To Zine της Μαργαρίτας Παραδείση Σπάει τα Στερεότυπα για την Πολυσυντροφικότητα

Μεγαλώνουμε σε κοινωνίες όπου το ιδανικό του δυαδικού, αποκλειστικού έρωτα κυριαρχεί και παρουσιάζεται ως η αυτονόητη επιλογή. Οι περισσότεροι θεωρούμε ότι δύο είναι οι ερωτικοί δρόμοι που ανοίγονται μπροστά μας: Eίτε θα κάνουμε μονογαμικές σχέσεις, είτε θα περνάμε από τη μία χαλαρή φάση στην άλλη, χωρίς να εμπλεκόμαστε συναισθηματικά.

Υπάρχουν άνθρωποι, όμως, που δεν βλέπουν τον εαυτό τους, ούτε στην πρώτη περίπτωση, ούτε στη δεύτερη. Το πλαίσιο της μονογαμικής σχέσης δεν τους ικανοποιεί, τους φαίνεται ασφυκτικό, δεν καταλαβαίνουν γιατί η αγάπη πρέπει να ταυτίζεται με την αποκλειστικότητα. Από την άλλη, όμως, δεν αναζητούν ούτε την ευκαιριακή σεξουαλική ικανοποίηση, χωρίς συναισθηματική σύνδεση.

«Στους δύο, τρίτος δεν χωρεί», «Η αγάπη θέλει δύο», «Ζήλεια μου, με σένα η καρδιά μου είναι ζωντανή». Παρά το πλήθος των λαϊκών τραγουδιών και γνωμικών που ορκίζονται στον άρρηκτο δεσμό δύο ατόμων και στη ζήλεια ως απόδειξη ερωτικής αγάπης, οι πολυσυντροφικοί άνθρωποι είναι εδώ και διεκδικούν ορατότητα.

Σύμφωνα με τον ιστότοπο polysyntrofikotita.com, «η πολυσυντροφικότητα ή πολυερωτισμός (polyamory) είναι το να διατηρείς σταθερές ερωτικές/συντροφικές σχέσεις με δύο ή περισσότερα πρόσωπα, με τη γνώση και τη συναίνεση όλων των εμπλεκόμενων». Ένας πολυσυντροφικός άνθρωπος μπορεί να διατηρεί ειλικρινείς, παράλληλες σχέσεις ή να είναι μέρος μια τριαδικής, για παράδειγμα, σχέσης. Ο θεμέλιος λίθος των πολυσυντροφικών σχέσεων οποιουδήποτε είδους είναι η ειλικρίνεια και η καλή επικοινωνία – όπως φυσικά θα έπρεπε να συμβαίνει σε κάθε σχέση.

Η Μαργαρίτα Παραδείση, εικονογράφος με έδρα το Βερολίνο, όταν λέει ότι είναι πολυσυντροφική, συχνά παίρνει την ίδια απάντηση: «Α πα πα, δεν τα μπορώ εγώ αυτά τα μπερδεμένα». Έτσι, αποφάσισε να φτιάξει ένα zine που ξεφεύγει από τις στερεοτυπικές αναπαράστασεις της πολυσυντροφικότητας, με μεγάλες δόσεις χιούμορ.

 “It’s not that complicated”, απαντάει χαμογελαστά η 29χρονη Μαργαρίτα, βάζοντάς μας σε σκέψεις και αμφισβητώντας όλα όσα θεωρούσαμε δεδομένα για τις ερωτικές σχέσεις. «Δέκα χαρακτήρες διαφόρων ηλικιών και ιδιοσυγκρασιών, μια πρέζα χιούμορ και τρεις κούπες κουηρίλας –γιατί υπήρχε σε απόθεμα– είναι τα συστατικά του κόμικ».

Η Μαργαρίτα Παραδείση μιλάει στο VICE για το ξεχωριστό zine της, την έρευνα που έκανε για την polyamorous κοινότητα σε Ελλάδα και Γερμανία και τη ζωή της ως καλλιτέχνιδας που αυτοπροσδιορίζεται ως queer και πολυσυντροφική. Ποιος είπε ότι όλοι διεκδικούμε την ευτυχία μας με τον ίδιο τρόπο;    

VICE: Ποια ήταν η πρώτη σου σκέψη για το zine, με θέμα την πολυσυντροφικότητα;
Μαργαρίτα Παραδείση: Το zine προέκυψε με αφορμή την πτυχιακή μου εργασία στο Communication Design. Ήθελα να ασχοληθώ με την πολυσυντροφικότητα, ένα θέμα που με αφορά προσωπικά, για να μπορώ να δουλεύω μερόνυχτα, χωρίς να χάνω το ενδιαφέρον μου. Επέλεξα το κόμικ ως μέσο, διότι πλέον διαβάζεται από πολλές διαφορετικές ηλικίες, από ανθρώπους με διαφορετικά ενδιαφέροντα. Είναι ένα πολύ προσβάσιμο μέσο και μπορεί να σου δώσει ιδέες πιο δύσκολες με τρόπο άμεσο.

Στην πτυχιακή μου υπήρχε και το ερευνητικό κομμάτι με ερωτηματολόγια προς ομάδες πολυσυντροφικών ατόμων στην Ελλάδα, τη Γερμανία και σε άλλες χώρες. Προσέγγισα ακριβώς 299 πολυσυντροφικά άτομα, μη τυχόν και στρογγυλέψει ο αριθμός (γελάει). Από την Ελλάδα, μίλησα με 83 άτομα και τα παιδιά από την ομάδα «Ανοιχτές Σχέσεις» του πολυσυντροφικού ακτιβισμού στην Αθήνα με βοήθησαν πολύ.

 “It's not that complicated”. Πώς προέκυψε ο τίτλος;
Το κλασικό σχόλιο που ακούει κανείς όταν κάνει coming out ως πολυσυντροφικό άτομο είναι «Α πα πα, δεν τα μπορώ εγώ αυτά τα μπερδεμένα». Αυτό μου είπε και μια φίλη μου σε μια συζήτηση που είχαμε για την πολυσυντροφικότητα. Πολύς κόσμος –λογικό αν δεν ξέρει- έχει στο μυαλό του ότι μιλάμε μόνο για ένα μπέρδεμα μπουτιών, συντρόφων και μη συναινετικών καταστάσεων, πράγμα που απέχει πολύ από την πραγματικότητα.

Πότε έκανες coming out ως πολυσυντροφική;
Πριν από δυόμιση χρόνια. Μέχρι τότε, υπήρχε ως σκέψη αλλά η πραγματική συνειδητοποίηση έγινε εκείνη τη χρονική στιγμή.

Σε μικρότερη ηλικία προσπαθούσες να διατηρήσεις μονογαμικές σχέσεις και ένιωθες να πιέζεσαι;
Προηγουμένως είχα πάντοτε μονογαμικές σχέσεις που οι περισσότερες ήταν και μακροχρόνιες, επειδή είμαι άνθρωπος των σχέσεων. Καταλάβαινα τη συνθήκη του κλειστού σχήματος ως κάτι που έχουμε συμφωνήσει με τον/τη σύντροφο και άρα για αυτό το τηρούμε, αλλά δεν ένιωθα ότι έτσι πρέπει να είναι πάντα. Δηλαδή, στο μυαλό μου δεν ήταν ποτέ η μία και μοναδική οδός.

Από τις μονογαμικές σχέσεις, πώς φτάνεις στο σημείο να πεις ότι τελικά είμαι πολυσυντροφική;
Η πορεία ήταν αρκετά περίεργη και σίγουρα μη γραμμική. Υπήρξαν πολλές διαφορετικές συνειδητοποιήσεις που συναντήθηκαν κάποια στιγμή κι έγιναν ένα. Το έναυσμα ήρθε όταν βρέθηκα να μένω στο εξωτερικό και η τότε σχέση μου βρισκόταν στην Ελλάδα. Διατηρούσαμε τη σχέση εξ αποστάσεως και άρχισα να σκέφτομαι ότι θα με χαροποιούσε πάρα πολύ αν ο άνθρωπός μου ζούσε τη συντροφικότητα και ικανοποιούσε τις ανάγκες και τις επιθυμίες του με κάποιον που θα ήταν εκεί για αυτόν, στην ίδια χώρα.

Όταν αυτό το εξέφρασες, ποια ήταν η αντίδραση του συντρόφου σου;
Υπήρξαν πολλές συζητήσεις –από τις πιο όμορφες, αλλά δύσκολες συζητήσεις που έχω κάνει σε σχέσεις- που μας έφεραν πιο κοντά στο να συνειδητοποιήσουμε τι θέλει ο καθένας. Οπότε, ο άνθρωπος μου έδωσε την ευχή του και μου είπε ότι δεν είναι για αυτόν. Η σχέση έληξε με πολύ καλό τρόπο και αυτό μου έδωσε το έναυσμα να ανοιχτώ και να ψάξω ανθρώπους που να έχουν μια μεγαλύτερη εμπειρία, για να μου δώσουν και περισσότερα ερεθίσματα.

Ευτυχώς στη Γερμανία, οι πολυσυντροφικές κοινότητες είναι πολλές και πολύ ενδιαφέρουσες. Υπάρχουν μικρές ομάδες σε τοπικό επίπεδο, σε κάθε γωνιά της χώρας, οι οποίες είναι πολύ inclusive.

Απ’ όταν ξεκίνησες να εξερευνάς αυτόν τον κόσμο έχεις κάνει παράλληλες, ανεξάρτητες μεταξύ τους σχέσεις ή έχεις εμπλακεί, για παράδειγμα, σε μια τριαδική σχέση με άλλα δύο άτομα;
Απ’ όλα. Έχω υπάρξει σε τριαδικές σχέσεις, αλλά δεν έτυχε να ευδοκιμήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, επειδή ο καθένας ήταν και από μια διαφορετική χώρα και ήταν δύσκολο. Εγώ συνήθως τις ερωτικές μου σχέσεις τις δομώ με έναν άνθρωπο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είμαι αρνητική σε άλλους σχηματισμούς. Γενικά, μου αρέσει να χρησιμοποιώ τις ταμπέλες ως μέσο επικοινωνίας για να καταλαβαινόμαστε και όχι για να αποκλείουμε καταστάσεις.

Πώς λειτουργεί μια τριαδική σχέση;
Θέλει πολλή δουλειά και υπομονή. Χρειάζεται πολύ καλή επικοινωνία – όπως και σε κάθε σχέση, βέβαια. Πρέπει τα άτομα να είναι πολύ συνειδητοποιημένα και να έχουν γνώση των ορίων του άλλου, σεβασμό και διάθεση συνδιαλλαγής.

Φαντάζομαι ότι τα πράγματα πρέπει να είναι πολύ ξεκάθαρα από την αρχή.
Στη μία από τις δύο περιπτώσεις, ήταν όντως έτσι. Στην άλλη περίπτωση που δεν ήταν ξεκάθαρα τα πράγματα, συνειδητοποιήσαμε και τα τρία μέλη ότι έπρεπε να γίνει μια σοβαρή συζήτηση μεταξύ μας, για να είμαστε όλοι καλά και αγαπημένοι.

Τι φύλου ήταν τα άτομα στις σχέσεις αυτές;
Στη μία περίπτωση ήταν μία γυναίκα κι ένας άνδρας και στην άλλη περίπτωση ήταν ένα non-binary άτομο και μία γυναίκα. Είμαι pansexual, το οποίο σημαίνει ότι συνάπτω σχέσεις με άτομα διαφορετικών φύλων, αλλά και ανεξαρτήτως φύλου. Έχω υπάρξει σε σχέσεις με non-binary συντρόφους, έχω κάνει ομόφυλες και ετερόφυλες σχέσεις. Γενικά, αυτοπροσδιορίζομαι ως ξεκάθαρα queer.  

Ας επιστρέψουμε στο zine. Τι χαρακτήρες πρωταγωνιστούν και τι σχέσεις περιγράφονται;
Ο στόχος μου όταν ξεκίνησα αυτό το πρότζεκτ ήταν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ηρώων να είναι queer. Κάτι άλλο πολύ σημαντικό για μένα ήταν να είναι όσο πιο συμπεριληπτικό γίνεται. Με ενδιέφερε πολύ η ορατότητα των ερωτικών σχέσεων της μέσης και της τρίτης ηλικίας, γι’ αυτό και επέλεξα συνειδητά πολύ χαρακτήρες να ανήκουν σε αυτές τις ομάδες.

Γενικά, οι χαρακτήρες μπλέκονται μεταξύ τους με απροσδόκητους τρόπους και το κόμικ παίζει με τον τίτλο του “It’s not that complicated” και με το κατά πόσο είναι ή δεν είναι πολύπλοκες οι πολυσυντροφικές σχέσεις. Τι τις καθιστούν πολύπλοκες; Η ίδια η φύση τους ή το σύστημα μέσα στο οποίο εντάσσονται, το οποίο δεν είναι το πιο φιλόξενο;

Μέσα απ΄το zine, τι θέλεις να πεις;
Θέλω να προβληματίσω ανθρώπους, οι οποίοι δεν έχει τύχει να προβληματιστούν ως προς τον σχεσιακό τους προσανατολισμό. Μ΄ ενδιαφέρει να εξετάσω κάποια θέματα που τα θεωρούμε δεδομένα, υπό ένα πρίσμα αμφισβήτησης. Σίγουρα, με ενδιαφέρει πάρα πολύ η ορατότητα και η αντιπροσώπευση της queer και της polyamorous κοινότητας στα μέσα. 

Ποιος, πιστεύεις, είναι ο συνηθέστερος μύθος που ακολουθεί τους polyamorous ανθρώπους;
Αυτό είναι πολύ εύκολο. Ο κυριότερος μύθος είναι ότι τα πολυσυντροφικά άτομα είναι πάρα πολύ greedy (σ.σ. άπληστα), ότι θέλουν πάρα πολύ σεξ και ότι κάνουν πολύ περισσότερο σεξ από τα μονογαμικά άτομα, πράγμα που δεν ισχύει. Γενικά, είναι μύθος ότι όλα στην πολυσυντροφικότητα κινούνται γύρω από το σεξ. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Οι πολυσυντροφικές σχέσεις, όπως λέει και η ίδια η λέξη, έχουν να κάνουν με τη συντροφικότητα, με τις σχέσεις αυτές καθ’ αυτές. Εννοείται ότι πολλές φορές μπορεί να μην υπάρχει το σεξ, ως κομμάτι μιας ερωτικής σχέσης, αν για παράδειγμα ένα από τα μέλη της σχέσης είναι asexual.   

Τι είναι αυτό που όλοι θέλουν να μάθουν για τα πολυσυντροφικά άτομα και σε ρωτάνε συνεχώς;
Η συνηθέστερη ερώτηση είναι «δεν ζηλεύεις;». Υπάρχει κόσμος που θεωρεί ότι η ζήλεια στις πολυσυντροφικές σχέσεις δεν υπάρχει, λες και είμαστε άτομα με μαγικές δυνάμεις και δεν βιώνουμε όλη την γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Άλλος κόσμος θα σκεφτεί το αντίθετο: ότι υπάρχει πολύ έντονη ζήλεια, αλλά την καταπίνουμε. Τίποτα από αυτά στις όμορφες και υγιείς καταστάσεις δεν συμβαίνει.

Η ζήλεια είναι απολύτως φυσιολογικό να υπάρχει. Το ζήτημα είναι τι κάνουμε μαζί της. Φυσικά, αν ζηλέψω θα το επικοινωνήσω στον/στη σύντροφό μου, γνωρίζοντας ότι είμαι σε ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου μετά θα το συζητήσουμε και θα δούμε τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό. Ποιες είναι οι ανασφάλειες και οι φόβοι πάνω στους οποίους πατάει αυτό το συναίσθημα, πώς μπορεί ο/η σύντροφος μου να με βοηθήσει και πώς μπορώ εγώ να βοηθήσω την κατάσταση.

Έχεις δεχτεί κάποιου είδους διάκριση ως polyamorous άτομο;
Ναι, σίγουρα, αλλά πολύ λιγότερο σε σχέση με διακρίσεις που έχουν να κάνουν με άλλα κομμάτια ταυτότητας. Το ότι το coming-out μου ως polyamorous έγινε στα μισά της δεκαετίας των 20 και όχι στα 18 με όπλισε με μεγαλύτερη επιμονή και υπομονή.

Πιστεύεις ότι υπάρχει πολυφοβία (οι προκαταλήψεις εις βάρος των πολυσυντροφικών και πολυγαμικών ατόμων);
Σίγουρα. Φαίνεται σε πολλές πτυχές της ζωής και της κουλτούρας μας. Πόσα τραγούδια υπάρχουν που δεν χειρίζονται μια γλώσσα κτητική και τη ζήλεια δεν την θεωρούν δείγμα αγάπης και στην τραγικότερή της μορφή δικαιολογία βίας έναντι του/της συντρόφου; Η κουλτούρα μας είναι αμιγώς μονογαμική και μονοκανονική.

Υπάρχει το ιδανικό της δυαδικής, αποκλειστικής αγάπης, η οποία έχει συγκεκριμένα σημεία-κλειδιά: γνωρίζεστε, συγκατοικείτε, παντρεύεστε, κάνετε παιδιά. Είναι τόσο συγκεκριμένα τα βήματα, που αν θέλει κανείς να κάνει κάτι διαφορετικό –όχι επειδή είναι αντιδραστικός, αλλά επειδή θέλει να είναι αυθεντικός– δεν είναι εύκολο.

Η κλασική ερώτηση τις ελάχιστες φορές τον χρόνο που μπορεί να βρεθώ με την ευρύτερη οικογένεια είναι «Πότε θα παντρευτείς; Παιδιά θα κάνεις;» και λέω «εμένα δεν με αφορά αυτό, είμαι πολύ ευτυχισμένη».

Στο πρώτο ραντεβού, θα το πεις κατευθείαν ότι είσαι polyamorous;
Ναι, ξεκάθαρα, διότι είναι σημαντικό ο άνθρωπος που έχω απέναντί μου να ξέρει περί τίνος πρόκειται και να μπορεί να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει με αυτό. Προσωπικά, δεν με αφορά να βγω ραντεβού με μη πολυσυντροφικά άτομα, διότι δεν έχω ενέργεια να δώσω σε μια κατάσταση, όπου ο άλλος αμφιταλαντεύεται και είναι στη φάση που προσπαθεί να βρει τι του ταιριάζει καλύτερα, όπως δεν θα έβγαινα και με έναν straight άνθρωπο, πλέον.

Σε ένα άλλο πλαίσιο, για παράδειγμα σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον, θα το μοιραστείς;
Αυτό είναι μια ιδιαίτερη συνθήκη, όπου η θέση μου είναι πάντα πιο λεπτή. Εκεί, πάντα σφυγμομετρώ την κατάσταση και τις διαθέσεις του απέναντί μου. Θα πω ότι είμαι polyamorous, αν νιώθω ότι είναι safe να εκφραστώ, αλλιώς θα το αποσιωπήσω.

Έχοντας ζήσει χρόνια στη Γερμανία, βλέπεις διαφορές στο πώς αντιμετωπίζονται τα polyamorous άτομα, σε σχέση με την Ελλάδα;
Ναι, έχω δει μεγάλες διαφορές. Στην Ελλάδα, ευτυχώς γίνονται κάποια πολύ σωστά βήματα, όμως υπάρχει ακόμα πάρα πολύς δρόμος. Στη Γερμανία, έχω την αίσθηση –εξαρτάται, φυσικά,  και από το μέρος, άλλο το Βερολίνο, άλλο η Βαυαρία που έμενα πριν– ότι υπάρχει μια ωριμότητα, παιδεία και ακτιβισμός γύρω από το θέμα.

Πώς φαντάζεσαι το μέλλον της πολυσυντροφικής κοινότητας;
Θα ήθελα να υπάρχει πολύ περισσότερη παιδεία και πολύ πιο σωστή αναπαράσταση και εκπροσώπηση στα μέσα, αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, ώστε οι άνθρωποι να είναι ελεύθεροι να επιλέγουν πραγματικά τον τρόπο ζωής που τους εκφράζει και που τους κάνει ευτυχισμένους. Ό,τι κι αν κάνουμε σ’ αυτή τη ζωή, το διακύβευμα είναι να είμαστε ευτυχισμένοι. Εν τέλει, γιατί να μην είμαστε ή να είμαστε μόνο με έναν τρόπο;

Προσωπικά, είσαι ευτυχισμένη;
Πολύ. Ειδικά τώρα που έχω έρθει στην Ελλάδα και ζω λίγο καλοκαίρι. Σήμερα, ξεκίνησα να κοιτάζω πάλι το κόμικ, γιατί θέλω να «τρέξω» και το δεύτερο μέρος, τώρα που βρήκα χρόνο. Θα είναι η συνέχεια του ίδιου zine, με καινούριες ιστορίες των χαρακτήρων.

Μπορείτε να παραγγείλετε το “It’s not that complicated”, στέλνοντας προσωπικό μήνυμα στο Facebook της Μαργαρίτας Παραδείση (margarita.paradissi) ή στο Ιnstagram (margaritaparadissi).

Τέσσερις Εθελοντές Αφηγούνται πώς Έζησαν τις Μέρες της Απόλυτης Καταστροφής των Πυρκαγιών

Ο Παναγιώτης Ρουστέμης Αναζητά τα Όριά του στο Ράλι Ακρόπολις

Ένα Οδοιπορικό στα Καταφύγια των Τζουμέρκων, Εκεί Όπου Κάθε Μέρα Είναι μια Περιπέτεια 

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.