούν να πάρουν 100-200 ανθρώπους; Εδώ στην Τήλο των 62 τ.χλμ. καταφέραμε να φτιάξουμε δομές για 20 οικογένειες. Πλέον έχουμε ρουχισμό, φαγητό και στέγαση χάρη σε επαφές με διεθνείς και ελληνικές οργανώσεις που μας ενισχύουν. Πρωτίστως η οργάνωση Αλληλεγγύη-SolidarityNow, η οποία μας χορήγησε καταλύματα φιλοξενίας, σκηνές, υπνόσακους, είδη προσωπικής υγιεινής, ενώ σε συνδυασμό με την οικονομική ενίσχυση που προσφέρει στους Γιατρούς του Κόσμου υποστηρίζει ένα ολοκληρωμένο δίκτυο υπηρεσιών. Διαφορετικά ούτε γιατρό δεν θα είχαμε. Αυτή είναι και η μόνη βοήθεια που έχουμε λάβει».

Το επόμενο πρωί, μαζί με τον φωτογράφο Γιώργο Μουτάφη, ο οποίος καλύπτει την προσφυγική κρίση από την έναρξή της και έχει επισκεφτεί όλα τα ελληνικά νησιά-περάσματα καθώς και τις διαδρομές της ηπειρωτικής Ελλάδας προς τα βαλκανικά σύνορα, τον επικεφαλής διαχείρισης δωρεών και συμβάσεων της οργάνωσης Αλληλεγγύη-SolidarityNow Ιωακείμ Βράβα και τη διευθύντρια επικοινωνίας και ανεύρεσης πόρων Σοφία Ιωάννου, ταξιδεύουμε προς την απομακρυσμένη Τήλο γεμάτοι προσμονή – είμαστε όλοι περίεργοι να γνωρίσουμε τους ανθρώπους που πραγματοποίησαν αυτό το μικρό θαύμα αλληλεγγύης. Πλησιάζοντας παρατηρώ από μακριά το μικρό λιμανάκι του νησιού – ο μουντός καιρός προσδίδει μια αδιευκρίνιστη γοητεία στο βραχώδες τοπίο.

Στα Λιβάδια μας υποδέχεται ο Στάθης Κοντός, ο οποίος είναι υπάλληλος του δήμου και δεξί χέρι της δημάρχου Μαρίας Καμμά. Πηγαίνουμε στο γραφείο του – το μάτι μου πέφτει σε μια ζωγραφιά σε ξύλινο κάδρο. Απεικονίζει μια μητέρα να πετάει το παιδί της στον αέρα από μια φουσκωτή βάρκα πάνω σε ένα διασωστικό σκάφος. Στην άκρη φέρει την υπογραφή Imam Kafrhbel/Group Bisan. «Αυτή η ζωγραφιά που βλέπεις είναι πραγματική ιστορία…», μου λέει ο Στάθης. «Θα σου τα πει όμως καλύτερα ο αντιδήμαρχος που ήταν παρών σε εκείνη τη διάσωση». Ο αντιδήμαρχος με περιμένει στην αυλή, έξω από το ιατρείο των Γιατρών του Κόσμου. Το όνομά του είναι Αντρέας Φιλίππου, 53 ετών, εργολάβος οικοδομών στο επάγγελμα. Είναι ένας λιγομίλητος, ψαρομάλλης άντρας με τα τραχιά χαρακτηριστικά της οικοδομής χαραγμένα στο πρόσωπό του. Ο ρόλος που έχει επωμιστεί είναι οι διασώσεις στη θάλασσα – συντροφιά στις επιχειρήσεις αυτές είναι ο Νίκος Χριστοφής, μόνιμος κάτοικος Τήλου και ο άνθρωπος που διαθέτει το προσωπικό του σκάφος για τις συγκεκριμένες δράσεις. Τον ρωτώ πώς ενεπλάκη σε αυτήν τη διαδικασία. «Όταν άρχισαν να έρχονται οι μεγάλες ροές, τον Ιούλιο του '14, το νησί είχε δύο αστυνομικούς και δύο λιμενικούς, χωρίς αυτοκίνητα και χωρίς σκάφος. Όπως καταλαβαίνεις έπρεπε να βοηθήσουμε οι κάτοικοι. Δεν γινόταν αλλιώς. Ο Νίκος προσφέρθηκε και μάλιστα ανέλαβε και τα έξοδα για τις διασώσεις, τα οποία είναι υπέρογκα, δεδομένων των οικονομικών συνθηκών – μόνο οι βενζίνες για να κινηθεί ένα οκτάμετρο φουσκωτό είναι ολόκληροι μισθοί αν βγαίνεις κάθε τρεις και λίγο στη θάλασσα. Μιλάμε για ποσά που φτάνουν τα 250 ευρώ σε κάποιες περιπτώσεις. Βλέποντας λοιπόν τον Νίκο να προχωρά σε μια τέτοια κίνηση, αποφάσισα να τον βοηθήσω και εγώ. Να σταθώ δίπλα του». Ρωτώ τον αντιδήμαρχο ποια είναι η στιγμή που τον συντάραξε σε όλες αυτές τις επιχειρήσεις. «Μια διάσωση τον Ιούλιο του 2014. Βράδυ, είχε 8 μποφόρ και η βάρκα των προσφύγων πήγαινε πάνω στα κοφτερά βράχια, προσεγγίσαμε προσεκτικά, ήταν τέτοια η ένταση όμως και ο φόβος τους που μια μάνα μας πέταξε το παιδί της πάνω στο διασωστικό προκειμένου έστω να σωθεί αυτό». Ο νους μου φεύγει αμέσως στη ζωγραφιά στο γραφείο του Στάθη. «Ναι, από εκείνη τη διάσωση είναι…», μου επιβεβαιώνει ο αντιδήμαρχος. «Δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου εκείνο το βράδυ. Ποτέ. Είναι κάτι που σε σημαδεύει για πάντα. Έχω κουβαλήσει πάνω από 5.000 πρόσφυγες, εκείνα όμως τα πρόσωπα θα τα θυμάμαι για όσο ζω».

Η Κατερίνα Καντζίκη ζει στην Τήλο τους τελευταίους εννιά μήνες. Προσφέρει υπηρεσίες υγείας μέσω των Γιατρών του Κόσμου, τόσο στους κατοίκους της Τήλου όσο και στους πρόσφυγες. «Κανονικά εμείς δεν λειτουργούμε σαν ομάδα πρώτης υποδοχής, έστω κι αν πρακτικά αυτό κάνουμε τελικά. Αν παραστεί ανάγκη, κατεβαίνουμε μέχρι και σε παραλίες για να προσφέρουμε ιατρικές υπηρεσίες, έπειτα κάνουμε επισκέψεις είτε στο αστυνομικό τμήμα είτε στο λιμενικό και παρακολουθούμε μήπως χρειάζεται κάποιος ιατρική φροντίδα άμεσα. Κυρίως θέλουμε να δείξουμε σε αυτούς τους ανθρώπους πως υπάρχει γιατρός στο νησί, οπότε αν χρειαστεί οτιδήποτε να το πουν σε έναν εθελοντή και να μας φέρει σε επαφή. Βασικά όταν φτάνουν πρόσφυγες το ιατρείο μένει ανοιχτό ακόμα και για να ξεκουραστούν λίγο οι μητέρες, να αφήσουν λίγο τα παιδιά έξω να παίξουν, να πιουν ένα ποτήρι νερό. Κάτι σαν υπηρεσία πρώτης υποδοχής χωρίς να είμαστε όμως – το πρόγραμμά μας εδώ αφορά κυρίως τους μόνιμους κατοίκους, αλλά δεν μπορούμε να αφήσουμε αβοήθητους τους πρόσφυγες. Έχουν επισκεφτεί εδώ το ιατρείο άνθρωποι που είχαν να φάνε τρεις μέρες. Θυμάμαι ένα παιδί 18 ετών που έπαθε ρήξη στομάχου και έφυγε με πλωτό σκάφος για το νοσοκομείο – δεν υπήρχε διαθέσιμο ελικόπτερο».

Κατηφορίζουμε με τον Γιώργο, τη Σοφία και τον Ιωακείμ προς τον χώρο φιλοξενίας που έχουν δημιουργήσει οι εθελοντές. Εκεί μας περιμένουν η Έλενα Πισσά, συντονίστρια του καμπ, ο Μιχάλης Πανίδης και ο κύριος Νικήτας Μορφωπός, ένας εξαίρετος άνθρωπος, 67 ετών, πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου του νησιού. Μας υποδέχονται εγκάρδια και μας ξεναγούν στο εγκαταλελειμμένο προ 30ετίας στρατόπεδο που σήμερα έχει μετατραπεί σε αξιοπρεπή και καθαρό χώρο διαμονής προσφύγων. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν μεγάλες σκηνές, αλλά και λυόμενα καταλύματα φιλοξενίας. Μια σκηνή έχει διαμορφωθεί σε παιδότοπο, ενώ στις τουαλέτες υπάρχουν πινακίδες στην αραβική γλώσσα. Σε μια γωνιά υπάρχει ένα μεγάλο τραπέζι και πίσω του ένα τσουκάλι που πιθανολογώ πως έχει ταΐσει χιλιάδες στόματα. Ένας χώρος ζεστός, που αποπνέει την αγάπη και το μεράκι των ανθρώπων που τον δημιούργησαν. Η Έλενα Πισσά είναι μια από αυτούς. Διατηρεί ένα τουριστικό μαγαζί με είδη λαϊκής τέχνης και ασχολείται με τις προσφυγικές ροές από τον Ιούλιο του 2014. «Όλα ξεκίνησαν αυθόρμητα όταν μια μέρα πηγαίνοντας να ανοίξω το μαγαζί μου, βλέπω ξαφνικά ανθρώπους συγκεντρωμένους μπροστά στο αστυνομικό τμήμα. Ρωτάω τι συμβαίνει και μου λένε "Πρόσφυγες από τη Συρία". Έμεινα για δέκα λεπτά ακίνητη και τους παρατηρούσα. Είχαν όλοι το ίδιο παγωμένο βλέμμα, λες και δεν ήξεραν αν είναι ζωντανοί, αν είχαν σωθεί… Πιάνω τη δήμαρχο και τη ρωτάω τι θα κάνουμε γι' αυτούς τους ανθρώπους, δεν είχαμε ιδέα τότε πώς μπορούσαμε να τους βοηθήσουμε. Αλλά υπήρξε μαζική κινητοποίηση, αμέσως όλοι οι κάτοικοι έτρεξαν, έφεραν νερά, τρόφιμα, ρούχα, μαζί με εμάς και οι τουρίστες. Ήταν κάτι συγκλονιστικό το πόσο γρήγορα αντέδρασε ο κόσμος».

Ο Μιχάλης Πανίδης είναι 40 ετών, φούρναρης στο επάγγελμα. «40 χρόνια φούρναρης», τον πειράζει ο Γιώργος. «Εδώ στον χώρο δεν υπήρχε τίποτα, ούτε μπάνια ούτε ντους ούτε τουαλέτες, μονάχα μισοδιαλυμένα κτίρια του στρατού. Η δήμαρχος ζήτησε βοήθεια από το κράτος προκειμένου να φτιαχτεί μια δομή, αλλά δεν υπήρξε ανταπόκριση. Έτσι, ανέλαβε η τοπική κοινωνία να στηρίξει τον δήμο – αυτοοργανωθήκαμε και κάναμε εκκλήσεις σε ιδιώτες, σε τουρίστες, σε διάφορους φορείς προκειμένου να βρεθεί μια λύση. Ούτε καν σκηνές δεν είχαμε και βγάλαμε μια ανακοίνωση στο κάμπινγκ, όποιος τουρίστας δεν ήθελε τη σκηνή του να μας την αφήσει για να φιλοξενήσουμε πρόσφυγες. Πολλοί τουρίστες ευαισθητοποιήθηκαν, ενώ άλλοι δημιούργησαν μέχρι και fundraising σελίδες στο internet, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να έρχονται κάποια χρήματα από το εξωτερικό για να διαχειριστεί ο δήμος τα πρώτα έξοδα, σε συνδυασμό πάντα με την προσωπική εργασία που έβαλαν κάποιοι ντόπιοι τεχνίτες όπως ο κυρ-Νικήτας χωρίς να πάρουν χρήματα», μας λέει ο Μιχάλης.

Ο κυρ-Νικήτας κάθεται σιωπηλός δίπλα στο τσουκάλι και ακούει την κουβέντα με μισόκλειστα μάτια. Σε αυτόν οφείλονται οι περισσότερες ξυλουργικές εργασίες που έχουν γίνει στο καμπ. Στα 67 του χρόνια εργάστηκε με την ορμή 20χρονου για να τα φέρει όλα εις πέρας. Και τα κατάφερε χωρίς πολλά λόγια – χωρίς ποτέ να το κάνει θέμα. Σήμερα είναι ο μάγειρας του καμπ. «Δεν ήξερα να μαγειρεύω, εδώ έμαθα, λεβέντη μου», λέει χαμηλόφωνα. Μια ασκητική μορφή που πίσω από τα στρογγυλά γυαλιά του κρύβει δυο καλοσυνάτα μάτια. Τα χέρια του γεμάτα πληγές από τις καθημερινές εργασίες – μα στη χειραψία του αποχαιρετισμού σφίγγει το χέρι με δύναμη. Αυτός ο άνθρωπος έχει ζωή μέσα του. «Πόσοι είναι οι περισσότεροι που έχεις ταΐσει σε μια μέρα;», τον ρωτά ο Γιώργος. «Περίπου 600 άτομα», απαντά σεμνά.

Την τελευταία μέρα, λίγο προτού μπούμε στο πλοίο της επιστροφής, συναντάμε στο λιμάνι δυο ακόμα εθελοντές του καμπ: την Κάρεν και τον Τσάρλι Γκράχαμ, μόνιμους κατοίκους της Τήλου τα τελευταία δέκα χρόνια. Ο Τσάρλι είναι πρώην αξιωματικός του βρετανικού στρατού, ενώ η Κάρεν εργαζόταν για χρόνια σε ένα γραφείο διανομής Τύπου. Κάποια στιγμή αποφάσισαν πως η ζωή στην Αγγλία δεν τους ταίριαζε πια και πλέον διαμένουν στο αγαπημένο τους ελληνικό νησί. Η Κάρεν την εποχή που υπήρχαν ροές επισκεπτόταν καθημερινά το καμπ. Καθάριζε, σέρβιρε, βοηθούσε στο μαγείρεμα. Από κοντά και ο άντρας της. «Μου έδινε μεγάλη ικανοποίηση να βοηθώ αυτούς του ανθρώπους. Πρέπει κάποια στιγμή οι μεγάλες δυνάμεις να σταματήσουν να παίζουν με τις ζωές των ανθρώπων», λέει βάζοντας λίγη μπίρα στο ποτήρι της. «Πού υπηρέτησες;», ρωτά ο Ιωακείμ τον Τσάρλι. «Δεν πολέμησα κάπου ως στρατιώτης, αλλά συμμετείχα σε επιχειρήσεις ως προσωπικό εδάφους στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στα Φόκλαντ. Πολλές βόμβες τοποθετήθηκαν από τα δικά μου χέρια στα αεροπλάνα», απαντά με αφοπλιστική ειλικρίνεια. «Και τώρα βοηθάς πρόσφυγες…», του λέω προσπαθώντας να αναδείξω την αντίφαση. Όμως ο Τσάρλι δεν μασάει τα λόγια του. «Το κάνω για να εξιλεωθώ για όλα αυτά», μου εξηγεί κοιτώντας με στα μάτια. «Για όσα έχει κάνει η πατρίδα μου».

Καθώς το μικρό λιμανάκι της Τήλου χάνεται στον γκρίζο ορίζοντα, επιστρέφω νοητά στην ειδησεογραφία των ημερών – στο μπρα ντε φερ συμφερόντων που εκτυλίσσεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα κλειστά σύνορα, στις λάσπες της Ειδομένης, στις ξενοφοβικές αντιδράσεις στη Βέροια, στα «παιχνίδια» της Τουρκίας. Πίσω στο νησί ο κυρ-Νικήτας δεν θα ενδιαφερόταν για τίποτα απ' όλα αυτά. Για εκείνον η λέξη αλληλεγγύη αποτυπώνεται στα τραχιά του χέρια, τα οποία στήνουν σκηνές και ταΐζουν ανθρώπους δίχως να λογαριάζουν φυλές και έθνη.

* Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την οργάνωση «Αλληλεγγύη-Solidarity Now» στη διεύθυνση: www.solidaritynow.org.

«Πόλεμος» στη Θεσσαλονίκη για το Νεκρό Κουτάβι

Μπήκαμε στο Πρώτο «Παιδικό Επισκεπτήριο» στην Ελλάδα στις Φυλακές Γρεβενών

Θύματα Μίσους στην Ελλάδα Μέσα από τον Φωτογραφικό Φακό μιας Ιταλίδας