O Άντρας με την Λευκή Γενειάδα, ο Bruegel, και τα Πρόσωπα της Κρίσης

Tιντορέττο, Άνδρας με Λευκή Γενειάδα, 1570/78

Η διπλανή μου στην yoga και η νύφη από τους Γάμους των Χωρικών του Bruegel είναι στην ουσία το ίδιο πρόσωπο. Ο  Ρέγκελ, βασικός ήρωας στο βιβλίο Παλιοί Δάσκαλοι του Bernhardt, επισκέπτεται κάθε δεύτερη μέρα το Kunsthistoriches Museum της Βιέννης, περνώντας τρεις με τέσσερις ώρες στον καναπέ της αίθουσας Μπορντόνε, απέναντι από τον Άντρα με την Λευκή Γενειάδα του Τιντορέττο.

Το Σάββατο ξύπνησα με την ίδια διάθεση να περάσω την ημέρα στο Kunsthistoriches Μuseum, καταλήγοντας στην αίθουσα Μπορντόνε, για να καθίσω στον καναπέ του Ρέγκελ, απέναντι από τον Άντρα με την Λευκή Γενειάδα του Τιντορέττο.

Βέβαια σε ένα παράλληλο σύμπαν δεν θα υπήρχε περίπτωση να τον πετύχω εκεί, καθότι σύμφωνα με τον Ρέγκελ, το Σάββατο είναι η ημέρα που συρρέουν όλα τα γκρουπ στο μουσείο, και το να πρέπει κανείς να αντέξει επισκέπτες μουσείου σε γκρουπ, ισούται με θεία τιμωρία.

Ύστερα από μία βόλτα στην Αιγυπτιακή Συλλογή η οποία θα μπορούσε να με είχε διδάξει πολλά περισσότερα αν όλες οι επιγραφές δεν ήταν μόνο στα γερμανικά, έφτασα στον πρώτο όροφο των Μεγάλων Δασκάλων. Για κάποιον που περνάει ώρες ακολουθώντας την σύγχρονη τέχνη, τις τάσεις και τις πρακτικές που την συνιστούν, η συνύπαρξη με τον Rubens, τον Van Dyke και τον Rembrant θυμίζει χρονοκάψουλα, το “concept” παύει να ορίζει την επιτυχία του έργου, είναι όλα θέμα ομορφιάς και métier.

Στο Κunsthistoriches δεν συναντά κανείς τα υπεροπτικά βλέμματα και τα πνιχτά γελάκια που ευδοκιμούν στις εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, αλλά υπέρμετρο θαυμασμό. Ό,τι καχυποψία και αδιαφορία κουβαλούν οι επισκέπτες στη διάρκεια της ημέρας, τώρα την μετατρέπουν σε θαυμασμό. Όμως, όπως έλεγε και ο Ρέγκελ του Bernhard, «το γνήσιο λογικό δεν γνωρίζει τον θαυμασμό. Παίρνει υπόψη, σέβεται, υπολήπτεται, αυτό είναι όλο. Μόνο ο κουτός θαυμάζει. Για να εκτιμούμε και να υποληπτόμαστε και να κατανοούμε απαιτείται πνεύμα, και πνεύμα οι άνθρωποι δεν έχουν. Εντελώς ανόητοι, ταξιδεύουν και πασπαλίζουν με θαυμασμό τους εαυτούς τους και την αμβλύνοια τους.»

Η αμβλύνοια των επισκεπτών είναι κάτι που δεν μπορεί να αποφύγει κανείς, η επισκέπτης με τα διακοσμητικά κουδουνάκια που κρέμονται από πάνω της και σπάνε την σιωπή της αίθουσας, υπάρχει παντού. Είναι ο ήχος που μπορεί να σου καταστρέψει τη μέρα, να σε κάνει να βράσεις από θυμό μέχρι να μην κρατηθείς και να υποκύψεις στο κάλεσμα της, για να πας να δεις από ποιο μέλος του σώματος της κρέμεται το κουδουνάκι, να το κόψεις και να της δώσεις να το φάει.

Για να αποφύγω το κουδούνισμα, βγήκα από την αίθουσα, προχώρησα απέναντι και μπήκα από την άλλη είσοδο του ορόφου, ξεκινώντας αυτή τη φορά από τον Bruegel τον Πρεσβύτερο, το 1/3 των έργων του οποίου βρίσκονται στο Kunsthistoriches Museum. O Bruegel, σε αντίθεση με τους υπολοίπους της συλλογής δεν καταπιάνεται με το ωραίο, τα cupids, ή τις chubby Αστές με τα μαργαριτάρια και την γούνα πεσμένη στους ώμους αφήνοντας να φανεί λίγο στήθος. Στον Bruegel κεντρικό θέμα είναι οι σκηνές που εκτυλίσσονται στην λαϊκή ολλανδική τάξη του 16ου αιώνα, την εποχή που σηματοδοτεί τις απαρχές του καπιταλιστικού συστήματος. Oπότε πλέον δεν κάνουμε λόγο για το ωραίο ούτε για τα κορμιά που έπεσαν στην μάχη, αλλά για ηθογραφίες με πρωταγωνιστές τα ταλαιπωρημένα πρόσωπα των λαϊκών ανθρώπων, τα οποία δεν έχουν αλλάξει μορφή μέχρι σήμερα.

Γάμος Χωρικών, 1568

Κουρασμένοι εργαζόμενοι, άνθρωποι του μόχθου, που κάθε τόσο σταματούν για να γιορτάσουν κάποιο γεγονός της κοινότητας, όπως στο έργο, Γάμος χωρικών. Η νύφη σε αυτό το έργο έχει ακριβώς την ίδια -ξενερωμένη με τη ζωή- έκφραση που έχει και η πολλές φορές διπλανή μου στη yoga. Πρόκειται για το άτομο που δεν ενοχλείται να χάσει τα τρία λεπτά συγκέντρωσης πριν αρχίσει το μάθημα, και δε διστάζει να περπατήσει μέχρι την άλλη άκρη της αίθουσας για να πει με σιδερένια θέληση στις δυο φίλες που χασκογελούν σιγανά, πως δεν πρέπει να ακούγεται ούτε ψίθυρος.

«Πικρία και απογοήτευση είναι αποτυπωμένες σε όλα τα πρόσωπα, σχεδόν δεν βρίσκετε άλλα, ώρες ολόκληρες μπορείτε να διασχίσετε τη Βιέννη λόγου χάρη και σ’όλα αυτά τα πρόσωπα βλέπετε μόνο πικρία και απογοήτευση», αναφέρει ο Ρέγκελ στους Παλιούς Δασκάλους. Ακόμα και σε μία πόλη με εξαιρετική ποιότητα ζωής όπως η Βιέννη, οι άνθρωποι δεν χαμογελούν. Η σοβαροφάνεια και το κιτς, ως κύριες ιδιότητες του πολιτισμένου ανθρώπου, τους ακολουθούν. Σύμφωνα με αυτά τα δύο στοιχεία του mentalité τους, ξυπνούν το πρωί, πίνουν καφέ, πάνε στη δουλειά, και γυρίζουν στο κρεβάτι τους για να ξεκινήσουν ξανά την επόμενη.

Όσο για τον ψυχισμό των σύγχρονων δυτικοτραφών ανθρώπων, όταν δεν δουλεύει ή δεν αναλώνεται σε festιvities τύπου «Ο Γάμος των Χωρικών», ασχολείται με το καθημερινό του μελόδραμα που κινείται στα πλαίσια ενός άλλου έργου του Bruegel, του «Η πάλη μεταξύ Αποκριάς και νηστείας». Τα γνωστά ψευτοδιλήμματα μεταξύ ήθους και πάθους, που με μεγάλη επιτυχία ενσαρκώνει σήμερα η Lena Dunham.

Η πάλη μεταξύ Αποκριάς και νηστείας, 1559.

Ποιό είναι το πρόβλημα αυτών των ανθρώπων, και πως θα τους κάνουμε να χαμογελάσουν;

Ίσως την απάντηση να δίνει και πάλι ο Bruegel, με αλληγορικό -όπως πάντα- τρόπο. Αυτή την φορά πρόκειται για το έργο Η Παραβολή του Τυφλού, που δείχνει ένα βασικό πρόβλημα και μαζί την λύση. Ο ένας τυφλός ηγείται της καθοδήγησης των υπολοίπων τυφλών, με αποτέλεσμα ο πρώτος να έχει πέσει ήδη στο ρυάκι. Ίσως λοιπόν αν ο επικεφαλής δεν ήταν τυφλός και μπορούσε να δείξει τον δρόμο, οι υπόλοιποι όχι μόνο να μην κινδύνευαν να σκοτωθούν, αλλά επιπλέον να χαμογελούσαν. Το ερώτημα εδώ, είναι πώς θα βρεθεί κάποιος που να βλέπει μέσα σε μία κοινωνία τυφλών.

Η παραβολή του τυφλού, 1568.

Πρόκειται για μία σκέψη που καταλήγει στην απελπισία, καθότι τότε συνειδητοποιεί κανείς πόσο βαθιά είναι η πληγή που στερεί το χαμόγελο. Ακόμα και αν κανείς δυσκολεύεται να χαμογελάσει, δεν πρέπει να σταματήσει να σκέφτεται. Προσωπικά δε βρίσκω καλύτερο μέρος για συλλογισμό, από την Αίθουσα Μπορντόνε, και τον καναπέ του Ρέγκαν, απέναντι από τον Άνδρα με την Λευκή Γενειάδα του Τιντορέττο.