Περίπατος στα "Ηλύσια Πεδία" με 120.000 Σύρους Πρόσφυγες

Το πρωϊ της 21ης Αυγούστου, ο Μοχάμεντ έβλεπε να πετούν ρουκέτες πάνω από το χωριό του, έξω από τη Δαμασκό, την πρωτεύουσα της Συρίας. Λίγο μετά έσκασαν οι βόμβες και απλώθηκαν οι φήμες ότι οι ρουκέτες περιείχαν το νευροπαραλυτικό αέριο sarin και ότι τo είχε ρίξει το καθεστώς του προέδρου Μπασαρ Αλ Ασάντ στην γειτονιά, επειδή αποτελούσε προπύργιο για τον Ελεύθερο Συριακό Στρατο (EΣΣ), τον ρακένδυτο στρατό ανταρτών που δημιούργησαν λιποτάχτες στρατιώτες, αντίθετοι στο καθεστώς Ασάντ.

Ο Μοχάμεντ είναι αγρότης, όχι μαχητής, αλλά μου είπε ότι αμέσως πήγε στο τοπικό επιτελείο του ΕΣΣ, όπου οι αντάρτες έδιναν οδηγίες για το ενδεχόμενο επίθεσης με χημικά όπλα. "Να βάλετε μια δροσερή, υγρή πετσέτα στο πρόσωπό σας", ένας στρατιώτης του ΕΣΣ τον συμβούλεψε. "Ξαπλώστε στο πάτωμα. Κλείστε όλες τις πόρτες σας".

Όταν όμως ο Μοχάμεντ επέστρεψε στο σπίτι του, ήταν πολύ αργά. Δύο από τα παιδιά του, που τά είχε αφήσει να παίζουν στον κήπο, είχαν σκοτωθεί.

Ο Μοχάμεντ έφυγε από τη Συρία και πέντε μέρες αργότερα τον συνάντησα σε μια απο τις επισκέψεις μου στο στρατόπεδο προσφύγων Ζάαταρι στην Ιορδανία, περίπου 150 χιλιόμετρα από τη Δαμασκό. Το στρατόπεδο λειτουργούσε απο τον περασμένο Ιούλιο σε συνεργασία της Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με την κυβέρνηση της Ιορδανίας. Έκτοτε, το Ζάαταρι αποτελεί βάση για ένα τεράστιο αριθμό Σύρων, όπως ο Μοχάμεντ, που είχαν διαφύγει από τη βία και την τραυματική εμπειρία του εμφύλιου πολέμου στη χώρα τους, που είχε αρχίσει από το Μάρτιο του 2011.

Αν η σφοδρότητα της συριακής συγκρουσης μπορεί, έστω και μερικώς, να μετρηθεί από τον αριθμό των προσφυγών, το στρατόπεδο  Ζάαταρι είναι ένας μικρόκοσμος του πόσο δεινή είναι η κατάσταση πέραν των συνόρων: Όταν άνοιξε, το Ζάαταρι φιλοξενούσε απλά εκατό οικογένειες. Σήμερα έχει 120.000 ανθρώπους και είναι η τέταρτη μεγαλύτερη  πόλη στην Ιορδανία, το δεύτερο μεγαλύτερο στρατόπεδο προσφύγων στον κόσμο.

Για να αποκτήσω πρόσβαση, έπρεπε να δωροδοκήσω έναν ιορδανό αξιωματούχο που μου επέτρεψε να τραβηξω φωτογραφίες και βίντεο σε όλο το χώρο. Μου έδωσε οδηγό και διερμηνέα. Ωστόσο, αφού διασχίσαμε την έρημο και φτάσαμε στο πρώτο φυλάκιο ελέγχου στο Ζάαταρι-περίπου δεκαπέντε χιλιόμετρα από τα συριακά σύνορα- ένας άλλος αξιωματούχος μου είπε ότι ένας αξιωματικός της ιορδανικής αστυνομίας θα έπρεπε να με συνοδεύει στις συνεντεύξεις μου.

Σε ένα γραφείο, στρωμένο με μουσαμά που διέθετε και εξαερισμό στην άκρη του στρατοπέδου, επιχειρηματολόγησα σε άλλους αξιωματούχους ότι ένας αστυνομικός δίπλα μου θα δυσχέραινε τις συνεντεύξεις μου και θα αλλοίωνε την έρευνά μου. Εξεπλάγην, όταν συμφώνησαν και με άφησαν να περάσω χωρίς την συνοδεία αστυνομικού.

Το στρατόπεδο απλώνεται σε ενα χώρο πέντε τετραγωνικών χιλιομέτρων στη μέση της ερήμου και περιβάλλεται από συρματόπλεγμα. Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα ήταν ότι δεν έμοιαζε με τον σκουπιδότοπο που είχα φανταστεί, αντίθετα φαινόταν καθαρό και τακτοποιημένο. Γενικά, κάθε μέρα στο Ζάαταρι το κόστος λειτουργίας είναι περί τα 500.000 δολάρια, και αυτό φαίνεται.

Όταν φτάνει μια οικογένεια, οι υπάλληλοι του ΟΗΕ τους δίνουν μια σκηνή ή ένα κοντέινερ για να ζήσουν, κάτι που φαίνεται από τα άσπρα κουτιά Conex που έχουν μετατραπεί σε αυτοσχέδια σπίτια κατα μήκος των σκονισμένων δρόμων. Κάθε μέρα, οι πρόσφυγες λαμβάνουν τρόφιμα και κονσέρβες, νερό και ψωμί-υπολογίζεται ότι καθημερινά διανέμονται 500.000 συσκευασίες- όμως πέρα από τα αναγκαία, οι κάτοικοι δεν έχουν καμιά άλλη βοήθεια. Όπως περπατούσα μιλώντας με τον κόσμο και βγάζοντας φωτογραφίες, βρήκα σκηνές όπου πωλούνταν κινητά τηλέφωνα, είδη μαναβικής, ακόμα και νυφικά, στημένες κατα μήκος μεγάλων δρόμων που βασικά είχαν μετατραπεί σε λαϊκές αγορές. Όπως λέγεται ευρέως, ένας από τους δρόμους αυτούς έχει ονομαστεί Ηλύσια Πεδία.

Τρία νοσοκομεία βρίσκονται διάσπαρτα στο στρατόπεδο, και, μολονότι κυκλοφορούν φήμες για βιασμούς, συμμορίες και εμπόριο ναρκωτικών, υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια στο Ζάαφαρι απ΄ό,τι μέσα στη Συρία. Πολλές από τις κακουχίες για τον κόσμο αρχίζουν πολύ πριν φτάσουν στο στρατόπεδο, εγκαταλείποντας την ζωή που άφηναν με την βία πίσω τους: Οικογένειες που σκοτώθηκαν σε μάχες, σπίτια που καταστράφηκαν, καριέρες που σταμάτησαν. Παρά τα όσα τραυματικά έχουν βιώσει οι κάτοικοι, πολλοι νοσταλγούν την επιστροφή στο σπίτι τους, μια προοπτική, που, όσο κλιμακώνεται ο εμφύλιος, καθίσταται βαθμιαία όλο και λιγότερο ρεαλιστική.

"Καλύτερα να μας βομβαρδίζουν στη Συρία παρά να είμαστε εδώ", μου είπε ένας νεαρός με το όνομα Χουσεϊν. Ισχυρίστηκε ότι κάθε μέρα φέυγουν εκατοντάδες, είτε για να επιστρέψουν στη Συρία και να πολεμήσουν, είτε για να πάνε αλλού. (Τα Ηνωμένα Έθνη δεν διαθέτουν επίσημα στατιστικά όσον αφορά τα ποσοστά αναχωρήσεων, αν και παραδέχονται ότι υφίστανται). "Το νερό που μας φέρνουν είναι σαν κοκκινόχωμα", συνεχίζει ο Χουσεϊν αναστενάζοντας.

Άλλοι που μου μίλησαν, έφευγαν απο το στρατόπεδο με την αισιοδοξία ότι οι ΗΠΑ θα χτυπήσουν εντός ημερών τη Δαμασκό και ότι τελικά ο Ασαντ θα απομακρυνθεί από την εξουσία. Φαίνεται πλέον ότι η Ρωσία και οι ΗΠΑ έχουν καταλήξει σε συμφωνία με τους Σύρους να παραδώσουν το χημικό οπλοστάσιό τους. Στο μεταξύ, οι πρόσφυγες στην Ιορδανία και αλλού θα αναγκαστούν να περιμένουν. Στο Ζάαταρι, συνάντησα και άλλους ανθρώπους που μου έλεγαν ότι είναι θύματα χημικών επιθέσεων που οι ΗΠΑ και οι δυτικές χώρες προσάπτουν στον Άσαντ, κατηγορία που ο Σύρος πρόεδρος αρνείται. Και μολονότι είναι αδύνατο να επιβεβαιώσουμε αυτές τις μαρτυρίες, η συνάντηση με τους πρόσφυγες αυτούς ήταν από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετώπισα όλες αυτές τις δεκαετίες που καλύπτω συρράξεις. Μια γυναίκα, που διευθύνει ορφανοτροφείο για παιδιά των οποίων οι γονείς σκοτώθηκαν στον πόλεμο, μου είπε ότι ο σύζυγός της δεν της επιτρέπει να ανοιγει πια την τηλεόραση, επειδή οι ειδήσεις από τις μάχες προκαλούν στα παιδιά εφιάλτες. Τα παιδιά, μου είπε, τις περισσότερες νύχτες δεν μπορούν να κοιμηθούν.

Συνάντησα μια μητέρα σε ένα παραπλήσιο κοντέινερ, της οποίας η ιστορία μοιάζει να συνοψίζει την κατάσταση καλύτερα από ό,τι άλλο έχω ακούσε στα δύο χρόνια ρεπορτάζ στον πόλεμο της Συρίας. Μου εξήγησε ότι στο Ζάαταρι υπάρχει ένα σχολείο, όμως οι απουσίες είναι πολλές και πολλά παιδιά του νηπιαγωγείου έχουν ξεχάσει την αλφάβητο. Θέλουν απλά να παίζουν "επαναστατικά παιχνίδια". "Το πεντάχρονο παιδί μου κάθε μέρα μου λέει ότι ονειρεύεται να κρατήσει αυτόματο όπλο και να επιστρέψει στη Συρία".