Πώς θα Ήταν η Ιστορία αν Διαγράφαμε Σημαντικά Κεφάλαια;

Photo via Flickr

Τι θα γινόταν αν ένας διακινητής παιδικής πορνογραφίας είχε τη δυνατότητα να διαγράψει από το αρχείο και το διαδίκτυο τις κατηγορίες που τον βαρύνουν και να διεκδικήσει στις επόμενες εκλογές κάποιο δημόσιο αξίωμα; Πώς θα γράφαμε τη σύγχρονη ιστορία αν διαγράφαμε από το ιστορικό αρχείο σκάνδαλα στα οποία εμπλέκονται πολιτικά πρόσωπα; Πώς θα αντιμετωπίζαμε φασιστικές ομάδες όπως αυτή της Χρυσής Αυγής αν δεν είχαμε στην κατοχή μας αρχεία, φωτογραφίες και συνομιλίες για τη δράση της; Με λίγα λόγια πώς θα ήταν η ιστορία αν τα πρόσωπα είχαν το δικαίωμα να ορίσουν τη μνήμη μας και να επιλέξουν να διαγράψουν σημαντικές στιγμές της ζωής τους με κίνητρο τη διαφύλαξη των προσωπικών τους δεδομένων; Τι θα άλλαζε στην ιστορία και ποια κεφάλαια θα ξαναγράφονταν;

Θυμάμαι πολύ έντονα στο βιβλίο της ιστορίας κατεύθυνσης της Γ’ Λυκείου, το κεφάλαιο για τη Μικρασιατική καταστροφή. Μέσα σε κάτι μπλε πλαίσια στις άκρες της σελίδας, δίπλα από το υπογραμμισμένο με 3 διαφορετικά φωσφοριζέ στυλό κείμενο που έπρεπε να μάθουμε "παπαγαλία", τις μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων. Επώνυμες μαρτυρίες από απλούς, καθημερινούς ανθρώπους που διηγούνται τον ξεριζωμό τους και την εγκατάστασή τους με τον πιο ζωντανό τρόπο. “Πηγές” τις ονόμαζε το Υπουργείο και μας ζητούσε να τις αναλύσουμε. Αυτές οι πηγές λοιπόν είναι ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε τι κινδυνεύει σήμερα να διαγραφεί ή να γίνει ανώνυμο, με το σχέδιο κανονισμού που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Με αυτό το σχέδιο για τη μαζική διαγραφή των προσωπικών δεδομένων από τα αρχειακά τεκμήρια, εισάγεται επίσημα για πρώτη φορά το «δικαίωμα στη λήθη» με σκοπό την προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Μάλιστα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, κατοχυρώνοντας το «δικαίωμα στη λήθη» εκείνων που θέλουν να ελέγξουν τα αποτελέσματα των αναζητήσεων που τους αφορούν αποφάνθηκε μέσα στη χρονιά ότι η Google οφείλει σε κάποιες περιπτώσεις να συμμορφώνεται με τα αιτήματα για απομάκρυνση συνδέσμων, καθώς σύμφωνα με την απόφαση η προστασία της προσωπικότητας προηγείται της ελευθερίας της πληροφορίας. Η απόφαση αφορά όλες τις μηχανές αναζήτησης που λειτουργούν σε ευρωπαϊκό έδαφος κι έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις.

Η Εταιρεία Γάλλων Αρχειονόμων, η οποία έχει ξεκινήσει μία εκστρατεία για την ανάκληση του σχεδίου κανονισμού που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κι έχει συγκεντρώσει πάνω από 51 χιλιάδες υπογραφές, έχει πλέον στο πλευρό της και τους Έλληνες αρχειονόμους και ιστορικούς. Όπως υπογραμμίζει και η Αμαλία Παππά, πρόεδρος της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας οι Έλληνες Αρχειονόμοι έχουν ξεκινήσει έναν αγώνα για την υπεράσπιση του δικαιώματος των πολιτών στη μνήμη.

VICE: Τι ακριβώς περιλαμβάνει το σχέδιο Κανονισμού που επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με το δικαίωμα στη λήθη;

Αμαλία Παππά: Το 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αναθεωρήσει το πλαίσιο της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα προκειμένου να ενισχύσει τα δικαιώματα ιδιωτικότητας στον ψηφιακό κόσμο. Το τελικό κείμενο του Κανονισμού δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί. Ενδέχεται όμως, να αποφασίσει για την τύχη των πολλών αρχείων που περιέχουν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα.

Σαφώς και δεν αφορά μόνο το μιντιακό πλαίσιο παρά το γεγονός ότι η τεχνολογική εξέλιξη άλλαξε τις παγκόσμιες ανάγκες και μετέβαλε τον τρόπο συλλογής των δεδομένων, τους όρους πρόσβασης σ’ αυτά και διευκόλυνε, όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, τη χρήση τους.

Ένα από τα νέα στοιχεία που προστίθενται με τον προτεινόμενο Κανονισμό είναι το "δικαίωμα στη λήθη", δηλαδή ένα διευρυμένο δικαίωμα διαγραφής προσωπικών δεδομένων.

Για ποιο λόγο αντιδρούν οι αρχειονόμοι και οι ιστορικοί; Τι κινδύνους κρύβει;

Στο μέχρι στιγμής κείμενο, προβλέπεται και η περίπτωση μαζικής διαγραφής ή ανωνυμοποίησης των προσωπικών δεδομένων από τα αρχειακά τεκμήρια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ιστορική έρευνα και την αποδεικτική αξία των αρχείων που είναι η άλλη βασική συνιστώσα της σημασίας τους. Η κίνηση αυτή βάλει κατά της αυθεντικότητας και της ακεραιότητάς τους.

Φοβόμαστε επομένως ότι, η προστασία προσωπικών δεδομένων ώστε να μην γίνουν αντικείμενο έρευνας, ακόμη και με νόμιμο τρόπο, φαίνεται να υπερισχύει της ανάγκης να διατηρηθούν αυθεντικές και αξιόπιστες πηγές.

Η Εταιρεία των Γάλλων Αρχειονόμων (Association des archivistes français (AAF) ξεκίνησε από καιρό να ηγείται εκστρατείας εναντίον του σχεδίου Κανονισμού. Το 2013, με την συντονισμένη δράση της AAF συγκεντρώθηκαν περισσότερες από 51.000 υπογραφές ευρωπαίων αρχειονόμων, ερευνητών και πολιτών με αποτέλεσμα, σε πρώτη φάση, την αναβολή της συζήτησης επί του σχεδίου. Προς την ίδια κατεύθυνση υπήρξε κινητοποίηση του Διεθνούς Συμβουλίου Αρχείων, των επιμέρους οργάνων του και άλλων συναφών επιστημονικών σωματείων. Η εκστρατεία αυτή υποστηρίχθηκε στην Ελλάδα από την Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία.

Για παράδειγμα, με αυτήν την απόφαση, ένας πολιτικός μπορεί να διαγράψει από το αρχείο όλο το "βρώμικο" παρελθόν του; 

Αυτή είναι άλλη μια ιδιαίτερα σημαντική παράμετρος. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί τους πρωταγωνιστές σημαντικών κρατικών υποθέσεων να αξιώνουν από την κοινωνία να «ξεχάσει» παραβατικές συμπεριφορές; Δηλαδή σε αντίστοιχη περίπτωση ο τύπος θα πρέπει να συγκεντρώσει και να απαλείψει τις σχετικές αναφορές από τις εφημερίδες στις οποίες εμφανίζονται τα ίδια πρόσωπα; Το ζήτημα αυτό, όμως, δεν αφορά μόνο τα σημαντικά γεγονότα ή τα «επώνυμα» πρόσωπα αλλά επίσης (ίσως και κυρίως) τους «συνηθισμένους», τους απλούς ανθρώπους είτε μέσω της ατομικής προσέγγισης (οικογενειακή ιστορία) είτε της συλλογικής (κοινωνική, δημογραφική, οικονομική ιστορία).

Διαγράφοντας ιστορικά αρχεία με πρόσχημα τα προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου, θα μπορούσε να ξαναγραφτεί η ιστορία; 

Η διαγραφή δεδομένων από τα αρχεία, ακόμη και αν είναι νόμιμη η απαίτηση του δικαιώματος στη λήθη, συνδέεται άμεσα με πραγματικά  ζητήματα δεοντολογίας στο μέτρο που, σύμφωνα με την άποψη πολλών ιστορικών και αρχειονόμων, οδηγεί στην εκ νέου συγγραφή της ιστορίας. Όπως επισημαίνουν χαρακτηριστικά, η εκ νέου συγγραφή της ιστορίας δεν θα είναι φάντασμα αλλά πραγματικότητα.

Στην πραγματικότητα με τόσο μεγάλο όγκο δεδομένων στο διαδίκτυο, μπορεί να διαγραφεί στην πραγματικότητα το παρελθόν κάποιου;Έστω κι αν κατοχυρωθεί δηλαδή το δικαίωμα στη λήθη, θα μπορεί να εφαρμοστεί στο διαδίκτυο που είναι τόσο αχανές;  

Για το διαδίκτυο τα πράγματα είναι διαφορετικά σε σχέση με τις αρχειακές πηγές. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης των κοινωνικών δικτύων η πίεση της κοινής γνώμης υπήρξε πολύ έντονη υπέρ αυτού του δικαιώματος. Το σχέδιο του Κανονισμού εγγράφεται  στο πλαίσιο του ελέγχου των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που κατέχουν οι μεγάλοι διαχειριστές του web (όπως facebook, Google κλπ).

Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που εκδόθηκε εντός του 2014, κατοχύρωσε το «δικαίωμα στη λήθη» όσων επιθυμούν να διαγράψουν τα αποτελέσματα των αναζητήσεων που τους αφορούν, αποδεχόμενο ότι η Google οφείλει σε κάποιες περιπτώσεις να συμμορφώνεται με τα αιτήματα για απομάκρυνση συνδέσμων που οι ενδιαφερόμενοι θεωρούν ανεπιθύμητους. Οι ειδικοί στα ψηφιακά δικαιώματα προειδοποίησαν ότι η απόφαση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος λογοκρισίας στο Διαδίκτυο. Το δικαστήριο πάντως αποφάσισε ότι η προστασία της προσωπικότητας προηγείται της ελευθερίας της πληροφορίας δηλαδή του δικαιώματος του κοινού να γνωρίζει τις πληροφορίες που διανέμονται μέσω του διαδικτύου.

Ποια γεγονότα από την ελληνική ιστορία θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί ή να γραφτούν διαφορετικά αν κατοχυρωθεί το δικαίωμα στη λήθη;

Σχεδόν όλα. Όλα τα γεγονότα συνδέονται με πρόσωπα.

Η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία διοργάνωσε στο Γαλλικό Ινστιτούτο συζήτηση με θέμα «Δικαίωμα στη Λήθη vs Δικαίωμα στη Μνήμη». Τι προέκυψε από αυτή τη συζήτηση;

Αυτό που προτάθηκε από την πλευρά μας και υιοθετήθηκε, όπως προέκυψε από τη συζήτηση,  και από το κοινό που παρακολούθησε την εκδήλωση, ήταν το γεγονός ότι η διάσωση της μνήμης θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτη. Η ανάγκη να γνωρίζει κανείς τις ρίζες του και να τοποθετεί τον εαυτό του μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο είναι μια θεμελιώδης ανάγκη των σύγχρονων κοινωνιών και συνδέεται με την ανάγκη διατήρησης αξιόπιστων και αυθεντικών πηγών. Είναι όλο και περισσότερο απαραίτητο να γίνει αποδεκτό ότι οι αρχειονόμοι, δηλαδή οι επιστήμονες που εργάζονται στις  Αρχειακές Υπηρεσίες,  εγγυώνται τις πηγές αυτές και τη νομιμότητά τους.

Τελικά δικαίωμα στη λήθη ή δικαίωμα στη μνήμη;

 "Η λήθη είναι ένα ατομικό δικαίωμα, ενώ η μνήμη είναι συλλογική διαδικασία" όπως ανέφερε μεταξύ άλλων, στην παρέμβασή της η ιστορικός Έφη Αβδελά. Εμείς έχουμε ήδη ξεκινήσει έναν αγώνα υπεράσπισης του δικαιώματος των πολιτών στη μνήμη.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.