Η Ιταλία Πρόκειται να Κλείσει την Επιχείρηση Θαλάσσιας Διάσωσης που Έσωσε Φέτος Πάνω από 90.000 Μετανάστες

Photo via Flickr

Την Παρασκευή έκλεισε ένας χρόνος από την ημέρα που ένα πλοίο το οποίο μετέφερε εκατοντάδες μετανάστες, κυρίως από την Ερυθραία, ανατράπηκε, λίγα μόλις μέτρα από την ιταλική ακτή, παρασύροντας στο θάνατο τουλάχιστον 366 άτομα. Τότε οι Ιταλοί, μέλη των σωστικών συνεργείων που έφθασαν στην περιοχή, ορκίστηκαν «ποτέ ξανά».

Όμως η τραγωδία της περασμένης χρονιάς -την οποία μια οργάνωση πιέζει να μνημονεύεται κάνοντας την 3η Οκτωβρίου διεθνή ημέρα μνήμης- δεν ήταν το πρώτο περιστατικό αυτού του είδους και δεν ήταν ούτε το τελευταίο. Μόλις πριν από τρεις εβδομάδες, περισσότεροι από 500 μετανάστες, συμπεριλαμβανομένων 100 παιδιών, πέθαιναν προσπαθώντας να φθάσουν στην Ιταλία -σύμφωνα με το ρεπορτάζ όταν οι λαθρέμποροι βύθισαν σκόπιμα το πλοίο, μετά από μια αντιπαράθεση πάνω στο σκάφος.

Από τον Ιανουάριο, περισσότεροι από 3.000 άνθρωποι έχουν πνιγεί στη Μεσόγειο, πολλοί κοντά στην ακτή της Λαμπεντούζα, ένα μικροσκοπικό νησί της Ιταλίας, μόλις 185 μίλια βόρεια της Τρίπολης και αυτό παρά τη δημιουργία της επιχείρησης διάσωσης που συγκρότησε η Ιταλία μετά την τραγωδία του περασμένου Οκτωβρίου.

Σε λιγότερο από ένα χρόνο, η επιχείρηση διάσωσης "Mare Nostrum" (Η θάλασσά μας) έχει φέρει σώους στη στεριά περισσότερους από 91.000 ανθρώπους.

«Πριν από ένα χρόνο, στις 3 Οκτωβρίου, όλοι εκείνοι οι άνθρωποι πέθαναν 200 μέτρα από την Λαμπεντούζα, όπου ουσιαστικά είχαν φθάσει» είπε στο VICE News ο Gabriele Del Grande, ακτιβιστής που ασχολείται με θέματα μετανάστευσης και συγγραφέας του μπλογκ "Fortress Europe". «Αυτό το ναυάγιο προκάλεσε σκάνδαλο στην κοινή γνώμη. Όχι επειδή ήταν τόσο μεγάλο-δεν ήταν ούτε το πρώτο, ούτε το μεγαλύτερο- αλλά επειδή για πρώτη φορά ο κόσμος είδε τα πτώματα».

«Πριν από τρεις εβδομάδες όταν 500 άνθρωποι πέθαναν, συνέβη στην ανοιχτή θάλασσα, οπότε δεν είδαμε τα πτώματα και κανένας δεν αισθάνθηκε αγανακτισμένος» πρόσθεσε. «Η 3η Οκτωβρίου ήταν η πρώτη φορά που είδαμε σειρές πτωμάτων στην αποβάθρα. Η Mare Nostrum ήταν το άμεσο αποτέλεσμα αυτής της αγανάκτησης».

Όμως η πρωτοβουλία είναι εξαιρετικά ακριβή- στοιχίζει περισσότερα από 11 εκ. δολάρια το μήνα- και πολιτικά αμφιλεγόμενη, με τους πολέμιους της μετανάστευσης να ισχυρίζονται ότι ενθαρρύνει τους λαθρέμπορους, ενώ οι ιταλικές αρχές διαμαρτύρονται ότι εγκαταλείφθηκαν από την υπόλοιπη Ευρώπη και αφέθηκαν να διαχειριστούν μόνες τους το πρόβλημα.

Η Ιταλία πρόκειται να τερματίσει την επιχείρηση το Νοέμβριο. Υποτίθεται ότι θα την αντικαταστήσει μια άλλη πρωτοβουλία για τον έλεγχο των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σημαντικά περιορισμένη δυνατότητα- αλλά οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της μετανάστευσης λένε ότι η λήξη της Mare Nostrum, μόνο θα προκαλέσει περισσότερους θανάτους.

«Είμαστε περήφανοι για τις ζωές που σώσαμε» είπε ο υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας, Αντζελίνο Αλφάνο σε συνέντευξη Τύπου τον Αύγουστο. «Όμως η Mare Nostrum δεν θα συνεχίσει για άλλη μια χρονιά, επειδή αν και αξιέπαινη, εξαρχής είχε οριστεί ως βραχυπρόθεσμη επιχείρηση. Η ευθύνη για τα σύνορα της Μεσογείου ανήκει στην Ευρώπη. Αυτοί οι μετανάστες δεν θέλουν να έρθουν στην Ιταλία, θέλουν να έρθουν στην Ευρώπη».

Ο τερματισμός της Mare Nostrum σε μια εποχή που οι θαλάσσιες αφίξεις στην Ιταλία είναι στο υψηλότερο επίπεδο από ποτέ -120.000 μόνο φέτος-είναι επικίνδυνη επιλογή, λένε οι επικριτές.

«Ο κίνδυνος είναι ότι θα πεθάνουν περισσότεροι άνθρωποι φυσικά» είπε στην Guardian, η Carlotta Sami, εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη νότια Ευρώπη.

«Ως αντίδραση σε αυτή την τραγωδία πριν από ένα χρόνο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποσχέθηκαν να κάνουν περισσότερα για την αποτροπή των θανάτων στη θάλασσα» έγραψε σε ανοιχτή επιστολή την Πέμπτη, η Judith Sunderland ερευνήτρια του ευρωπαϊκού τμήματος του Παρατηρητηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. «Συστάθηκε ομάδα εργασίας, έγιναν συναντήσεις. Όμως, μόνη της η Ιταλία ξεκίνησε μια τεράστια ναυτική έρευνα και επιχείρηση διάσωσης».

«Ο πιο σημαντικός τρόπος για να τιμήσει η Ευρώπη όλους εκείνους οι οποίοι πέθαναν προσπαθώντας να φθάσουν στα σύνορά της είναι με στιβαρή δράση» πρόσθεσε. «Μέχρι να συμβεί αυτό, η Ιταλία θα πρέπει να συνεχίσει την Mare Nostrum».

Η θάλασσά μας

Πρόσφυγες για να ξεφύγουν από τους πολέμους και μετανάστες που αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη παίρνουν τις ελπίδες και την απόγνωσή τους στα νερά της Μεσογείου εδώ και δεκαετίες, με τους περισσότερους τα τελευταία 10 χρόνια να αναχωρούν από την Λιβύη, όπου οι έλεγχοι είναι χαλαροί και οι λαθρέμποροι ανθρώπων καλύτερα οργανωμένοι.

«Στη Λιβύη είναι ευκολότερο επειδή ουσιαστικά βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο. Οι λαθρέμποροι κάνουν ότι θέλουν και η αστυνομία δεν μπορεί να τους σταματήσει» είπε ο Del Grande. «Και δεν μπορείς να κάνεις οποιουδήποτε τύπου συνεννόηση με μία ανύπαρκτη κυβέρνηση».

Προηγούμενες ιταλικές κυβερνήσεις είχαν υιοθετήσει την πολιτική της θαλάσσιας περιπολίας και της «απώθησης» των πλοίων με μετανάστες-υποχρεώνοντάς τους να επιστρέψουν πίσω. Για λίγο, αυτό μείωσε τη ροή των μεταναστών, αλλά η πρακτική καταδικάστηκε ως παραβίαση τόσο του δίκαιου της θάλασσας όσο και αυτού για το άσυλο, μια και οι συλλογικές απορρίψεις των μεταναστών στέκονταν εμπόδιο και στις περιπτώσεις όπου μεμονωμένα άτομα δικαιούνταν άσυλο.

Και αναπόφευκτα, οι άνθρωποι που προσπαθούν να φθάσουν στην Ευρώπη, βρίσκουν τρόπους να το κάνουν, επιλέγοντας όλο και πιο επικίνδυνες διαδρομές για να το πετύχουν.

«Πάντα θα υπάρχουν λόγοι για να φύγει κανείς από τον τόπο του, πάντα θα υπάρχουν λαθρέμποροι, οι περιπολίες δεν είναι η λύση» είπε ο Del Grande και πρόσθεσε ότι εφόσον υπάρχουν πλοία που φθάνουν, υπάρχει η ελπίδα πως κάποιος θα έρθει να τους σώσει. «Είναι σαν την εντατική. Δεν έχει σημασία πόσο κοστίζει, πρέπει να το κάνεις επειδή πρέπει να γίνει».

Ανάλογα με τη χρονιά και τις διαδρομές όπου γίνονται περισσότερες περιπολίες, πλοία γεμίζουν ασφυκτικά με μετανάστες που έχουν προορισμό την Ισπανία, την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Μάλτα. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, η Ιταλία και ιδιαιτέρως η Λαμπεντούζα, έχουν γίνει πρωταρχικός προορισμός -δέχθηκε το 70% όλων των αφίξεων από θαλάσσης στην Ευρώπη το 2013.

Ενώ οι περισσότεροι μετανάστες συνήθιζαν να φθάνουν στην Ευρώπη από χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, τώρα πολλοί είναι οι πρόσφυγες λόγω πολέμων στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Η αύξηση στις αφίξεις είναι ευθέως ανάλογη με την πολιτική αναταραχή που μαστίζει την περιοχή εδώ και λίγα χρόνια.

Το 2011, στη διάρκεια του εμφύλιου στη Λιβύη, ένα εκατομμύριο άνθρωποι-Λίβυοι και ξένοι εργάτες- έφυγαν από τη χώρα, με 25.000 από αυτούς να φθάνουν στην Ιταλία με πλοία. Φέτος, καθώς ο αριθμός των Σύρων προσφύγων έφθασε τον αριθμό ρεκόρ των 9 εκατομμυρίων, περισσότεροι από 30.000 έχουν ακολουθήσει αυτό το δρόμο-συμπεριλαμβανομένων πολλά Παλαιστίνιων προσφύγων στη Συρία, που έφυγαν από το πολιορκούμενο στρατόπεδο του Γιαρμούκ στη Δαμασκό.

Αλλά ενώ αντιμετωπίζει τις αφίξεις όπως καλύτερα μπορεί με βάση τις δυνατότητές της, η Ιταλία έχει εμπλακεί και σε έντονες συζητήσεις για το θέμα- με τη Mare Nostrum να δέχεται επίθεση από τη Δεξιά που τάσσεται κατά της μετανάστευσης και με τους υποστηρικτές της πρωτοβουλίας να προσπαθούν να αυξήσουν την πίεσή τους προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες ώστε να αναλάβουν το μερίδιο ευθύνης τους.

«Από τη μια πλευρά, η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι αυτή είναι μια τιμητική αποστολή, λένε ότι είναι καλή επειδή σώζουμε ζωές» είπε ο Del Grande. «Αλλά η Λίγκα του Βορρά, το ξενοφοβικό κόμμα της Ιταλίας, λέει ‘Ανοίξαμε την εθνική οδό. Ξοδεύουμε ένα τόνο χρήματα και έρχονται επειδή γνωρίζουν ότι θα τους σώσουμε’. Αυτή είναι η πολεμική που αναπτύσσεται. Θέλουν να τερματίσουν την αποστολή επειδή λένε ότι φέρνει περισσότερους μετανάστες».

«Από την άλλη, υπάρχει μια συζήτηση ανάμεσα στην κυβέρνηση και την ΕΕ, με την Ιταλία να λέει ‘Αυτό είναι ένα ευρωπαϊκό σύνορο, δεν είναι μόνο της Ιταλίας, και η Ευρώπη πρέπει να πληρώσει για αυτό’» πρόσθεσε.

Καθώς η Mare Nostrum σταματάει τον επόμενο μήνα, θα αντικατασταθεί εν μέρειρ από επιχειρήσεις που τις διευθύνει η Frontex, μια ευρωπαϊκή υπηρεσία συντονισμού με έδρα την Πολωνία που θα διοχετεύσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια σε θαλάσσιες περιπολίες και παρεμβάσεις από τις στρατιωτικές δυνάμεις διαφορετικών χωρών.

Ελάχιστες λεπτομέρειες έχουν αποκαλυφθεί για τη νέα επιχείρηση, που ονομάζεται Frontex Plus, αλλά η υπηρεσία πίσω από αυτή δεν είναι εξοπλισμένος για να φέρει εις πέρας το είδος της ανθρωπιστικής βοήθειας που η Mare Nostrum παρέχει.  Ο πρωταρχικός ρόλος της είναι «η διασυνοριακή εφαρμογή του νόμου, και όχι να σώσει ζωές» έγραψε η Sunderland.

«Η Frontex είναι απλώς μια υπηρεσία συντονισμού, δεν έχουν πλοία και ελικόπτερα» είπε ο Del Grande. «Είναι ένα γραφείο στη Βαρσοβία που συντονίζει τις προσπάθειες».

Η Frontex Plus δεν θα μπει σε διεθνή ύδατα-κάτι που η Mare Nostrum έκανε- και θα πάρει σημαντικά λιγότερη χρηματοδότηση.

«Η Frontex Plus δεν είναι αντικαταστάτρια της Mare Nostrum. Τι ακριβώς θα συμβεί στη Mare Nostrum είναι θέμα της Ιταλίας, δεν εναπόκειται σε μας για να αποφασίσουμε» είπε νωρίτερα αυτό το μήνα η Cecilia Malmstrom, η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ. «Η Frontex δεν έχει την ικανότητα να κάνει ότι η Mare Nostrum. Δεν έχουμε τον ίδιο αριθμό ανθρώπων. Δεν έχουμε την εντολή. Δεν έχουμε τα χρήματα. Δεν έχουν τους πόρους».

Και εκείνη, όπως μερικοί στην Ιταλία, εξέφρασε την ανησυχία της ότι η ιταλική αποστολή διάσωσης ενθάρρυνε την μετανάστευση.

«Το τραγικό πισωγύρισμα αυτού, είναι ότι έχει επίσης αυξηθεί η ένταση του λαθρεμπορίου στην άλλη πλευρά της Μεσογείου» είπε, «Που σημαίνει ότι ο κόσμος μπαίνει σε ακόμα πιο επικίνδυνα πλοία και ακόμα πιο μικρές βάρκες λόγω της πιθανότητας που υπάρχουν να σωθούν».

Όμως και η συρρίκνωση της επιχείρησης διάσωσης δεν είναι επίσης λύση, ανησυχούν οι επικριτές.

« Η Mare Nostrum έδειξε ότι ήταν πιθανό να διασωθούν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ιδιαιτέρως ευάλωτοι άνθρωποι όπως έγκυες γυναίκες και παιδιά» δήλωσε στην Guardian η Michele Prosperi  από το ίδρυμα Save The Children της Ιταλίας. «Όποιο κι αν είναι το σχήμα ή η μορφή του νέου συστήματος, πρέπει να εγγυάται την ίδια ικανότητα».

Λύσεις

Στη διάρκεια του τελευταίου χρόνου, σε μια προσπάθεια να ασκηθεί πίεση προς τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες να κάνουν περισσότερα, οι ιταλικές αρχές έχουν σταματήσει να παίρνουν τα δακτυλικά αποτυπώματα όλων των μεταναστών που φθάνουν στις ακτές της-κατά παράβαση του κανονισμού του Δουβλίνου, που ορίζει ότι οι μη Ευρωπαίοι μπορούν να καταχωρούνται στο πρώτο λιμάνι άφιξής τους.

Ένας μετανάστης που φθάνει στην Ιταλία, τεχνικά δικαιούται μόνο να ζητήσει άσυλο, αν και πολλοί εάν όχι οι περισσότεροι, ελπίζουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους βόρεια.

Φέτος, η Ιταλία πήρε τα δακτυλικά αποτυπώματα μόνο όσων είχαν πρόθεση να μείνουν στη χώρα-και περισσότεροι από 50.000 από εκείνους που έφθασαν δεν καταγράφηκαν ποτέ, είπε ο Del Grande.

Άλλες ευρωπαϊκές χώρες υποβαθμίζουν τη μεταναστευτική κρίση της Ιταλίας ως «ψευδή κατάσταση έκτακτης ανάγκης» επικαλούμενες τα δικά τους νούμερα με αιτήματα ασύλου. Η Γερμανία και χωρίς να έχει σύνορα στη Μεσόγειο, δέχεται πάνω από 100.000 αιτήματα το χρόνο, είπε ο Del Grande και οι περισσότεροι Σύροι που φθάνουν στην Ιταλία τελικά μετακομίζουν βόρεια- 50.000 Σύροι ζήτησαν άσυλο στη Σουηδία πέρυσι.

«Η αλήθεια είναι ότι αυτή η Ευρώπη είναι εγωιστική, κάθε κυβέρνηση κοιτάει το συμφέρον της» είπε ο Del Grande. «Το μόνο που θα χρειαζόταν είναι μια σοβαρή μεταρρύθμιση στο νόμο του ασύλου και μια ενιαία ευρωπαϊκή προσέγγιση. Αντί αυτού, όλοι κοιτάζουν τους δικούς τους αριθμούς: ‘Έχω 100.000, εσύ μόνο 20.000, πρέπει να πάρεις περισσότερους’. Σε αυτό το επίπεδο βρισκόμαστε».

Η ενιαία ευρωπαϊκή προσέγγιση βρίσκεται από καιρό πάνω στο τραπέζι, χωρίς όμως συγκεκριμένα σχέδια στον ορίζοντα.

Αλλά οι αφίξεις δια θαλάσσης, οι πιο επικίνδυνες και συχνά τραγικές, αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό μέρος του μεταναστευτικού κύματος στην ΕΕ και μόνο στην Ιταλία έχουν βρει σπίτι σχεδόν 5 εκατομμύρια ξένοι.

Πολλοί μετανάστες έρχονται στην Ιταλία από την ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, επίσης χάρη στην ένταξη μερικών ανατολικοευρωπαϊκών χωρών στην ΕΕ και τη χαλάρωση των κανονισμών για την έκδοση βίζας.

«Η απελευθέρωση των κανονισμών για την έκδοση βίζας ήταν μια γενναία πολιτική και έχει αποτέλεσμα» είπε ο Del Grande, επικαλούμενος το παράδειγμα της Αλβανίας. Τη δεκαετία του 1990, τα ασφυκτικά γεμάτα, ανατρεπόμενα πλοία που βλέπουμε τώρα να έρχονται από τη Λιβύη, έρχονταν από την Αλβανία και χιλιάδες πέθαναν προσπαθώντας να διασχίσουν την Αδριατική Θάλασσα.

Τότε η ΕΕ άνοιξε τα σύνορά της και τα πλοία από την Αλβανία σταμάτησαν. «Και δεν είδαμε να κάνουν εισβολή οι Αλβανοί» είπε ο Del Grande.

Αντί αυτού, σημείωσε, οι χώρες από τις οποίες οι περισσότεροι μετανάστες φεύγουν είναι εκείνες όπου είναι δυσκολότερο να αποκτήσεις βίζα Σένγκεν- το περιζήτητο ευρωπαϊκό έγγραφο που ανοίγει πόρτες. Μελέτη της σχολής London School of Economics έδειξε ότι οι χώρες με υψηλά ποσοστά άρνησης βίζας Σένγκεν ήταν συχνά οι χώρες καταγωγής των περισσότερων μεταναστών που έφθαναν στην Ιταλία με πλοίο.

«Εκεί όπου είναι δυσκολότερο να πάρουν βίζα, οι άνθρωποι στο τέλος θα επιλέξουν να ταξιδέψουν με πλοίο» είπε ο Del Grande. «Όμως αντί να αντιμετωπιστεί η αιτία και να απλοποιηθεί η διαδικασία της βίζας, αντιδρούμε στέλνοντας στρατιωτικά πλοία. Το κάνουμε εδώ και 20 χρόνια και 20 χρόνια μετράμε νεκρούς».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.