«H Φωτιά στο Πάρκο Γκεζί Σιγοκαίει Ακόμα»

Photo by flickr/UN Geneva

Είναι η πρώτη γυναίκα με αναπηρία που εκλέχτηκε στο Τουρκικό κοινοβούλιο. Μόλις 37 ετών και μέλος του αντιπολιτευτικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), η ιστορία της έγινε πρωτοσέλιδο στα διεθνή μέσα όταν διεκδίκησε (και «κέρδισε» μετά από αγώνα δύο ετών) το δικαίωμά της να φοράει στο κοινοβούλιο παντελόνι και όχι φούστα -όπως επέβαλε η παράδοση. Χρειάστηκαν μόνο τα δυο προσθετικά της μέλη (αριστερό χέρι και πόδι), όπως λέει η ίδια, για να ανοίξει η ατζέντα με τα πλέον ακανθώδη ερωτήματα για την Τουρκία: ανθρώπινα δικαιώματα ή μονήρεις παραδόσεις; κοσμικό κράτος η θρησκεία; ευρωπαϊκός προσανατολισμός ή εσωστρέφεια;

Το δικό μας ραντεβού δόθηκε στο καφέ Raoul's, σε έναν ήσυχο πεζόδρομο στην γοητευτική γειτονιά του Maida Vale στο Λονδίνο. Είχε φτάσει πρώτη και απολάμβανε τον (σπάνιο) βρετανικό ήλιο. Ένα σκουρόχρωμο καπέλο και μεγάλα μαύρα γυαλιά κάλυπταν τα πρόσωπο της και δεν θα την αναγνώριζα εάν το t-shirt που φορούσε δεν αποκάλυπτε το προσθετικό της χέρι με τα χαρακτηριστικά ζωγραφισμένα βραχιόλια. Την πλησίασα διστακτικά, εκείνη σηκώθηκε και με χαιρέτησε εγκάρδια. Ιδιαίτερα γοητευτική γυναίκα με καταγάλανα εκφραστικά μάτια, υπέροχα χείλη, μακριά καστανόξανθα μαλλιά, η γλυκύτητά της σε αποπλανεί για λίγο. Σύντομα τα ηνία της αβρότητας αναλαμβάνει ο μαχητικός ακτιβισμός. Μου ξεκαθαρίζει ότι δε δίνει συχνά συνεντεύξεις, ο λόγος που με βλέπει είναι επειδή μίλησε στο TEDx Καλαμάτας το καλοκαίρι που πέρασε και πως δεν θα απαντήσει σε καμία ερώτηση για την προσωπική της ζωή. Την ενδιαφέρει στον χώρο που της δίνεται για δημοσιότητα να μιλήσει για τα φλέγοντα ζητήματα που ‘καίνε’ την Τουρκία. Άλλωστε ότι έχει να πει για τον εαυτό της, το έχει έγραψε στην «Πλατφόρμα νούμερο 13» (μπεστ σέλερ στην Τουρκία). Καλά ξεκινήσαμε, σκέφτομαι, και παίρνω την πρώτη βαθιά ανάσα.

Αναφέρω λοιπόν για την ιστορία πως ήταν μόλις 19 χρονών φοιτήτρια καλών τεχνών στην Ζυρίχη όταν βρέθηκε εγκλωβισμένη ανάμεσα στο κινούμενο τρένο και την αποβάθρα στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης. Έχασε το αριστερό της χέρι και πόδι -μαζί και το όνειρο να γίνει κινηματογραφίστρια. Άλλαξε κατεύθυνση, σπούδασε πολιτικές επιστήμες κι έφτασε στα υψηλά κλιμάκια του ΟΗΕ, εργαζόμενη ως γενική διευθύντρια στο γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ μετείχε σε ανθρωπιστικές αποστολές σε χώρες της Μέσης Ανατολής, της Νοτιοδυτικής Ασίας και της Κεντρικής Ευρώπης.

VICE:Το Γκεζί παρκ έγινε σύμβολο εξέγερσης. Πώς αποκωδικοποιείτε τις διαδηλώσεις της χρονιάς που πέρασε;

Σαφάκ Παβέι: Ήταν ένα κίνημα κοινωνικής απελευθέρωσης που υποστηρίχθηκε από όλες τις γενιές και τις κοινωνικές τάξεις. Οι διαδηλωτές δεν είχαν σχέση με πολιτικές ομάδες, ούτε επιθυμούσαν την εξουσία. Υπάρχουν άνθρωποι στη χώρα μου που διεκδικούν από καθημερινά πράγματα -όπως το ελεύθερο, χωρίς περιορισμούς, ίντερνετ, το να πιουν μια μπίρα στο πάρκο, το να φλερτάρουν, ακόμα και το να φιληθούν δημόσια εάν το επιθυμούν-, μέχρι το πολύ ουσιαστικό δικαίωμα σε μια σύγχρονη εκπαίδευση. Σύμφωνα με τον νέο εκπαιδευτικό νόμο, μόνο στην περιφέρεια στην οποία εκλέγομαι -που αποτελεί το 1/3 της Κωνσταντινούπολης- 100 δημόσια σχολεία μετατράπηκαν εν μια νυκτί σε θρησκευτικά. Το ίδιο δηλαδή το κράτος παραβιάζει το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Πολλές οικογένειες οι οποίες δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να στείλουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία, εξαναγκάζονται σε μια θρησκευτικού τύπου εκπαίδευση.

Πρόκειται δηλαδή για μια καταπιεσμένη νεολαία που αντιδρά;

Αυτό είναι μια υπεραπλούστευση που πολλοί χρησιμοποιούν. Δηλαδή ότι τα αίτια θα πρέπει να αναζητηθούν στην ανεργία, την κοινωνική αποξένωση, την αντίδραση των νέων απέναντι στα γονεϊκά πρότυπα. Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν φαίνεται να είναι πραγματικό. Στους δρόμους δεν βλέπουμε μόνο μια γενιά. Είναι ένα κίνημα που υποστηρίζεται από όλες τις γενιές και τις κοινωνικές τάξεις.

Πώς αντέδρασε η κοινή γνώμη στις διαδηλώσεις;

Εσείς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιδράσει ένα κοινό που δεν έχει ιδέα τι συμβαίνει; Όταν ξεκίνησε η επέμβαση της αστυνομίας όλα τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, από τις εφημερίδες μέχρι την τηλεόραση, αγνοούσαν επιδεικτικά την τρομακτική χρήση βίας εκ μέρους των αστυνομικών με αποκορύφωμα το CNN Turk που μετέδιδε ντοκιμαντέρ με πιγκουίνους. Στο τέλος βέβαια της ημέρας η κυβέρνηση μπόρεσε να σιγάσει τα τοπικά μέσα, όχι όμως και τα διεθνή. Συνηθισμένη τόσο χρόνια στα ευνοϊκά σχόλια των ξένων εταίρων της, έπαθε σοκ από τη δυσμενή διεθνή κάλυψη.

Τώρα που η σκόνη έχει κατακάτσει…

Έχει αλήθεια κατακάτσει;  Εγώ βλέπω ότι το κυνήγι μαγισσών συνεχίζεται. Δημοσιογράφοι που τολμούν να μιλούν δημόσια απολύονται, γιατροί έχουν χάσει την δημόσια θέση τους και έχουν συλληφθεί, το ίδιο και δικηγόροι που μίλησαν για άνιση μεταχείριση. Το βίντεο από τον θάνατο του 19χρονου που ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από πολίτες εξαφανίστηκε από τα αρχεία της αστυνομίας, ενώ ένας δεύτερος νεαρός που σκοτώθηκε από πυρά της αστυνομίας είχε ως αποτέλεσμα οι γονείς του να απολυθούν από το εργοστάσιο στο οποίο εργάζονταν, ενώ σε όσους παρευρέθηκαν στην κηδεία του έχουν αποδοθεί κατηγορίες για κάποιο υποτιθέμενο έγκλημα που έχουν διαπράξει. Ο Υπουργός Παιδείας ζήτησε να δοθούν οι λίστες με τους μαθητές και τους καθηγητές που δεν παρευρέθηκαν στο σχολείο τις ημέρες των συλλαλητηρίων. Και το κυνήγι συνεχίζεται… Κάτι που αποτελεί την μεγαλύτερη μου ανησυχία.

Φοβάστε για την δική σας ζωή;

Όχι, δεν φοβάμαι, γιατί πρόκειται για μια οργανωμένη βία που γνωρίζω από που προέρχεται. Είναι ένα ισχυρό κράτος με στρατό, αστυνομία και μυστικές υπηρεσίες που μπορεί να δράσει ακόμα και χωρίς την συγκατάθεση του Πρωθυπουργού.

Στην πραγματικότητα βέβαια η πλειοψηφία δεν θέλει να αλλάξει τίποτα στην Τουρκία. Έτσι δεν είναι;

Οι διαδηλώσεις συγκεκριμένα δεν φαίνεται να άλλαξαν τους πολιτικούς συσχετισμούς. Οι υποστηρικτές του Ερντογάν που πιστεύουν στον απολυταρχισμό και όχι σε πολιτικές που μπορούν να αγκαλιάσουν όλο το έθνος, αισθάνθηκαν ακόμα πιο ενωμένοι και πιστοί στην κυβέρνηση.

Η δημοκρατία στο τέλος της ημέρας αφορά την πλειοψηφία.

Η πλειοψηφία στην Τουρκία δεν θέλει να υπάρχει αντίλογος. Συνεπώς υπάρχει μια λανθασμένη προσέγγιση της δημοκρατίας. Η πλουραλιστική δημοκρατία θα πρέπει να περιλαμβάνει τις φωνές των μειονοτήτων.

Τι πιστεύετε ότι κάνει τον Ερντογάν τόσο δημοφιλή;

Σε όλο τον κόσμο, και ειδικότερα στην Μέση Ανατολή, είναι πολύ εύκολο για τις κυβερνήσεις να χρησιμοποιούν την παράνοια και τις θεωρίες συνωμοσίας για να συγκεντρώνουν γύρω τους τον λαό τον οποίο τελικά και ‘βασανίζουν’. Στην Τουρκία χρησιμοποιείται το ισχυρό όπλο της θρησκείας και του λαϊκισμού. Ο λαός καλείται να επιλέξει είτε τον θρησκευτικό λαϊκισμό του Ερντογάν είτε τις παγκόσμιες ατομικές ελευθερίες που εμείς πρεσβεύουμε ως αντιπολίτευση. Είναι μια σκληρή αντιπαράθεση στην οποία όμως αξίζει να πάρουμε μέρος.

Τι εννοείτε λέγοντας ότι βασανίζουν τον λαό;

Από τις εξήντα εννέα περιφέρειες στις οποίες υπήρξαν διαδηλώσεις, οι έρευνες έδειξαν πως το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες. Κι αυτό δεν μας εκπλήσσει καθόλου. Σκεφτείτε ότι σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή, η συζήτηση μεταξύ φιλοκυβερνητικών στελεχών κατέληγε στο συμπέρασμα ότι σύμφωνα με τον Μωάμεθ οι γυναίκες θα πρέπει να κάνουν τρία παιδιά και πως σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να κυκλοφορούν στους δρόμους έγκυες γιατί είναι ντροπή.

Μπορεί να πειστεί μια θρησκευόμενη γυναίκα για το αντίθετο;

Χωρίς κοινωνικές καμπάνιες και χωρίς την συμμετοχή των θρησκευτικών ηγετών σε αυτές, λίγα μπορούν να αλλάξουν. Μια γυναίκα πρέπει να καταλάβει ότι δεν χρειάζεται να ντρέπεται για την εγκυμοσύνη της, όμως αυτό κάποιος πρέπει να το εξηγήσει τόσο στην ίδια, όσο και στον κοινωνικό της περίγυρο. Δεν αρκούν οι νόμοι. Νόμους έχουμε και είναι υπέροχοι χάρη στην ενταξιακή διαδικασία στην ΕΕ. Όμως δεν εφαρμόζονται. Απόδειξη τα περιστατικά βίας εναντίον γυναικών που έχουν αυξηθεί τον τελευταίο χρόνο κατά 14 φορές.

Και ο ρόλος σας ως αντιπολίτευση;

Δεν είναι απλή υπόθεση η άσκηση πολιτικής σε μια χώρα όταν δεν έχουμε όλοι ισότιμη πρόσβαση στον κόσμο. Το μόνο μέσο που μας έχει μείνει είναι τα κοινωνικά δίκτυα, ορισμένα ανεξάρτητα μέσα και το να βρισκόμαστε καθημερινά στον δρόμο και να μιλάμε με τον κόσμο. Σήμερα, σύμφωνα με διεθνείς εκθέσεις, στην Τουρκία υπάρχει ο μεγαλύτερος αριθμός φυλακισμένων δημοσιογράφων παγκοσμίως. Πολύ περισσότερων και από την Κίνα! Η πολιτιστική ‘μεταμόρφωση’ ενός λαού δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση και τα δύσκολα είναι μπροστά μας.

Βλέπετε να υπάρχει ή να δημιουργείται συσχετισμός μεταξύ των κινημάτων που εκδηλώθηκαν στην Μέση Ανατολή και τη Νότια Ευρώπη;

Είναι αλήθεια πώς είδαμε αρκετές διαδηλώσεις τα τελευταία χρόνια, όμως κάθε κοινωνία έχει την δική δυναμική και τις δικές της βαθιές διαφωνίες. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποια θεωρία συνωμοσίας που συνδέει όλα τα κινήματα. Κοινή συνισταμένη είναι η χρήση του ίντερνετ. Η δύναμη του μέσου είναι τόσο μεγάλη που άνθρωποι από διαφορετικά μέρη του κόσμου εμπνέονται ο ένας από τον άλλο για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους με διαφορετικές μορφές.

Εχετε καταδικάσει την στάση της Δύσης ως επιφανειακή απέναντι στην Τουρκία. Τι πιστεύετε ότι θα έπρεπε να έχει κάνει;

Αυτή τη φορά υπήρξε ενδιαφέρον από τη διεθνή κοινότητα να κατανοήσει κάτι βαθύτερο από τα «σλόγκαν» των μέσων μαζικής ενημέρωσης για την απαγόρευση του κραγιόν στις αεροσυνοδούς των τούρκικων αερογραμμών ή για το εάν κάποιος μπορεί να αγοράζει αλκοόλ κάθε ώρα και στιγμή. Αυτό που επιθυμούμε είναι επαγρύπνηση για την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Τουρκία υποχρεούται να εφαρμόζει τις ανθρωπιστικές συμβάσεις τις οποίες έχει υπογράψει. Σίγουρα δεν είναι καλή ένδειξη ότι έχουμε τον μεγαλύτερο αριθμό υποθέσεων που έχουν υποβληθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Εχει χάσει η Τουρκία το ευρωπαϊκό στοίχημα;

Ελπίζω όχι. Δεν μπορώ να φανταστώ την χώρα μου χωρίς την ευρωπαϊκή πυξίδα των ελευθεριών και δικαιωμάτων. Έχουμε να προσφέρουμε πολλά σε αυτή την ένωση με την δυναμική κοινωνία και την νεολαία μας. Κι από την άλλη πλευρά, βέβαια, δεν μπορώ να φανταστώ μια Ευρώπη περιορισμένη μόνο στα ηπειρωτικά της σύνορα χωρίς να ανοίγεται προς το μέρος μας. Μια Τουρκία χωρίς τον εκσυγχρονισμό των αρχών και αξιών της θα γίνει φυλακή για εμάς.

Είναι πράγματι φυλακή ή μήπως ο δρόμος σας βρίσκεται προς κάποια μορφή ένωσης στην Μέση Ανατολή;

Το καλύτερο παράδειγμα που μπορεί να προσφέρει η Τουρκία είναι η συμφιλίωση του Ισλάμ, της εκκοσμίκευσης και της δημοκρατίας. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να συμβιβάσουμε τις παραδόσεις και τις ελευθέριες μας. Εάν βρούμε τις απαντήσεις τότε μπορούμε να προσφέρουμε λύσεις στην Μέση Ανατολή.  Όμως σε περιφερειακό επίπεδο δεν μπορώ να φανταστώ την Τουρκία χωρίς την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Είναι ενδιαφέρον ότι κάποιος βλέπει αξιοζήλευτη την Ευρωπαϊκή Ένωση στις μέρες μας…

Κοιτάξτε δεν έχω αντίρρηση με το στάτους της Νορβηγίας ή της Ελβετίας (γελάει). Για εμάς το μεγάλο στοίχημα είναι να βρούμε την χρυσή τομή μεταξύ του Ισλάμ, της εκκοσμίκευσης και της κοινωνικής ειρήνης. Εάν δεν το κάνει η Τουρκία, ποιος άλλος θα το κάνει;

Στο τέλος της συνέντευξης έχω ξεχάσει ότι ενδιαφέρθηκα για εκείνη επειδή είναι μια ανάπηρη γυναίκα πολιτικός και ακτιβίστρια. Όταν την βλέπω να απομακρύνεται και συνειδητοποιώ τις απίστευτες φυσικές δυσκολίες που προκαλεί η απουσία των μελών από την ίδια πλευρά του σώματος, αισθάνομαι σχεδόν… γαΐδούρι. Σε φλάς μπακ θυμάμαι πόση ώρα έκανε να βάλει ζάχαρη στον καφέ και πόσες φορές αναβόσβησε ο αναπτήρας για να καταφέρει να ανάψει το τσιγάρο της. Ούτε την καρέκλα μου δεν μετακίνησα για να σηκωθεί…Την φαντάζομαι να μου λέει ότι ο στόχος της για την συνέντευξη πέτυχε. Το θέμα δεν είναι ότι η αναπηρία της, αυτή είναι για εκείνη μονάχα ένα ‘εργαλείο’ για τις αλλαγές που επιδιώκει να συμβούν στην Τουρκία.

Η συνέντευξη έγινε πριν το θάνατο του 15χρονου Berkin Elvan.