Γιατί οι Έφηβοι στην Ελλάδα Θέλουν να Φύγουν από τα Σπίτια τους;

Γλυκά Δεκάξι ή WastedYouth, το ανθρώπινο είδος ανέκαθεν την πάλευε δύσκολα με το κεφάλαιο «εφηβεία». Ψάξιμο της σεξουαλικότητας, διεκδίκηση περισσότερης ελευθερίας, αμφισβήτηση, κυκλοθυμία, ένας κόσμος που συχνά νιώθεις ότι δεν σε χωράει, καθηγητές που σε καταπιέζουν, αλλά πάνω από όλα γονείς που δεν σε καταλαβαίνουν και που, όσο πικρόχολο κι αν ακούγεται –παραδέξου το–, συχνά εύχεσαι να μην υπήρχαν ή έστω να χώριζαν. Είτε σημαδεύεται από Metallica και χτυπημένες Martens είτε από skate και τα φαρδιά του μεγάλου αδερφού σου, το μυστήριο της εφηβείας δεν διαφέρει δραματικά από γενιά σε γενιά, αλλά τι γίνεται με τα παιδιά που η ήβη τους συμπίπτει με τα χρόνια της κρίσης και γονείς σε απόγνωση;

Λαμβάνουμε συχνά μηνύματα από έφηβους αναγνώστες μας οι οποίοι διαμαρτύρονται για ενδοοικογενειακή –συνήθως ψυχολογική και πολύ σπανιότερα σωματική– βία που στρέφεται εις βάρος τους και τους ωθεί να θέλουν να φύγουν από το σπίτι. Προκειμένου να ακτινογραφήσουμε τη σύγχρονη ελληνική οικογένεια και να μάθουμε τι μπορεί να κάνει ένας έφηβος σε δύσκολη θέση, επικοινώνησα με τη Μαριάννα Γκιμπιρίτη, παιδοψυχίατρο-επιμελήτρια Β' στο Γ.Ν. Σισμανόγλειο στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Παλλήνης, η οποία συναντά καθημερινά πολλούς έφηβους που νιώθουν ότι κανείς δεν τους αγαπάει ούτε τους καταλαβαίνει.

Το πρώτο που αναζητώ να καταλάβω είναι τι «διαβάζει» ως παιδοψυχίατρος στην ανάγκη των εφήβων να μιλήσουν σε έναν ξένο και δη σε ένα μέσο ενημέρωσης. «Από αυτό, καθώς και από την καθημερινή μου επαφή μαζί τους, βλέπω ότι οι έφηβοι νιώθουν πολύ μόνοι τους και ότι οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν. Είναι παγιδευμένοι σε προβλήματα, τα οποία όμως δεν συζητάνε ούτε με τους φίλους τους, ακόμα κι όταν έχουν φίλους. Μπορεί να συζητάνε χίλια δυο πράγματα και να κάνουν πλάκα αλλά ντρέπονται να εκθέσουν τι συμβαίνει μες στο σπίτι τους, πιστεύοντας ότι δεν θα βρουν κατανόηση. Έχουν ανάγκη, όμως, να μοιραστούν τα προβλήματά τους και να ζητήσουν βοήθεια και συχνά επιλέγουν έναν ξένο ή ένα απρόσωπο μέσο, όπως το διαδίκτυο», μου εξηγεί η κ. Γκιμπιρίτη.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η βία είναι πολυπρόσωπη. Περιλαμβάνει την ψυχολογική βία με τα υποτιμητικά σχόλια και τους εκφοβισμούς, την παραμέληση, τη σωματική κακοποίηση και τη σεξουαλική βία. Τα χρόνια της κρίσης βρίσκουν την Ελλάδα με αυξημένα περιστατικά παραμέλησης και κακοποίησης. Αυτό συμβαίνει γιατί η ανεργία και οι ανεπαρκείς συνθήκες διαβίωσης δρουν ως ψυχοπιεστικά γεγονότα που επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργικότητα των γονέων και ευνοούν τις συνθήκες της ενδοοικογενειακής βίας.

«Η μαμά μου έχει κατάθλιψη ή ο μπαμπάς μου δεν έχει δουλειά ή έχει δουλειά αλλά αγχώνεται μην τη χάσει. Αγχώνονται συνέχεια για τα οικονομικά μας και βγάζουν όλα τα νεύρα τους πάνω μου». Η κ. Γκιμπιρίτη επιβεβαιώνει την εικόνα με σχόλια εφήβων που ακούει καθημερινά. Όταν τους ρωτάει γιατί δεν μιλάνε στους γονείς τους για όλα αυτά τα προβλήματα, τα παιδιά συνήθως απαντάνε με απογοήτευση ότι «οι γονείς μου δεν με ακούνε. Έχουν τα δικά τους».

Αναρωτιέμαι αν αυτή η τεταμένη ατμόσφαιρα οδηγεί την ελληνική οικογένεια πιο συχνά στον παιδοψυχίατρο ή αν λόγω ταμπού και οικονομικών δυσκολιών τελικά το πρόβλημα αποσιωπάται μέσα στους τέσσερις τοίχους. Η παιδοψυχίατρος απαντά ότι στα μεγάλα αστικά κέντρα έχουν ξεπεραστεί σε μεγάλο βαθμό τα ταμπού και ο γονιός, παρά την καχυποψία του, τελικά κινητοποιείται. Στην επαρχία, αντιθέτως, απευθύνονται πολύ πιο δύσκολα σε έναν ειδικό. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο «να μην το μάθει η γειτονιά», αλλά επιπλέον τους αποθαρρύνει ότι πρέπει να ταξιδέψουν πολλά χιλιόμετρα για να βρουν παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες.

Στη φάση της εφηβείας διαμορφώνουμε την προσωπική μας ταυτότητα, απομακρυνόμαστε από τους γονείς, τους οποίους μπορεί να είχαμε εξιδανικεύσει μέχρι τότε και σταδιακά αποκτούμε αυτονομία. Άρα είναι ΟΚ που όλοι θέλουμε να εξαφανιστούμε από το σπίτι; «Ο έφηβος πρέπει να έχει υπόψη ότι η ρήξη με τους γονείς είναι φυσιολογική. Αυτή η διαδικασία κυριαρχείται από αισθήματα θλίψης, φόβου, ενοχής και ανασφάλειας αλλά είναι αναμενόμενη και δεν επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στη συναισθηματική του ζωή και τη μετέπειτα εξέλιξή του. Ανησυχούμε όταν υπάρχει βία για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και ο έφηβος νιώθει ότι δεν τον αγαπάνε. Οι άμεσες επιπτώσεις μπορεί να είναι κατάθλιψη, άγχος, παραβατικότητα ή χρήση ουσιών. Μακροπρόθεσμα μπορεί να επηρεάσει την εικόνα του εφήβου για τον εαυτό του και τη σχέση του με τους άλλους. Την επιθετικότητα που συνάντησε μέσα στην οικογένεια μπορεί δηλαδή να την αναπαράγει αργότερα στις δικές του σχέσεις», μας εφιστά την προσοχή η παιδοψυχίατρος.

Ενώ η σωματική τιμωρία, το γνωστό μας «ξύλο», έχει απαγορευτεί στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, με πρωτοπόρο τη Σουηδία, είναι γεγονός ότι στη χώρα μας επικρατεί ακόμα ένα πιο «μεσογειακό» μοντέλο διαπαιδαγώγησης, το οποίο συχνά δίνει άλλοθι σε φωνές και καμιά «ανάποδη». «Αναγνωρίζουν ότι είναι επιβλαβές, αλλά τελικά 6 στους 10 γονείς στην Ελλάδα χρησιμοποιούν το ξύλο περιστασιακά», λέει η κ. Γκιμπιρίτη, ενώ εξηγεί ότι «ο γονιός φτάνει στο αμήν και θέλει να δείξει ποιος επιβάλλει την εξουσία. Η λεκτική όπως και η σωματική βία τού δίνει μια διέξοδο από την ανεπάρκειά του να οριοθετήσει το παιδί του».

Λένε ότι οι γονείς, ειδικά στο πρώτο τους παιδί, είναι πιο ανώριμοι από το ίδιο το παιδί. Η εφηβεία κατακλύζεται από αμήχανες στιγμές, αλλά και το να είσαι γονιός δεν πρέπει να είναι πολύ εύκολη υπόθεση μιας και κανένας δεν σου δίνει οδηγίες χρήσης και καμιά φορά ο ρόλος του γονιού σού έρχεται από το πουθενά και σε βρίσκει απροετοίμαστο. Και αυτοί οι δυο τύποι που φωνάζεις «μαμά» και «μπαμπά» και σε ταλαιπωρούν υπήρξαν έφηβοι και πολύ πιθανόν να πέρασαν ακριβώς τα ίδια με εσένα, μόνο που μεγαλώνοντας, κάπου ξέχασαν τι έκαναν στην ηλικία σου.

Πολλές φορές οι γονείς κατανοούν τα λάθη τους αλλά δεν ξέρουν πώς να επανορθώσουν. Η παιδοψυχίατρος τονίζει ότι οι γονείς καλό είναι να κάνουν το πρώτο βήμα, να βάζουν τον διάλογο στο οικογενειακό τραπέζι και να μιλούν με ειλικρίνεια, προσθέτοντας ότι πρέπει να ζητάνε συγγνώμη όταν χρειάζεται, ώστε να μάθει και το παιδί να ζητάει συγγνώμη. Αν τώρα τελικά εσύ είσαι ο πιο ώριμος της παρέας, καλό είναι να συζητήσεις μαζί τους τι σε ενοχλεί.

Ρωτάω τη γιατρό τι χαρακτηρίζει την τυπική ελληνική οικογένεια και η απάντησή της δεν μου προκαλεί μεγάλη έκπληξη: «H υπερπροστατευτικότητα και οι υπερβολικές προσδοκίες των γονιών, τις οποίες οι έφηβοι καλούνται να εκπληρώσουν. Η οικογένεια δυσκολεύεται να καταλάβει ότι τα παιδιά θα μεγαλώσουν και θα φύγουν και αυτή η προσκόλληση εμποδίζει την αυτονόμηση του Έλληνα εφήβου σε σχέση με έναν άλλο Ευρωπαίο». Αυτή η… διαιώνιση της ανηλικότητας έχει ενισχυθεί έντονα τα τελευταία χρόνια, αφού λόγω της ανεργίας πολλοί νεαροί ενήλικες επιστρέφουν στο παιδικό τους δωμάτιο, αδυνατώντας να ανοίξουν τα φτερά τους.

Όσο κι αν μας ανακουφίζει το να μιλήσουμε σε έναν φίλο ή ένα άτομο της εμπιστοσύνης μας, υπάρχουν φορές που το να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να αποβεί ευεργετικό και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας, τη σχέση με τον εαυτό μας και τους γύρω μας. «Όταν ο έφηβος λέει ότι δεν κοιμάται καλά, έχει άγχος, νιώθει ότι δεν του αρέσει να κάνει τίποτα ή ότι δεν αξίζει να ζει, τότε αυτό είναι το καμπανάκι που μας χτυπάει», επισημαίνει η κ. Γκιμπιρίτη, η οποία λέει στο VICE ότι συχνά ο ίδιος ο έφηβος ζητά βοήθεια από τους γονείς ή το σχολείο και στη συνέχεια απευθύνονται μαζί σε Μονάδες Ψυχικής Υγείας Εφήβων. Επίσης, προσθέτει: «Στην παιδοψυχιατρική αξιολόγηση η συνεργασία των γονιών είναι απαραίτητη, γιατί το πρόβλημα δεν το έχει ποτέ μόνο ο έφηβος και καμιά φορά με μία μόνο συμβουλευτική βλέπουμε μεγάλες βελτιώσεις».

Αν ο έφηβος είναι πιο «κλειστός» ή δεν θέλει να μιλήσει στους γονείς του, τι μπορεί να κάνει; Τότε, απαντά η παιδοψυχίατρος, «υπάρχουν τηλεφωνικές γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης που μπορεί να καλέσει ανώνυμα. Επίσης, μπορεί να μιλήσει σε κάποιον συγγενή ή καθηγητή που εμπιστεύεται με στόχο να απευθυνθούν μαζί στην παιδοψυχιατρική υπηρεσία στην οποία ανήκει ο έφηβος, βάσει του πού μένει και να κλείσουν ραντεβού. Υπάρχουν επίσης εφημερεύοντα παιδοψυχιατρικά νοσοκομεία για πιο άμεσα περιστατικά».

Σε κάθε περίπτωση, όταν δεν γλιτώνουμε ο ένας από τον άλλον, είναι μάλλον ευεργετικό να κάνουμε τις σχέσεις μας καλύτερες. Και επειδή η εφηβεία δεν αποταμιεύεται, καλά θα κάνεις να τη ζήσεις στο έπακρο.

Περισσότερα από το VICE

Ελληνάρες Σταματήστε να Είστε Μαλάκες με τα Γκαρσόνια

Oι Τύποι των «Κανίβαλων» που θα Συναντήσεις στο 122 με Προορισμό τη Σαρωνίδα

O «Kakos» μάς Εισάγει στον Ηλεκτρισμένο Κόσμο των Εsports