Φωτογραφίζοντας τον Χαμένο Χρόνο Mέσα στις Σερβικές Φυλακές

Ένας άνδρας κρατά έναν καθρέφτη, τη στιγμή που ο απέναντι ποζάρει με τις γροθιές του σφιγμένες. Ένας άλλος κοιτάζει ένα ρολόι χειρός που είναι κολλημένο στον τοίχο. Ένας τρίτος σφίγγει το στήθος του, αποκαλύπτοντας ουλές που προκάλεσε ο ίδιος στον εαυτό του. Κάποιος άλλος κρατά ένα εκτυπωμένο υπερηχογράφημα μπροστά από το στέρνο του. Ένας άλλος παρακολουθεί ένα σύννεφο καπνού που αιωρείται πάνω από το τσιγάρο του.

Όταν βγάζουμε φωτογραφίες, ουσιαστικά προσπαθούμε να συλλάβουμε κάτι ιδιαίτερο που δεν θέλουμε να ξεχάσουμε. Όταν οι κρατούμενοι έχουν κάποιον να τους φωτογραφίσει, δείχνουν το ακριβώς αντίθετο: τις στιγμές στη ζωή που εμείς θεωρούμε δεδομένες.

«Εκτός από τις φωτογραφίες που βγάζει το προσωπικό ασφαλείας για τους φακέλους τους. Εκείνες οι φωτογραφίες περιέχουν μνήμες από τις μέρες που έχασαν κλεισμένοι σε ένα κελί», εξηγεί ο φωτογράφος Igor Coko. «Μερικές φορές, είναι κάτι περισσότερο από ένα φωτογραφικό τεκμήριο. Είναι ένα προσωπικό αρχείο για τον εαυτό τους».

Ο Igor είναι φωτογράφος που έχει γεννηθεί στην Κροατία και του οποίου οι σπουδές στην εθνολογία και την ανθρωπολογία δίνουν στα πορτρέτα του μια υπόσταση ανθρώπινης ευαισθησίας και αίσθησης της κοινότητας – χαρακτηριστικά που φαίνεται να έχουν εκλείψει στον έξω κόσμο. Συνέθεσε το φωτογραφικό δοκίμιό του, με τίτλο Living Behind Bars (Ζώντας Πίσω από τα Σίδερα), αποκλειστικά μέσα στις φυλακές του Βελιγραδίου, το μεγαλύτερο σωφρονιστικό ίδρυμα του είδους του στα Βαλκάνια. Είναι η πρώτη φορά που ένας φωτογράφος απέκτησε πρόσβαση σε σερβικές φυλακές, χωρίς να λογοκριθεί η δουλειά του.

Αλλά η διαδικασία δεν ήταν απλή, μου εξήγησε ο Igor μέσω email: «Δεν μπορείς να εμφανιστείς απλώς με τη φωτογραφική μηχανή και να ξεκινήσεις να τραβάς. Πρέπει να περάσεις από χρονοβόρες διαδικασίες, για να αποκτήσεις επίσημες άδειες από τις σωφρονιστικές Αρχές και στη συνέχεια από τους ίδιους τους κρατούμενους».

Επισκέπτομαι φυλακές από τότε που έγινα 18 ετών και πάντα θεωρούσα ότι η χυδαία απεικόνιση των κρατούμενων στα Μέσα Ενημέρωσης αποτελεί ένα απεχθές στερεότυπο. Ένα στερεότυπο που διαιωνίζει την ιδέα ότι ένας κρατούμενος θα είναι πάντα ένας κατάδικος και όχι κάποιος σε κατάσταση αναμόρφωσης. Παρακολουθούσα τους κρατουμένους στις αίθουσες επισκέψεων να συζητούν για πολιτική, να δείχνουν στα παιδιά τους πώς να ζωγραφίζουν και να δακρύζουν στην είδηση ότι κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο πάσχει από κάποια ανίατη ασθένεια. Ήταν οι ίδιοι άνθρωποι, σε διαφορετικό μέρος.

Το project του Igor μοιράζεται αυτήν τη ματιά, με στόχο «να παρουσιαστούν οι κρατούμενοι ως άνθρωποι, να εξαλειφθούν οι προκαταλήψεις και να ξεπεραστούν τα ταμπού γι’ αυτούς». Ο Igor δηλώνει: «Μπορούμε όλοι να καταλήξουμε στη φυλακή σε κάποια στιγμή, για οποιονδήποτε λόγο. Η ζωή είναι τόσο απρόβλεπτη. Δεν είναι όλοι οι κρατούμενοι εγκληματίες».

Για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των κρατουμένων, ειδικά εκείνων που βρίσκονται σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, ο Igor έπρεπε να τους αποδείξει την αφοσίωσή του στην ιστορία τους. «Έχω περάσει πολύ χρόνο μαζί τους, προτού μου επιτρέψουν να ξεκινήσω να τους φωτογραφίζω», λέει ο Igor. «Πρέπει να ζήσεις ένα μέρος της ζωής τους, να σεβαστείς τις ανθρώπινες ανάγκες τους, να χτίσεις ένα είδος ενσυναίσθησης, μιας και είναι το σπίτι τους και οι κανόνες είναι δικοί τους».

Προτού δημοσιεύσει αυτήν τη σειρά φωτογραφιών, ο Igor πέρασε τρία χρόνια δουλεύοντας σε ένα δημιουργικό πρόγραμμα αποκατάστασης των ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών που προσφέρουν οι φυλακές του Βελιγραδίου. Στόχος του καλλιτεχνικού προγράμματος ήταν η υποστήριξη κοινωνικών, πνευματικών και δημιουργικών δραστηριοτήτων μεταξύ κρατούμενων. Προσθέτει με υπερηφάνεια: «Είναι πολύ σημαντικό να μεταμορφώνουμε τη ζωή τους με θετικό τρόπο, ώστε να μπορούν να περάσουν τον χρόνο στη φυλακή με την αίσθηση κάποιου σκοπού».

Η πλειοψηφία των φωτογραφιών του προέρχονται από τη διαβόητη Πτέρυγα 5-1, όπου βρίσκονται έγκλειστοι ορισμένοι από τους πιο ευέξαπτους κρατούμενους της Σερβίας για 22 ώρες το 24ωρο. «Η Πτέρυγα 5-1 είναι ένα ιδιαίτερα ασφαλές τμήμα, το οποίο περιλαμβάνει δέκα κελιά και περίπου 120 κρατούμενους που ζουν εκεί», εξηγεί ο Igor. «Η αναμόρφωση μέσω της τέχνης ήταν μια σημαντική προσπάθεια για αυτούς, ώστε να μεταφερθούν σε μια καλύτερη ή περισσότερο ανοικτή πτέρυγα των φυλακών. Αυτήν τη στιγμή, το μόνο που μπορούν να δουν από τη φυλακή είναι ένα μικρό κομμάτι ουρανού». Όταν ρώτησα τον Igor ποιο είναι το πιο όμορφο πράγμα που είδε στην Πτέρυγα 5-1, μου μίλησε για μια θεατρική παράσταση του Σημειώσεις από το Υπόγειο, του Dostoevsky, η οποία ήταν τόσο δημοφιλής, που Αρχές συμφώνησαν να κάνει περιοδεία σε πολλά σωφρονιστικά ιδρύματα. «Έξι κρατούμενοι συμμετείχαν σε αυτό το έργο και έδωσαν 17 παραστάσεις για τους φυλακισμένους στο Βελιγράδι και άλλα σωφρονιστικά κέντρα σε όλη τη Σερβία».

Η παράσταση σημείωσε τέτοια επιτυχία, που οι σωφρονιστικές Αρχές επέτρεψαν στους κρατούμενους να ρίξουν την αυλαία μπροστά στο ευρύ κοινό: «Για πρώτη φορά στην ιστορία της φυλακής του Βελιγραδίου, οι φυλακισμένοι της Πτέρυγας 5-1 βγήκαν από τον χώρο ασφαλείας, για να δώσουν παράσταση στο Κέντρο Νεότητας του Βελιγραδίου, μπροστά σε 500 άτομα. Η παράστασή τους ήταν βασισμένη σε ένα θεατρικό έργο, ώστε να αναδειχθούν οι ικανότητές τους, οι οποίες ξεπερνούν κατά πολύ την εικόνα που έχουμε για τους κρατούμενους», δήλωσε με ενθουσιασμό ο Igor. « Ξαφνικά, το κοινό τους αντιμετώπισε ως σημαντικές προσωπικότητες και τους έδειξε σεβασμό, ανεξάρτητα από το εγκληματικό τους παρελθόν».

Tο άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE Serbia.

Περισσότερα από το VICE

Τα Δέκα πιο Σκληρά Πράγματα που Είδα σε Ένα Τουρνουά Θανάτου

Παραμορφωμένοι Βετεράνοι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Οι Πρώτοι Ασθενείς Πλαστικής Χειρουργικής

Έτσι θα Mοιάζει η Ανταρκτική Aφού τη Λιώσουμε - Κυριολεκτικά