FYI.

This story is over 5 years old.

Έγκλημα

Οι «Ανώνυμοι Μάρτυρες» στην Ελλάδα Δίνουν Συνέντευξη στην Τηλεόραση

Ένας νομικός εξηγεί γιατί δεν μπορεί να λειτουργήσει το πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων. Από τη 17Ν ως τη δίκη της Χρυσής Αυγής και το σκάνδαλο Novartis.
Anonymous_Guy_Fawkes_Mask_Scientology_Protest_Minneapolis_2255698712

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ο καθηγητής Δημόσιας Υγείας Νίκος Μανιαδάκης, σύμβουλος πρώην Υπουργών Υγείας και σύνδεσμος των ελληνικών κυβερνήσεων με την Τρόικα την περίοδο 2011-2015, ετοιμαζόταν μαζί με τη σύζυγο και τα δύο παιδιά του να πετάξουν από την Αθήνα στη Μαδρίτη, όπου σχεδίαζαν να εγκατασταθούν μόνιμα. Στο αεροδρόμιο ενημερώθηκε ότι κατηγορείται για παθητική δωροδοκία και ότι δεν μπορεί να ταξιδέψει στο εξωτερικό. Λίγα 24ωρα αργότερα, θα μαθαίναμε ότι ο κ. Μανιαδάκης ήταν ένας από τους τρεις προστατευόμενους μάρτυρες, με το κωδικό όνομα «Γιάννης Αναστασίου», στην υπόθεση του ελληνικού σκέλους του σκανδάλου Novartis.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Τα στοιχεία του διέρρευσαν στον Τύπο κι επίσης ο αναπληρωτής Υπουργός Υγείας, Παύλος Πολάκης, τα πόσταρε στο Facebook. Ο κ. Μανιαδάκης επιβεβαιώσε μιλώντας στην τηλεόραση ότι είναι προστατευόμενος μάρτυρας. Υποστήριξε ότι δέχθηκε πιέσεις για να καταθέσει εναντίον συγκεκριμένων πολιτικών προσώπων, ωστόσο δεν απάντησε πειστικά, γιατί, ενώ κλήθηκε από τις δικαστικές Αρχές ως ειδικός στην πολιτική φαρμάκου, όπως λέει, εντέλει εντάχθηκε στο πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων. Ο ίδιος, μάλιστα, είπε ότι γνωρίζει και τους άλλους δύο προστατευόμενους μάρτυρες στην υπόθεση Novartis – «από λάθος συντονισμό, βρεθήκαμε την ίδια ώρα έξω από το εισαγγελικό γραφείο», είπε. Ο Άδωνις Γεωργιάδης, πρώην Υπουργός Υγείας, ο οποίος είχε σύμβουλο τον Μανιαδάκη, επίσης δήλωσε ότι γνωρίζει τα στοιχεία και των τριών μαρτύρων σε προστασία. Η κατάσταση είναι θλιβερή. Δυστυχώς, δεν είναι η μοναδική δικαστική υπόθεση, στην οποία τα ονόματα κρίσιμων προστατευόμενων μαρτύρων γίνονται φέιγ-βολάν. Επικοινώνησα με τον νομικό Μιχαήλ Ι. Καντιδενό, μέλος του Δ.Σ. του Δικηγορικού Συλλόγου Ρόδου, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων και του Επιστημονικού Σωματείου μελέτης του Ποινικού Δικαίου Judicium Rectum, για να μάθω πώς καταλήγουμε συνήθως σε φιάσκο.

VICE: Πότε και γιατί εισάγεται στο ελληνικό Δίκαιο ο θεσμός του προστατευόμενου μάρτυρα;
Μιχαήλ Καντιδενός: Ο θεσμός της προστασίας κάποιων «κρίσιμων μαρτύρων» είναι ένας διεθνής δικονομικός θεσμός. Ο θεσμός του προστατευόμενου μάρτυρα εισήχθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τον Ν. 2928/2001, τον λεγόμενο και ως «τρομονόμο» επί του Υπουργού Δικαιοσύνης Μιχάλη Σταθόπουλου της τότε κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ. Η σκοπιμότητα της ρύθμισης ήταν η υποβοήθηση των διωκτικών Αρχών στην εξάρθρωση της τρομοκρατίας και η παραπομπή των υπαιτίων στη Δικαιοσύνη.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Τι ακριβώς έλεγε ο Νόμος και ποιες προσθήκες έγιναν τα επόμενα χρόνια;
Στο άρθρο 9 αναφερόταν ότι για τις πράξεις της συγκρότησης ή συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση και για τις συναφείς πράξεις, μπορούν να λαμβάνονται μέτρα για την αποτελεσματική προστασία από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισμό των ουσιωδών μαρτύρων και των υπαιτίων αυτών των πράξεων, μόνο αν αυτοί καταστήσουν δυνατή την πρόληψη της διάπραξης ενός από τα σχεδιαζόμενα εγκλήματα ή συμβάλλουν ουσιωδώς στην εξάρθρωση της εγκληματικής οργάνωσης. Για την απόδοση της ιδιότητας του προστατευόμενου μάρτυρα, πρέπει οι καταθέσεις των προσώπων αυτών να βοηθούν στην αποκάλυψη συγκεκριμένων αδικημάτων (τρομοκρατικές πράξεις, δωροδοκία κρατικών υπαλλήλων). Το 2010, η ένταξη σε καθεστώς προστασίας μαρτύρων επεκτάθηκε και για τις αξιόποινες πράξεις της εμπορίας ανθρώπων και της παράνομης διακίνησης μεταναστών κι επιπλέον μετά το 2014 το μέτρο εφαρμόζεται ακόμα κι αν τα αδικήματα δεν τελέστηκαν στο πλαίσιο εγκληματικής οργάνωσης. Τα στοιχεία του προστατευόμενου μάρτυρα γνωρίζει μόνο ο αρμόδιος εισαγγελέας στην προδικασία και στο ακροατήριο οι δικαστές.


VICE Video: «Το Above the Hood Είναι Θρησκεία»

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.


Πότε και γιατί εισάγεται στο ελληνικό Δίκαιο ο θεσμός του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος (whistleblower);
Ο νόμος 4254/2014 (γνωστός ως νόμος Αθανασίου, με κακότεχνη νομοτεχνική και ύποπτες διατάξεις) περιορίζεται να παράσχει την ιδιότητα του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος σε όποιον συμβάλλει στην αποκάλυψη και δίωξη μόνο σε υποθέσεις δωροληψίας και δωροδοκίας πολιτικών αξιωματούχων και στις συναφείς με αυτές πράξεις. Την ιδιότητα του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος αποκτά, προφανώς, μόνο όποιος δεν εμπλέκεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο στις καταγγελλόμενες απ’ αυτόν πράξεις, επομένως δεν προσδοκά ίδιον όφελος και αφετέρου συμβάλλει στην αποκάλυψη και δίωξη των παραπάνω αδικημάτων. Τα πλήρη στοιχεία του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος γνωρίζουν τόσο οι εισαγγελείς Πλημμελειοδικών ή Διαφθοράς όσο και ο αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, που εγκρίνει την αποχή από την ποινική δίωξη του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ποια είναι η βασική διαφορά του προστετευόμενου μάρτυρα και του whistleblower;
Ο σκοπός και η λειτουργία των δύο αυτών θεσμών διαφέρουν, καθώς ο πρώτος θέτει κατά κύριο λόγο τις προϋποθέσεις για το έγκυρο της μαρτυρικής κατάθεσης που λαμβάνεται χωρίς την αποκάλυψη των στοιχείων ταυτότητας του μάρτυρα, ενώ ο δεύτερος προβλέπει τη λήψη μέτρων προστασίας του ίδιου του μάρτυρα, ανεξάρτητα από την πορεία της ποινικής δίκης.

Σε ποιες υποθέσεις στην Ελλάδα και πόσο επιτυχημένα εφαρμόστηκαν οι παραπάνω διατάξεις;
Ο θεσμός του προστατευόμενου μάρτυρα ήρθε στην επικαιρότητα με αφορμή την υπόθεση της Novartis. Τα γεγονότα που ακολούθησαν της δημοσιοποίησης των καταθέσεων απέδειξαν, για μια ακόμη φορά, πως στην ελληνική πραγματικότητα οι προστατευόμενοι μάρτυρες δεν είναι και τόσο προστατευόμενοι. Σύμφωνα με τον Νόμο, η φύλαξη του μάρτυρα από αστυνομικούς είναι δεδομένη, ενώ στην κατάθεση του δεν αναγράφονται τα στοιχεία του, προκειμένου να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητα του, κάτι που έγινε στην υπόθεση της Novartis. Όσο για την ώρα της εξέτασής του στο δικαστήριο, προβλέπεται η χρήση ηλεκτρονικών μέσων ηχητικής και οπτικής ή μόνο ηχητικής μετάδοσης, ώστε να τηρηθεί η μυστικότητα.

Αυτόν τον τρόπο κατάθεσης παρακολουθήσαμε, για πρώτη φορά, τον περασμένο Νοέμβριο στη δίκη της Χρυσής Αυγής. Οι πέντε προστατευόμενοι μάρτυρες ακούστηκαν στη δικαστική αίθουσα από ένα ηχείο, με αλλοιωμένη φωνή, ενώ βρίσκονταν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στη ΓΑΔΑ, παρουσία δικαστικού λειτουργού. Οι συνήγοροι υπεράσπισης των κατηγορουμένων αμφισβήτησαν έντονα τη διαδικασία, καταγγέλλοντας την ύπαρξη υποβολέα, ενώ στη συνέχεια διαφάνηκε πως γνώριζαν την ταυτότητα των προστατευόμενων μαρτύρων, καθώς εμμέσως αναφέρθηκαν σε αυτή. Αλλά και στην υπόθεση της «17 Νοέμβρη» είχε αποκαλυφθεί η ταυτότητα των προστατευόμενων μαρτύρων, καθώς κανείς δεν φρόντισε να τους προστατεύσει. Ακόμη και σήμερα, 15 χρόνια μετά το πρωτόδικο δικαστήριο, παραμένει αλησμόνητη η στιγμή που οι προστατευόμενοι μάρτυρες Α1 και Β1, οι οποίοι επρόκειτο να καταθέσουν από ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, δήλωσαν «παρών» κατά τη διάρκεια της εκφώνησης της λίστας μαρτύρων. Κι αυτό γιατί οι συγκεκριμένοι μάρτυρες, οι οποίοι επισήμως ήταν σε καθεστώς προστασίας, βρίσκονταν μέσα στη δικαστική αίθουσα, δίπλα στους κατηγορούμενους.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Το καλοκαίρι του 2009, δολοφονήθηκε ο αστυνομικός Νεκτάριος Σάββας, ο οποίος ήταν στη φύλαξη της πρώην συζύγου του Αγγελέτου Καννά, η οποία κατέθεσε στη δίκη του ΕΛΑ. Όπως διαπιστώθηκε στη συνέχεια, στη γειτονιά ήταν κοινό μυστικό πως η γυναίκα ήταν σε καθεστώς φύλαξης. Τον Μάρτιο του 2015, η Αικατερίνη Τσακάλου, γραμματέας του άλλοτε πανίσχυρου άνδρα της Siemens, Μιχάλη Χριστοφοράκου και βασική μάρτυρας στην υπόθεση, κατήγγειλε ότι δέχτηκε επίθεση έξω από το σπίτι της. Λίγες ημέρες νωρίτερα είχαν αποσύρει τον αστυνομικό φρουρό που τη συνόδευε, λόγω περικοπών.

Τι ισχύει στην υπόλοιπη Ευρώπη;
Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει κάνει σημαντικά βήματα υπέρ της προστασίας των whistleblowers. Το πιο σημαντικό κείμενο του Συμβουλίου είναι η Σύσταση του 2014. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παρουσιάσει μια πρόταση οδηγίας για την προστασία των ατόμων που καταγγέλλουν παραβάσεις του ενωσιακού δικαίου. Όταν ψηφιστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ, αυτή η πρόταση ευρωπαϊκής νομοθεσίας θα εναρμονίσει για πρώτη φορά τα διάσπαρτα εθνικά δίκαια των κρατών-μελών της ΕΕ, τα οποία παρέχουν επί του παρόντος μόνο μια κατακερματισμένη και άνιση προστασία στους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος. Οι διάφορες Επιτροπές του Συμβουλίου έχουν εκπονήσει σχετικές μελέτες πάνω στη νομική κατάσταση του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος στα διάφορα κράτη μέλη. Παρ' όλα αυτά, η κατάσταση στην Ευρώπη δεν άλλαξε σημαντικά. Πράγματι, σήμερα μόνο δέκα κράτη μέλη της ΕΕ διασφαλίζουν ότι οι whistleblowers προστατεύονται πλήρως.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Πώς μπορεί να λειτουργήσει σωστά ο θεσμός του προστατευόμενου μάρτυρα και του whistleblower;
Η συντονιστική επιτροπή των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας εξέφρασε πρόσφατα έντονες επιφυλάξεις για τη συμβατότητα του θεσμού. Σε ανακοίνωση τονίζεται ότι είναι διαφορετικό ζήτημα η προστασία του μάρτυρα που κινδυνεύει αποδεδειγμένα, από την προστασία του «κρυφού» μάρτυρα, που κάνει καταθέσεις ανέλεγκτα, χωρίς δυνατότητα ελέγχου της αξιοπιστίας του. Παράλληλα, επισημαίνεται ότι ο θεσμός του «κρυφού» μάρτυρα προσβάλλει τα ανθρώπινα δικαιώματα και παραβιάζει τις αρχές της δίκαιης δίκης. Είναι προφανές, ότι το νομοθετικό πλαίσιο των προστατευόμενων μαρτύτων και των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος χρήζει παρεμβάσεων, ώστε με τη κατάλληλη θωράκισή του να μπορεί να επιτελέσει το έργο για το οποίο ο θεσμός αυτό εισήχθη στη χώρα μας, δηλαδή την πάταξη της διαφθοράς.

Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.

Περισσότερα από το VICE

«Torture Porn»: Οι Ταινίες Τρόμου Αποτέλεσαν Έκφραση της Βίαιης Ατμόσφαιρας του Κόσμου Μετά την 9/11

Η Πορεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Προς την Έξοδο

Αυτός ο Καλλιτέχνης Μετέτρεψε Μέρος του Σώματός του σε Μηχάνημα

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.