«Ο Stalker μού Είπε ότι Είναι στο Σπίτι της Γειτόνισσας και ότι θα τη Σκοτώσει»

Ασφυκτική πίεση, αλλεπάλληλες προσπάθειες για επικοινωνία με το ζόρι, παρακολούθηση των κινήσεων, απόπειρα επαφής με άτομα του περιβάλλοντος του θύματος, απειλές, φόβος ότι το μαρτύριο δεν θα τελειώσει ποτέ. Απελπισία. Ίσως το έγκλημα που ακόμα και χωρίς τη διάσταση της σωματικής κακοποίησης –φυσικά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να φτάσει μέχρι και την αφαίρεση της ζωής- έχει τις θλιβερότερες συνέπειες στη ζωή του θύματος είναι το stalking.

Για του λόγου το αληθές, σύμφωνα με έρευνα του αμερικανικού ινστιτούτου SPARC για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του stalking, τα θύματα υποφέρουν από κατάθλιψη, άγχος, αυπνία και παύουν να είναι λειτουργικά σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ’ ό,τι ο γενικός πληθυσμός.

• Ένα στα τρία θύματα φοβάται ότι η καταδίωξη δεν θα σταματήσει ποτέ.
• Ένα στα επτά θύματα μετακομίζει εξαιτίας του stalking.
• Ένας στους οκτώ εργαζόμενους που πέφτει θύμα stalking μένει πίσω στη δουλειά του και χάνει σημαντικό χρόνο από αυτή.
• Σχεδόν τα μισά θύματα (46%) ζουν υπό καθεστώς τρόμου, φοβούμενα τι θα συμβεί μετά.

Μόλις πέντε χρόνια πριν, το 2018, το stalking εντάχθηκε ως αδίκημα στις διατάξεις του ελληνικού Ποινικού Κώδικα με την τροποποίηση του άρθρου 333 Π.Κ. περί απειλής με τον νόμο 4531/18. Η μετάφραση του όρου στα ελληνικά έχει προκαλέσει πολλές διαφωνίες και είναι ενδεικτική του τρόπου που αντιμετωπίζεται το stalking από μερίδα της ελληνικής κοινωνίας.

«Μέχρι πρότινος, η ελληνική επιστημονική κοινότητα χρησιμοποιούσε τον όρο “βίαιη και εξακολουθητική παρακολούθηση’’», αναφέρει η Εύη Καλούτσου*, δικαστική ψυχολόγος και πρώην σύμβουλος θυμάτων κακοποίησης στο National Stalking Helpline της Μεγάλης Βρετανίας. «Ο όρος που χρησιμοποιείται σήμερα νομικά είναι “παρενοχλητική συμπεριφορά’’. Ωστόσο, αυτός ο όρος δεν ανταποκρίνεται στο stalking και δεν καλύπτει ικανοποιητικά το βάθος αυτού του εγκλήματος, καθώς η παρενοχλητική συμπεριφορά είναι άλλο πράγμα, έχει άλλα κίνητρα και δεν είναι εμμονική».

»Επιπλέον, το ψυχολογικό και εγκληματολογικό προφίλ των δραστών είναι εντελώς διαφορετικό. Σίγουρα το stalking αποτελεί από μόνο του ένα είδος παρενοχλητικής συμπεριφοράς διότι είναι ανεπιθύμητο, παρόλα αυτά μια ορθότερη μετάφραση στα ελληνικά θα ήταν “παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση’’», σημειώνει η κα Καλούτσου.

Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι είναι πολύ σημαντικό τα θύματα να μην υποβαθμίζουν την κατάσταση και να αναγνωρίζουν την εμμονική συμπεριφορά του άλλου ως αυτή που είναι, χωρίς να μπερδεύουν το stalking με το ερωτικό ενδιαφέρον, πέφτοντας στην παγίδα της ρομαντικοποίησης.

Αν λοιπόν έχετε γίνει αποδέκτης/αποδέκτρια μιας συμπεριφοράς ανεπιθύμητης, επαναλαμβανόμενης, επίμονης που τροφοδοτείται από την εμμονή του άλλου (π.χ. τηλεφωνήματα, απειλές, εκδικητική πορνογραφία, επαφή με άτομα του περιβάλλοντος, παρακολούθηση, ψευδείς κατηγορίες, απειλές για αυτοκτονία κ.λπ), η οποία σας δημιούργησε άγχος και φόβο, πιθανότατα ανήκετε κι εσείς στο τεράστιο ποσοστό ανθρώπων που έχουν πέσει θύμα stalking.

Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους:

• Σχεδόν μία στις τρεις γυναίκες και ένας στους έξι άνδρες έχουν βρεθεί στο στόχαστρο κάποια στιγμή στη ζωή τους
• Για το 80% των επιζησάντων, ο θύτης ήταν γνωστός τους.
• Το 66% των γυναικών και το 44% των ανδρών έπεσαν θύμα stalking από πρώην σύντροφο.
• Το 31% των γυναικών ήταν και θύματα σεξουαλικής επίθεσης και το 81% υπέστη σωματική κακοποίηση.

«Δυστυχώς πολλά εγκλήματα και συμπεριφορές τείνουμε να τα δικαιολογούμε προφασιζόμενοι το “ερωτικό ενδιαφέρον’’, ωστόσο αυτό αποτελεί μύθο, τεράστιο λάθος και παραπληροφόρηση. Μάλιστα, δημιουργεί στα θύματα την αίσθηση της μη σοβαρότητας της κατάστασης και τα κάνει να πιστεύουν ότι είναι υπερβολικά», λέει η Εύη Καλούτσου.

«Φαντάζομαι οι περισσότεροι εκεί έξω έχουν αισθανθεί έστω μία φορά στη ζωή τους ερωτική έλξη χωρίς ανταπόκριση, όμως αυτό δεν σημαίνει πως όλοι αυτοί διεκδικούν παρενοχλητικά και επίμονα το άλλο πρόσωπο - αντιθέτως. Συνεπώς, δεν υπάρχει λόγος να φτάσουμε σε ακραίες συμπεριφορές (σε απειλές κατά της ζωής ή της περιουσίας, συσκευές ή εφαρμογές εντοπισμού κ.λπ) για να θορυβηθούμε. Η παραβίαση των ορίων μας είναι αρκετή και τα όρια είναι υποκειμενικά αλλά οφείλουν να τα σέβονται όλοι», αναφέρει η Εύη Καλούτσου.

Η ίδια έχει έρθει αντιμέτωπη με πολλά διαφορετικά περιστατικά stalking που έκρυβαν από πίσω ακόμα κι διεθνή κυκλώματα trafficking:

«Μία περίπτωση που μου έχει χαραχθεί στο μυαλό ήταν με ένα διεθνές κύκλωμα trafficking, η οποία ήρθε στην υπηρεσία ως μεμονωμένη υπόθεση stalking, αλλά μετά από ενδελεχή έρευνα και σε συνεργασία με τις αυστραλιανές αρχές καταφέραμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια και έτσι η υπόθεση έφυγε από εμάς και δόθηκε στη Ιντερπόλ. Είναι πραγματικά τρομακτικό και αχανές αυτό που βρίσκεται πίσω από μια φαινομενικά κοινή υπόθεση κάποιες φορές».

Πώς είναι όμως να εργάζεσαι σε μια γραμμή άμεσης βοήθειας και αντί για το θύμα να σε παίρνει τηλέφωνο ο ίδιος ο stalker; «Χτύπησε το τηλέφωνό μου και στην άλλη γραμμή ήταν ο ίδιος ο stalker, ο οποίος μας κάλεσε λέγοντάς μας ότι είναι στο σπίτι της γειτόνισσάς του και θα σκοτώσει εκείνη και τα παιδιά της, καθώς η γυναίκα δεν ανταποκρινόταν στο ερωτικό του ενδιαφέρον. Ήταν τόσο πεπεισμένος για το δίκιο του που μας κάλεσε για επιβεβαίωση. Ναι, συμβαίνουν κι αυτά. Ευτυχώς το τμήμα πρόλαβε και τον συνέλαβε, πριν γίνει το κακό».

Τα προηγούμενα είναι δύο πολύ ακραία και επικίνδυνα περιστατικά, όμως την εποχή που ζούμε τη ζωή μας στα social media, για τα social media και μέσω των social media, πολλές φορές θα μιλήσουμε για ‘’stalkάρισμα’’ του άλλου, για ξεθάψιμο φωτογραφιών του από το 2011 και παρακολούθηση των likes του σε άλλα προφίλ, σε πολύ συχνή βάση. Ρωτήσαμε την Εύη Καλούτσου αν αυτό μας καθιστά εν δυνάμει stalkers. Πώς έχουν επιδράσει λοιπόν η τεχνολογία και τα κοινωνικά δίκτυα στο φαινόμενο του stalking, ποιες συμπεριφορές - και από τη δική μας πλευρά - θα πρέπει να μας θορυβήσουν και τι συμβαίνει στο μυαλό του διώκτη που έχει κυριευτεί από την εμμονή;

VICE: Πώς έχουν επηρεάσει τα social media το φαινόμενο του stalking; Οι αριθμοί δείχνουν ότι υπάρχει αύξηση στα περιστατικά; 
Η αλήθεια είναι πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνήθως παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο σε υποθέσεις stalking, καθώς αποτελούν άλλον έναν εύκολο τρόπο προσέγγισης και παρακολούθησης του θύματος. Το sextortion -έγκλημα της ψηφιακής εποχής που αναφέρεται στον εξαναγκασμό κάποιου να προβεί σε σεξουαλικές συνήθως πράξεις, υπό την απειλή δημοσιοποίησης γυμνών φωτογραφιών ή σεξουαλικών πληροφοριών- είναι έντονο φαινόμενο επίσης, ως μέσο χειριστικής συμπεριφοράς.

Άρρηκτα συνδεδεμένος με την τεχνολογία είναι και ένας νέος τύπος stalker, ο οποίος ονομάστηκε online predatory stalker. Αυτός ο stalker στοχοποιεί κυρίως ανήλικους ή ευάλωτους νεαρούς ενήλικες (18-25 ετών) με απώτερο σκοπό τη δημιουργία, αναπαραγωγή και διανομή παιδικής πορνογραφίας και trafficking. Είναι μία από τις χειρότερες μορφές stalker, καθώς συνήθως από πίσω κρύβονται ολόκληρα κυκλώματα, το έγκλημα είναι διεθνές και αποτελεί κομμάτι του οργανωμένου εγκλήματος.

Αυτό που θα πρέπει να γίνει άμεσα στην Ελλάδα είναι η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των αρχών για την ύπαρξη, τη σοβαρότητα και τις εκφάνσεις του φαινομένου. Ειδική εκπαίδευση θα ήταν καλό να παρασχεθεί στο προσωπικό της αστυνομίας που εκτελεί χρέη αξιωματικού υπηρεσίας ή εργάζεται σε υπηρεσίες όπως η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος καθώς είναι εκείνοι που θα δεχτούν έναν μεγάλο όγκο καταγγελιών και θα πρέπει αφενός να ξεχωρίσουν ποιες είναι βάσιμες και αφετέρου να διαχειριστούν τόσο το θύμα όσο και την υπόθεση.

Σε ό,τι αφορά τα στατιστικά, δυστυχώς δεν υπάρχουν για τη χώρα μας. Σε διεθνές επίπεδο παρατηρούμε γενικά αύξηση την εγκληματικότητας, αλλά προσωπικά δεν είμαι φαν των στατιστικών, καθώς το έγκλημα πάντα υπήρχε. Η αύξηση προκύπτει επειδή ο κόσμος πλέον αναγνωρίζει αυτό που του συμβαίνει και το καταγγέλλει. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στην Ελλάδα το stalking δεν αποτελούσε έγκλημα πριν τον Μάρτιο του 2018 και στην Αγγλία πριν το 2012, άρα λογικό δεν είναι να υπάρχει αύξηση; Παλαιότερα δεν μπορούσε καν να καταγραφεί ως έγκλημα αυτή η συμπεριφορά.

Κρύβουμε όλοι έναν stalker μέσα μας και τα social media τον έχουν βγάλει στο φως;
Είναι άλλο πράγμα η λογική της κλειδαρότρυπας και το κουτσομπολιό κι άλλο πράγμα η εμμονική παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση. Επομένως η απάντηση είναι ξεκάθαρα «όχι». Είναι αλήθεια πως όλοι θα μπούμε στη διαδικασία κάποια στιγμή να ψάξουμε κάτι ή κάποιον στα social media, αλλά συνήθως αυτό γίνεται από περιέργεια.

Φαντάζομαι είναι ελάχιστοι αυτοί που, αν για παράδειγμα πέσουν τα social media μαζικά για αρκετά μεγάλο διάστημα, θα μπουν στη διαδικασία να βρουν με άλλους τρόπους τους ανθρώπους, στα προφίλ των οποίων έμπαιναν συχνά και τους «παρακολουθούσαν». Το πιο πιθανό είναι να ξεχάσουν και το όνομά τους ή να μην ασχοληθούν ξανά μέχρι να τους γίνει και πάλι εύκολη η πρόσβαση στην πληροφορία.

Τι συμβαίνει στο μυαλό ενός ανθρώπου που καταδιώκει έναν άλλο; Τι λέει ο θύτης  στον εαυτό του;
Αρχικά, πρέπει να πούμε ότι δεν είναι απαραίτητη η καταδίωξη. Μη σας πω ότι είναι και σπάνια. Stalking αποτελούν και πιο παθητικές αλλά συνήθεις συμπεριφορές, όπως τα επίμονα τηλεφωνήματα, μηνύματα, μέιλ, κάρτες, δώρα, επικοινωνία με πρόσωπα του οικείου περιβάλλοντος του θύματος και απειλές.

Για να υπάρξει stalking, πρέπει να υπάρχει εμμονή από την πλευρά του δράστη προς το θύμα. Συνήθως, ο δράστης έχει μια πληθώρα διαστρεβλωμένων πεποιθήσεων γύρω από τη σχέση του με το θύμα - όταν λέω σχέση εννοώ οποιασδήποτε φύσης, καθώς το stalking δεν είναι μόνο μεταξύ πρώην ερωτικών συντρόφων.

Τώρα το τι ακριβώς μπορεί να σκέφτεται ο δράστης κανείς δεν μπορεί να το απαντήσει, παρά μόνο να το μαντέψει, κι εμένα δε μου αρέσει να μαντεύω. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και ο καθένας έχει διαφορετικές διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις, τις οποίες αποκωδικοποιούμε σιγά-σιγά, αν και δεν είναι αυτός ο σκοπός μας. Σίγουρα όμως όλοι δικαιολογούν με διάφορους ευφάνταστους ή και όχι τρόπους την εγκληματική τους συμπεριφορά και συνήθως αισθάνονται είτε ντροπιασμένοι είτε αδικημένοι από το θύμα.

Πώς πρέπει να κινηθεί ένας άνθρωπος που έχει πέσει θύμα stalking;
Αρχικά, από τη στιγμή που πλέον το stalking αποτελεί και επίσημα ποινικό αδίκημα, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει το θύμα είναι να απευθυνθεί στην αστυνομία ύστερα από μια σειρά γεγονότων (τέσσερα-πέντε περιστατικά είναι αρκετά). Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, οι συμβουλές που δίνονται είναι αρχικά το θύμα να διακόψει εντελώς - αν αισθάνεται ασφάλεια να το κάνει - κάθε επαφή με τον δράστη, καθώς και κάθε τύπου συνδιαλλαγή που μπορεί να κλιμακώσει τη συμπεριφορά του.

Η δημιουργία ενός χρονολογικού, αναλυτικού ημερολογίου γεγονότων (ημερομηνία, ώρα, τόπος, συμβάν, στοιχεία, πώς αισθάνθηκε το θύμα, πώς επηρέασε την καθημερινότητά του) θα βοηθήσει την αστυνομία να καταλάβει τι συμβαίνει και ότι πρόκειται για μια σειρά γεγονότων και θα αποτελέσει ένα έξτρα στοιχείο για την υπόθεση.

Το θύμα είναι επίσης σημαντικό να έχει πάντα επαφές έκτακτης ανάγκης στο κινητό του και να ενημερώνει κάποιον για το πού βρίσκεται και τι κάνει. Σημαντικό είναι να αυξήσει και την ασφάλεια του σπιτιού του (π.χ. αλλαγή κλειδαριών).

Τέλος, σε ό,τι αφορά στην ηλεκτρονική ασφάλεια, το θύμα αφού μπλοκάρει το δράστη από τα προφίλ κοινωνικής δικτύωσης, καλό θα ήταν να διαγράψει και τα άτομα μέσω των οποίων ο δράστης θα μπορούσε να συνεχίσει να αντλεί πληροφορίες και να κάνει τα προφίλ του «ιδιωτικά». Αυτά ισχύουν σε μια γενική προσέγγιση. Από εκεί και πέρα η κάθε υπόθεση αξιολογείται ξεχωριστά με βάση ένα risk assessment και πάνω σ’ αυτό χτίζουμε το πλάνο ασφαλείας σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε θύματος και τις δυναμικές της κάθε υπόθεσης.

Ποια είναι τα κοινά συναισθήματα που βιώνουν τα θύματα;
Τα θύματα συνήθως βιώνουν σύγχυση, άγχος, άρνηση και αναπτύσσουν φοβίες. Παρατηρούνται επίσης διαταραχές στον ύπνο, στην πρόσληψη τροφής, κατάθλιψη, αυτοκτονικός ιδεασμός και μετατραυματικό στρες. Επιπλέον βλέπουμε δυσκολία στη συγκέντρωση, ένα διάχυτο αίσθημα αβοηθησίας, θυμό και συναισθηματικό μούδιασμα.

Πέρα από τις ψυχολογικές επιπτώσεις υπάρχουν σωματικές (υπέρταση, επιδείνωση ασθενειών όπως το άσθμα, δερματικές παθήσεις κτλ.) και κοινωνικές (παραίτηση από τη δουλειά, απομόνωση, διακοπή των χόμπυ κτλ.), και οικονομικές (έξοδα για την ενίσχυση της ασφάλειας του σπιτιού, δικηγόροι, ψυχολόγοι, έξοδα για υλικές ζημιές που προκάλεσε ο δράστης κ.λπ).

Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται και η συχνή δευτερογενής θυματοποίηση του θύματος, ο ψυχικός τραυματισμός του δηλαδή για δεύτερη φορά όταν καλείται επανειλημμένα να εξιστορήσει τα γεγονότα, να δικαιολογήσει τη θέση και τις πράξεις του, να πείσει ότι πραγματικά κινδυνεύει κ.ο.κ. Η καλή γνώση των επαγγελματιών για τον σωστό χειρισμό τέτοιων υποθέσεων συμβάλλει πάντα στη μείωση της δευτερογενούς θυματοποίησης. 

Μιλήσατε παραπάνω για εμμονή του δράστη. Σε ό,τι αφορά τον εαυτό μας, ποια συμπεριφορά μας θα πρέπει να μας θορυβήσει ότι το ενδιαφέρον μας έχει ξεπεράσει το όριο και «γλιστράμε» προς την εμμονή;
Όταν υπάρχει ξεκάθαρη στάση και εκπεφρασμένη αντίθετη βούληση ενός ατόμου σχετικά με αυτό που εμείς επιδιώκουμε ή επιθυμούμε  κι εμείς συνεχίζουμε ακάθεκτοι, είμαστε πλέον παρενοχλητικοί και εμμονικοί.

Αυτό πρέπει να μας είναι τόσο απλό και εύπεπτο όσο θα έπρεπε να είναι και η έννοια της συναίνεσης. Ωστόσο όσοι φτάνουν στο σημείο να ξεπερνούν τα όρια, δεν το αντιλαμβάνονται. Όχι επειδή δεν έχουν την ικανότητα, αλλά επειδή δεν θέλουν.

Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που συναντάμε στους ανθρώπους που γίνονται stalker; Θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε ένα προφίλ;
Όσοι δουλεύουμε στο χώρο συνήθως χρησιμοποιούμε το μοντέλο κατηγοριοποίησης του Mullen, προκειμένου να προσεγγίσουμε το προφίλ του κάθε stalker. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο υπάρχουν πέντε κατηγορίες stalker (σ.σ. δεν υπάρχει επίσημη ελληνική μετάφραση των όρων):

• rejected (που έχει απορριφθεί)
• resentful (που νιώθει απέχθεια, μνησικακία)
• intimacy seeking (ψάχνει την οικειότητα)
• incompetent suitor (ακατάλληλος «μνηστήρας»)
• predatory (επιθετικός, αρπακτικός)

Η κλινική εικόνα διαφέρει ανάλογα με τον τύπο του stalker, ωστόσο συνήθως παρατηρούνται διαταραχές προσωπικότητας με τα αντικοινωνικά και ναρκισσιστικά στοιχεία ως προεξέχοντα, σοβαρές ψυχικές διαταραχές, προβλήματα στη δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, ψευδαισθήσεις και νοητική υστέρηση. Σε ό,τι αφορά τον predatory stalker και μόνο εκεί βλέπουμε συνήθως εκτός απ’ τα παραπάνω και παραφιλίες (κυριώς σαδισμό) και ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά.

Σε ό,τι αφορά στο εγκληματολογικό προφίλ, οι πιο επικίνδυνοι τύποι stalkers είναι ο rejected και ο predatory, καθώς σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αλλά και την καθημερινή πραγματικότητα είναι εκείνοι που θα φτάσουν πιο εύκολα στην κακοποίηση (συνήθως σεξουαλική και σωματική) και στην ανθρωποκτονία.

Ο rejected συνήθως είναι ανοργάνωτος και θα δράσει σπασμωδικά, κάποιες φορές και «εν βρασμώ ψυχικής ορμής», χωρίς καμιά προσπάθεια να συγκαλύψει το έγκλημά του, ενώ από την άλλη ο predatory λόγω της ψυχοπαθητικής του προσωπικότητας είναι συνήθως απόλυτα οργανωμένος κι έχει την υπομονή να περιμένει την κατάλληλη στιγμή να δράσει ώστε να αφήσει πίσω του όσο λιγότερα ίχνη και στοιχεία είναι δυνατόν.

Φυσικά, όταν μια υπόθεση φτάνει στα χέρια μας την χειριζόμαστε με την ίδια σοβαρότητα ανεξάρτητα από τον τύπο του stalker καθώς όλοι είναι εν δυνάμει ικανοί για τα πάντα από τη στιγμή που όλοι καθοδηγούνται από την εμμονή.

* Η Εύη Καλούτσου είναι επιστημονική συνεργάτιδα του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (KE.M.E.), υπεύθυνη του Forensic Psychology Lab και διδάσκουσα στο ICPS College (UCLan).

Ακολουθήστε την Ντιάννα Βασιλείου στο Instagram.

Περισσότερα από το VICE

Ο Σκηνοθέτης του "Pari" Πιστεύει ότι τα Εξάρχεια Δεν Κινδυνεύουν από Τίποτα

«Ήθελε να Βάψει τη Ferrari του Μέσα σε 96 Ώρες» - Η Τρελή Ζωή των Βοηθών Πολυτελείας των Ποδοσφαιριστών

«Δεν Αναγνώριζα τον Εαυτό μου στον Καθρέφτη»: Ο Ανδρέας Περιγράφει Πώς Είναι να Ζεις με Αποπροσωποποίηση

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.