Το Φυσικό Αέριο Ευθύνεται για την Κρίση στην Ουκρανία;

Photo: flickr/cvrcak1

Το βασικό αίτιο της διένεξης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας εντοπίζεται ιστορικά στο κομμάτι της ενέργειας. Η Ουκρανία, πέρα από το γεγονός ότι αποτελεί το βασικό σταυροδρόμι για την διέλευση του ρωσικού φυσικού αερίου προς τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, εξαρτάται και η ίδια άμεσα από τις πηγές της Ρωσίας. Εάν διακοπτόταν η ροή του αερίου -η οποία αποτελεί και ιδιαίτερα σημαντική οικονομική πηγή και για τις δύο χώρες- θα πάγωνε όλη η Ουκρανία. Τα τελευταία χρόνια, η Μόσχα αναζητά διόδους παράκαμψης της Ουκρανίας για την απευθείας πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές, ωστόσο ο αγωγός Nordstream είναι σε θέση να καλύψει λιγότερο από το 40% των ευρωπαϊκών αναγκών. Η Ουκρανία αν και αναζητά εναλλακτικές πηγές και ευελπιστεί να διαχειριστεί τα εγχώρια κοιτάσματα, αναμφίβολα εξαρτάται από τη Μόσχα. Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και έχουν ήδη διεξαχθεί έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο για την αξιοποιήση κοιτασμάτων, η οικονομική και εμπορική εξάρτηση από τη Ρωσία δεν αφήνει περιθώρια παρέμβασης.

Με λίγα λόγια το φυσικό αέριο είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ όλων των «παικτών». Ακόμα και οι ΗΠΑ εμπλέκονται -και όχι μόνο επειδή πάντα εμπλέκονται. Η Ρωσία έχει τον προνομοιούχο, αλλά και συνάμα απαιτητικό ρόλο του προμηθευτή και κάθε κίνηση αμφισβήτησης αυτού του ρόλου θα έστρεφε αυτόματα το βλέμμα των Ευρωπαίων προς τους Αμερικάνους, όσον αφορά το ενεργειακό πεδίο. Η οικονομική αλληλεξάρτηση μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας είναι τεράστια και δεν αφήνει περιθώρια τριβής μεταξύ τους.

Αναφορικά με τον γεωστρατηγικό ρόλο του φυσικού αερίου, ο Νίκος Λυγερός, με την ιδιότητα του Στρατηγικού Συμβούλου, μου έδωσε τη καλύτερη περιγραφή:

«Τα γεγονότα στην Ουκρανία, όχι μόνο δεν αλλάζουν τη ρωσική στρατηγική σε ενεργειακό επίπεδο, αλλά την ενισχύουν λόγω αναγκαιότητας. Έτσι οι αγωγοί Nord Stream και South Stream γίνονται ακόμα πιο απαραίτητοι για να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία της ροής του φυσικού αερίου που παραδοσιακά περνούσε αποκλειστικά από τη Λευκορωσία και την Ουκρανία και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πολιτικό εργαλείο του ενδιάμεσου χώρου. Έτσι η σημερινή κατάσταση είναι η φυσιολογική και αναμενόμενη εξέλιξη ιστορικών δεδομένων που δεν έχουν σχέση με το παρόν αλλά με το παρελθόν και μάλιστα με το παλαιότερο, διότι ενεργοποιήθηκαν νοητικά σχήματα της γεωστρατηγικής που πολλοί είχαν ξεχάσει».

Έρχομαι σε επικοινωνία με τον δρ. Κωνσταντίνο Φίλη, καθηγητή και διευθυντή του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) του Παντείου Πανεπιστημίου, ο οποίος ως ειδικός σε θέματα που αφορούν τη Ρωσία, απαντά σε μια σειρά από ερωτήματα:

VICE: Κ. Φίλη, καλησπέρα. Η κατάσταση στη Κριμαία είναι εκρηκτική και έχει αρχίσει να μυρίζει μπαρούτι. Θεωρείτε πιθανό το ενδεχόμενο πολεμικής σύγκρουσης;

Κωνσταντίνος Φίλης: Η Ρωσία ασκεί το πλήρη έλεγχο στη Κριμαία, αποσκοπώντας στην απόσχεση της από την Ουκρανία. Ήδη το Κοινοβούλιο της Κριμαίας ψήφισε ομόφωνα τη πρόσαρτιση στη Ρωσία και αναμένεται το σχετικό δημοψήφισμα της 16ης Μαρτίου. Εγώ ωστόσο διατηρώ επιφυλάξεις σχετικά με το ενεδεχόμενο αυτό. Καταρχάς θεωρώ πως θα ήταν αρνητικό για τη Ρωσία να προχωρήσει σε μια τέτοια κίνηση και ανάλογα με το πως θα εξελιχθούν οι διαπραγματέυσεις με τη Δύση, θα μπορούσε αυτή την προοπτική (απόσχισης και προσάρτισης της Κριμαίας στη Ρωσία) να την χρησιμοποιήσει ως ένα πολύ ισχυρό διαπραγματευτικό ατού για να διασφαλίσει στη Κριμαία διευρυμένη αυτονομία. Το σενάριο πολεμικής σύγκρουσης το θεωρώ πολύ μακρινό.

Άρα ο Ρώσος Πρόεδρος θα βασιστεί μονάχα στο όπλο του φυσικού αερίου;

Ένας πολύ ισχυρός μοχλός πίεσης του Κρεμλίνου είναι η ενέργεια. Το 60% του φυσικού αερίου που καταναλώνει η ΕΕ περνά σήμερα από την Ουκρανία. Η Ρωσία είχε μειώσει τη τιμή του αερίου από τα 400 δολάρια στα 268 ανά 1.000κ.μ., ως «δώρο» στον Γιανουκόβιτς, για την απόφαση του να μην προχωρήσει σε συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ. Το όπλο του Πούτιν είναι ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκβιάσει το Κίεβο αναφορικά με τις τιμές του αερίου. Να σημειώσω, ότι το σενάριο επαναφοράς της αρχικής τιμής θα ήταν εφιαλτικό για την ουκρανική οικονομία. Επιπλέον, βαρύ χαρτί για τη Ρωσία αποτελεί το ουκρανικό χρέος προς την Gazprom, το οποίο ξεπερνά τα 2 δισ. δολάρια.

Το Κρεμλίνο δεν θα ήθελε να δυσαρεστήσει τους ευρωπαϊους πελάτες του, έτσι;

Όποια επιθετική κίνηση γίνει προς την ευρωπαϊκή αγορά θα έθετε σε αμφισβήτηση το ρόλο της Ρωσίας ως βασικού προμηθευτή φυσικού αερίου και θα οδηγούσε στην αναζήτηση περισσότερων προμηθευτών.

Είναι αρκετά στενή, λοιπόν, η αλληλεξάρτηση μεταξύ Ρωσίας - ΕΕ.

Ακριβώς. Και η Ρωσία έχει ανάγκη την Ευρώπη. Το μεγαλύτερο κομμάτι των εξαγωγών της, το κατευθύνει προς τα ευρωπαϊκά κράτη. Εάν η Ευρώπη πάψει να αγοράζει -η οποία αγοράζει ακριβά- τα έσοδα της Ρωσία θα πέσουν κατακόρυφα.

Το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή αγορά τροφοδοτείται μέσω της Ουκρανίας, δεν επηρεάζει τη στάση της ΕΕ;

Φυσικά. Περισότερο από το 1/4 του συνολικού φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην Ευρώπη προέρχεται από τη Ρωσία. Επιπλέον, η ΕΕ λαμβάνει σοβαρά υπόψιν τις εμπορικές και οικονομικές συμφωνίες που έχουν συνάψει αρκετά ευρωπαϊκά κράτη με τη Μόσχα. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας, για παράδειγμα, ξεπερνούν τα 45 δισ. ευρώ. Επομένως, λόγω της αλληλεξάρτησης που υπάρχει μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ, αλλά και της «πολιτικής χρησιμότητας» που ενέχει η Ρωσία για τις ΗΠΑ -μην λησμονούμε τις περιπτώσεις της Συρίας και του Ιράν- η στάση των Βρυξελλών, αλλά και της Δύσης γενικότερα παραμένει «χλιαρή». Δεν αναμένω κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία.

Θα μπορούσε να απειληθεί η ομαλή ροή του αερίου προς την Ευρώπη;

Δεν το θεωρώ πιθανό σενάριο, καθώς οι οικονομικές συνέπειες για τη Ρωσία θα ήταν καταστροφικές και συνάμα θα έπληττε την εμπορική της αξιοπιστία. Όσον αφορά την Ευρώπη, αυτό το ενδεχόμενο θα ήταν οδυνηρό τόσο σε οικονομικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Επομένως, θεωρώ πως η Ρωσία θα απέφευγε ένα τέτοιο σενάριο. Θα αποτελούσε μια κίνηση γενίκευσης της ήδη υπάρχουσας κρίσης, από τα στενά όρια της Ουκρανία σε ένα διευρυμένο πεδίο.

Όσον αφορά το ενεργειακό κομμάτι, ποιός είναι ο ρόλος των ΗΠΑ στα δρώμενα της Ουκρανίας;

Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να απελευθερώσουν μέρος των ποσοτήτων ενέργειας και να τις προωθήσουν στην Ευρώπη, σε περίπτωση κρίσης μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας. Ωστόσο, δεν πρόκειται για μια απλή στρατηγική απόφαση -δεν έγινε ούτε όταν το Ιράν δέχτηκε το εμπάργκο από την ΕΕ. Αυτό, όμως, που πιστεύω οτι θα κάνουν οι Αμερικανοί είναι να αναδείξουν την αναξιοπιστία της Ρωσίας, ώστε να πετύχουν την ανάζητηση της Ευρώπης για περισσότερους προμηθευτές. Βέβαια δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, καθώς η εσωτερική αστάθεια αρκετών ευρωπαϊκών χωρών, η απομόνωση του Ιράν και το «βόλεμα» των Ευρωπαίων με τη παρούσα κατάσταση, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες.

Κατά τη γνώμη σας, πόσο απρόβλεπτος είναι ο Βλάντιμιρ Πούτιν;

Εγώ θα τον χαρακτήριζα προβλέψιμα απρόβλεπτο. Επίσης, εκτός από απρόβλεπτος είναι και πραγματιστής. Αντιλαμβάνεται τα περιθώρια των ελιγμών του και τους εθνικούς περιορισμούς της Ρωσίας.

Σας Ευχαριστώ.