Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE News.

Η προοπτική φιλοξενίας των Ολυμπιακών Αγώνων του 2016 παρουσιάστηκε στους πολίτες του Ρίο ντε Τζανέιρο ως μια ευκαιρία για να αναδειχθεί η πόλη παγκοσμίως, να δημιουργηθούν επενδύσεις και να βελτιωθεί η ζωή των κατοίκων του. Ωστόσο δυο πρόσφατα γεγονότα δείχνουν πως ο συνδυασμός της ανοικοδόμησης της πόλης ενόψει των αγώνων και της επιδείνωσης της στεγαστικής κρίσης έχει φέρει στο φως κατηγορίες σύμφωνα με τις οποίες οι προετοιμασίες για τους Ολυμπιακούς Αγώνες τσαλαπατούν τους περισσότερο ευάλωτους κατοίκους του Ρίο.

Την περασμένη Τρίτη, η αστυνομία έδιωξε καταληψίες από ένα εγκαταλελειμμένο κτήριο με διαμερίσματα, το οποίο ο Βραζιλιάνος και άλλοτε δισεκατομμυριούχος Eike Batista το είχε μισθώσει από την ποδοσφαιρική ομάδα Flamengo, ευελπιστώντας να το μετατρέψει σε ένα μοδάτο ξενοδοχείο για τους Ολυμπιακούς πριν από την κατάρρευση της πετρελαϊκής και εξορυκτικής αυτοκρατορίας.

Πολλοί από τους σχεδόν 300 παράνομα διαμένοντες ενοίκους και τα μικρά παιδιά τους επρόκειτο να φύγουν έτσι κι αλλιώς μετά την έκδοση δικαστικής απόφασης που τους διέτασσε να εκκενώσουν το κτήριο το οποίο ήταν άδειο για χρόνια. Όμως προκλήθηκε σύγχυση καθώς τα ΜΑΤ μπήκαν στο χώρο μετά την εκδήλωση πυρκαγιάς. Ακολούθησαν συγκρούσεις, με τους καταληψίες να αντεπιτίθενται στους αστυνομικούς πετώντας όπως ισχυρίζονται πέτρες. Περίπου δώδεκα άνθρωποι τραυματίστηκαν και τρία συνελήφθησαν, συμπεριλαμβανομένου ενός αστυνομικού που λέγεται ότι έριξε σπρέι πιπεριού σε έναν άνδρα ο οποίος μετέφερε ένα βρέφος.

Ο Δήμος του Ρίο ανακοίνωσε ότι παρείχε 130 θέσεις σε καταφύγιο στις δυτικές παρυφές της μητρόπολης, αλλά οι κάτοικοι αρνήθηκαν την προσφορά.

«Αυτό το καταφύγιο αποκλείεται: όλη νύχτα γίνεται ανταλλαγή πυροβολισμών, και είναι γεμάτο πρεζάκια» δήλωσε στο διαδικτυακό ειδησεογραφικό portal Terra, η Stephanny Bernardes, μία από τους καταληψίες που εκδιώχθηκαν. «Δεν μπορούμε να πάμε εκεί με τα μικρά μας παιδιά».

Ο Marcelo Chalréo, πρόεδρος της επιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων Brazilian Bar Association προσπάθησε να πολεμήσει την εντολή έξωσης και αργότερα είπε ότι η απομάκρυνση των οικογενειών απλά μετάθεσε το πρόβλημα της στέγασης κάπου αλλού.

«Κανένας δεν είναι εδώ επειδή θέλει να είναι, αλλά από ανάγκη» δήλωσε ο Chalréo στην καθημερινή εφημερίδα O Dia της Βραζιλίας. «Δεν βλέπουμε να υπάρχει στήριξη από τις τοπικές αρχές στο Ρίο, που θα έπρεπε να αρχίσουν να αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα ως κοινωνικό ζήτημα, όχι ως πολιτικό».

Όπως έγινε και πέρυσι με το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, στη διάρκεια του χιλιάδες άστεγοι Βραζιλιάνοι έφτιαξαν καταυλισμούς για να τονίσουν τη σοβαρότατη έλλειψη στέγασης, πολλοί υπέρμαχοι της προσιτής στέγασης κατηγορούν τους Ολυμπιακούς ότι διώχνουν τους Caracas (τους ντόπιους του Ρίο) από την πόλη τους αφού τα ενοίκια είναι πανάκριβα.

«Όταν η πολιτεία εδραίωσε την ειρήνη στις φαβέλες, τις έβλεπαν ως ασφαλέστερες και τα ενοίκια εκτοξεύτηκαν, που σημαίνει ότι πολλοί δεν μπορούσαν πλέον να ζήσουν εκεί» είπε στο VICE News ο Guilherme Simões, εθνικός συντονιστής της κίνησης Homeless Workers' Movement, αναφερόμενος στις παραγκουπόλεις της πόλης. «Σήμερα υπάρχουν περίπου 800.000 οικογένειες άστεγες στη μητροπολιτική περιοχή του Ρίο. Το Ρίο εξακολουθεί να καταδιώκει, να δαιμονοποιεί και να ποινικοποιεί τους φτωχότερους στην κοινωνία και η κατάσταση ολοένα χειροτερεύει. Πολλοί έπρεπε να μετακομίσουν από την πόλη, που σήμερα εξυπηρετεί μόνο εκείνους που μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά».

Ο Simões περιέγραψε τον αέναο κύκλο που κάνουν οι καταληψίες. Μπαίνουν σε αχρησιμοποίητα κτήρια, τους διώχνουν, περιπλανώνται από καταφύγιο σε καταφύγιο και στη συνέχεια στη νέα κατάληψη.

Οι άπορες οικογένειες της πόλης και οι υπέρμαχοι της στέγασης για όλους καλούν την κυβέρνηση να τους παράσχει επαρκή καταλύματα εντός της κοινότητάς τους και όχι σε απομακρυσμένης και μερικές φορές επικίνδυνες γειτονιές. Η ασφάλεια και η έλλειψη υπηρεσιών σε εκείνες τις περιοχές καταγγέλλονται συχνά.

«Όταν προσφέρεται κοινωνική στέγαση στις οικογένειες, συχνά συνεπάγεται ότι πρέπει να ξεριζωθούν από τις περιοχές που μεγάλωσαν, αποκόπτοντας τους οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς» είπε στο VICE News ο Orlando Alves dos Santos Jr., καθηγητής πολεοδομικού σχεδιασμού στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο. «Πολλοί απορρίπτουν τη νέα ζωή τους και επιστρέφουν, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να ζουν στους δρόμους».

Ακόμα κι εκείνοι που έχουν σπίτια δεν είναι ασφαλείς. Ρεπορτάζ την περασμένη Τετάρτη ανέφεραν ότι μπουλντόζα άρχισε να ισοπεδώνει τη φαβέλα Vila União da Curicica κοντά στο Ολυμπιακό Πάρκο προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για ένα σύστημα ταχείας διέλευσης λεωφορείων που θα συνδέει τις αθλητικές εγκαταστάσεις, τις κύριες ολυμπιακές εγκαταστάσεις στο Barra da Tijuca και το αθλητικό συγκρότημα Deodoro στη βόρεια ζώνη του Ρίο.

Η πόλη αντιμετωπίζει στεγαστική κρίση, αλλά βρίσκει χρόνο να κατεδαφίζει σπίτια.

Μερικές από τις εκτοπισμένες οικογένειες μεταστεγάζονται, ενώ σε άλλες προσφέρεται αποζημίωση. Αλλά μέλη των κατεδαφισμένων κοινοτήτων αλλού έχουν αναφέρει επιπλοκές στη λήψη της αποζημίωσης που τους υποσχέθηκαν.

Υπήρχε η εκτίμηση ότι η Vila União είχε επιβιώσει των απειλών για μετεγκατάσταση. Οι αρχές της πόλης ανακοίνωσαν το Δεκέμβριο ότι είχαν μειώσει σε 181 τον αριθμό των νοικοκυριών που θα εκδιώκονταν, αλλά κρατικό έγγραφο που κυκλοφόρησε προσφάτως δείχνει ότι είναι 304 οι οικογένειες που θα χάσουν τα σπίτια τους.

Κάτοικοι στη γειτονιά έχουν ήδη δει το 95% της γειτονικής κοινότητας Vila Autódromo να ισοπεδώνεται προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για τις ολυμπιακές υποδομές, γεγονός που προκάλεσε κύμα διαδηλώσεων που προσέλκυσε την προσοχή της διεθνούς κοινότητας.

Ο δήμαρχος Eduardo Paes του Ρίο είπε ότι η πόλη διαπραγματεύτηκε με τους ιδιοκτήτες των 760 κατοικιών που κατεδαφίστηκαν και υποσχέθηκε ότι οι υπόλοιποι κάτοικοι μπορούν να παραμείνουν. Ωστόσο ντόπιοι αναφέρουν ότι πιέζονται για να δεχθούν αποζημίωση και να φύγουν.

Ο Santos μελετά πώς οι μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις έχουν διαμορφώσει τη διαδικασία «μητροπολεοποίησης» του Ρίο-η συγκέντρωση της αστικής ανάπτυξης εντός μιας πόλης που δεν μπορεί να επεκταθεί πέραν των ορίων της. Όπως σημειώνει, ο αριθμός των οικογενειών που απομακρύνθηκαν από τη Vila União θα μπορούσε να στεφθεί και ως η μεγαλύτερη Ολυμπιακή έξωση μέχρι σήμερα.

«Υπάρχει τεράστια έλλειψη διαφάνειας από την πλευρά της κυβέρνησης. Λένε ένα πράγμα και κάνουν κάτι άλλο» είπε ο Santos, προσθέτοντας ότι οι φαβέλες μεταφέρονται από περιοχές με μεγάλης αξίας ακίνητα για να αυξήσουν τα κέρδη των κατασκευαστών. «Το προπέτασμα καπνού των Ολυμπιακών χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τις περαιτέρω εξώσεις».

Οι τοπικές αρχές αρνούνται ότι κάνουν έξωση σε οικογένειες χωρίς αποζημίωση και υπόσχονται ότι τα 12,4 δισεκατομμύρια δολάρια που ξοδεύουν για τους αγώνες θα βοηθήσουν στη βελτίωση και την ενσωμάτωση του Ρίο, αφήνοντας πίσω τους μια μεγάλη «ολυμπιακή κληρονομιά».

«Το επίκεντρο αυτών των αγώνων θα είναι η κληρονομιά των υποδομών που θα μείνουν στο Ρίο» είπε πέρυσι ο δήμαρχος Paes, υπονοώντας ότι το 60% του προϋπολογισμού θα προέλθει από ιδιωτικές επενδύσεις. «Οι Ολυμπιακοί γίνονται, πάνω απ'όλα, για να αλλάξουν τις ζωές των ανθρώπων αυτής της πόλης προς το καλύτερο».

Αλλά ο Santos σημειώνει ότι τα έργα υποδομής που παίρνουν προτεραιότητα, όπως είναι το σύστημα μεταφορών, ελάχιστα χρήσιμα είναι για τους περισσότερους κατοίκους στο Ρίο ενώ πιο πιεστικά προβλήματα όπως η σύνδεση των φτωχότερων γειτονιών με το αποχετευτικό, έχουν μείνει πολύ πίσω στο χρονοδιάγραμμα.

«Υπάρχει ένα βαρέλι χωρίς πάτο όπου πέφτει το δημόσιο χρήμα για αυτές τις μέγκα-εκδηλώσεις, που στο τέλος, κάνουν την πόλη πολύ πιο ακριβή» είπε. «Όχι μόνο το νοίκι, όπου φαίνεται να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο, αλλά τα τρόφιμα, οι μεταφορές… τα πάντα. Οι φτωχότεροι πραγματικά υποφέρουν. Αυτές οι εκδηλώσεις αποτελούν πισωγύρισμα».

Το Ρίο έχει καταφέρει να κάνει μερικές διαρθρωτικές βελτιώσεις, συμπεριλαμβανομένων προσιτών οικονομικά κατοικιών. Την περασμένη εβδομάδα, η πρόεδρος Dilma Rousseff επισήμως εγκαινίασε 500 σπίτια στην περιοχή, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας κοινωνικής στέγασης Minha Casa Minha Vida ("My House My Life") για οικογένειες με χαμηλό εισόδημα.

Παρόλα αυτά, η λίστα αναμονής για το πρόγραμμα είναι μεγάλη, η ανάγκη είναι τρομερή και η οικονομική αβεβαιότητα της κυβέρνησης έχει προκαλέσει αμφιβολία ότι η πρωτοβουλία θα προχωρήσει στην επόμενη φάση της.

Οι καταληψίες που εκδιώχθηκαν την περασμένη Τρίτη ελπίζουν ότι οι αρχές θα τους δώσουν τη βοήθεια που χρειάζονται.

«Αυτό το κτήριο ανήκει στην ποδοσφαιρική ομάδα Flamengo, δεν μου χρωστάνε τίποτα» είπε η 58χρονη Celia Regina Cesário στο GloboNews. «Οι αρχές όμως μου χρωστάνε. Τους ψήφισα και τώρα πρέπει να μας φροντίσουν».