Ένα «Γκουαντάναμο» Έξω από την Αθήνα

Φωτογραφία: Flickr: Rebecca Harms

UPDATE (16/10/2014): Η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) περιγράφει τις εντελώς απάνθρωπες και απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν τόσο στις ελληνικές φυλακές όσο και στα κέντρα κράτησης των μεταναστών.

Σύμφωνα με την έκθεση παρ' όλες τις δημόσιες συστάσεις που είχαν γίνει δύο χρόνια πριν, στις ελληνικές αρχές για τη βελτίωση της κατάστασης, η επίσκεψή το 2013 κατέδειξε ότι δεν υπήρξε καμία βελτίωση στις συνθήκες κράτησης μεταναστών και κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές, ούτε καμία εξέλιξη στο θέμα των καταγγελιών για κακομεταχείριση μεταναστών και κρατουμένων από τα όργανα της τάξης στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να έχει εγκαθιδρυθεί ένα καθεστώς ατιμωρησίας για τα όργανα επιβολής του νόμου. Με βάση την έκθεση, οι εγκαταστάσεις της Αμυγδαλέζας στην Αθήνα, για τους ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες, είναι ακατάλληλες και δεν μπορούν, πλέον, να χρησιμοποιηθούν για την κράτησή τους. Η κυβέρνηση απάντησε με υπόμνημα 95 σελίδων, αναφερόμενη στα μέτρα που προτίθεται να προωθήσει και να εφαρμόσει προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης μεταναστών και κρατουμένων στις φυλακές. Το VICE είχε επισκεφτεί τις εγκαταστάσεις στην Αμυγδαλέζα και είχε αποτυπώσει τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης.

Ακολουθεί το θέμα του VICE για το στρατόπεδο κράτησης στην Αμυγδαλέζα

Απρίλιος 2013. Μετά τις απανωτές επιθέσεις χρυσαυγιτών σε μετανάστες και με τον Ξένιο Δία να κάνει τη δουλειά του επειδή «γεμίσαμε λαθρομετανάστες», παίρνει το μάτι μου μια διαμαρτυρία έξω από το στρατόπεδο κράτησης στην Αμυγδαλέζα.

Με τον φίλο και φωτορεπόρτερ Νικόλα Γεωργίου, ξεκινάμε το πρωί της Τρίτης, στις 16 Απριλίου, να επισκεφτούμε την περιοχή χωρίς πολλές προσδοκίες –θέλουμε απλώς να «καλύψουμε» τη διαμαρτυρία. Σιγά-σιγά μαζεύεται κόσμος έξω από το κέντρο κράτησης -αν θυμάμαι καλά γύρω στα 100-200 άτομα, μέλη αντιρατσιστικών οργανώσεων, βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, δικηγόροι δικτύων που ασχολούνται με δικαιώματα προσφύγων και μεταναστών. Ένα πανό γράφει: «Να κλείσουν τώρα όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης».

Μια μάζωξη 10-15 ατόμων τραβά την προσοχή μου -βουλευτές καταγράφουν τα ονόματα της «αντιπροσωπείας» που θα μπει μέσα. «Γράψτε και μένα», λέω, «δημοσιογράφος είμαι, αλλά θα πω ότι είμαι μέλος αντιρατσιστικής οργάνωσης». Μην έχοντας μάλλον τις απαραίτητες γνωριμίες, οι πρώτοι μορφασμοί που εισπράττω είναι αρνητικοί. Επιμένω. «Γράψτε με έχουμε κάνει τόσο δρόμο» και δείχνω τον Νικόλα τον Γεωργίου για να μπούμε μαζί. Εκείνος όμως αποκλείεται από τη λίστα -στο λαιμό του έχει περασμένη μια επαγγελματική φωτογραφική μηχανή.

Φωτογραφία: Flickr: Rebecca Harms 

Λίγη ώρα μετά περνάω την κεντρική πύλη και μεταφέρουν όλη την ομάδα με περιπολικά κοντά στα κοντέινερ ανθρώπινων ψυχών. Κατεβαίνουμε, μια πρώτη περίφραξη, έπειτα μία δεύτερη. Το σκηνικό θυμίζει Γκουαντάναμο –είναι η πρώτη εικόνα που μου έρχεται στο μυαλό. Ένα μέρος απόκοσμο, μοναχικό, αποκλεισμένο: Μια «κόλαση» επί γης. Πλησιάζουμε τους κρατούμενους που έχουν πιαστεί από τα σύρματα, στην αρχή έχω «παγώσει», για δύο-τρία λεπτά δεν ξέρω τι να κάνω.

Κοιτάζω δίπλα μου τους υπόλοιπους, βλέπω να σημειώνουν λόγια, αιτήματα˙ οι φωνές και οι διαμαρτυρίες πυκνώνουν οπότε αυτόματα «ξαναμπαίνω» στον ρόλο μου. Δυστυχώς μόνο το μπλοκάκι μπορώ να χρησιμοποιήσω για να σημειώσω. Για κινητό και φωτογραφίες, καμία σκέψη, οι ένοπλοι ανθρωποφρουροί τσεκάρουν τα πάντα και τους πάντες˙ αρκετοί μετανάστες κοντοστέκονται, κάθονται πιο πίσω, σα να φοβούνται ότι δεν θα τους βγει σε καλό αν μιλήσουν.

Φωτογραφία: Flickr: Rebecca Harms  

«Τρώμε τρεις φορές την μέρα, και είναι πολύ λίγο, πεινάμε» μαζεύονται να μου πουν καμιά δεκαριά άτομα. «Αν διαμαρτυρηθούμε ότι είναι λίγο, τρώμε ξύλο», συνεχίζουν. Σημειώνω για το νερό που είναι χάλια ώσπου πετάγεται κάποιος από το βάθος: «Άσε το νερό, γράψε ότι θέλουμε καλύτερο φαγητό».

Οι καταγγελίες για το φαγητό, από τότε συνηθισμένες, έρχονται σε αντίθεση με την «πολυτελή» παρεχόμενη σίτιση για την οποία, όπως υποστηρίζει το υπ. Δημόσιας Τάξης, «εφαρμόζονται υψηλά πρότυπα (ISO 22000:2005)».

Ορισμένες φορές -ανά δεύτερη μέρα- έρχεται μια καντίνα έξω από το στρατόπεδο η οποία πουλάει πράγματα τα οποία είναι ακριβότερα απ’ ότι στο εμπόριο. Αρκετοί διαμαρτυρήθηκαν, «όχι, όχι» επέμεναν να διαψεύδουν οι αστυνομικοί.

«Οι γιατροί φεύγουν στις 14:00, άμα πάθουμε τίποτα, δεν υπάρχει κάποιος», μου λένε. Ρωτάω τον αξιωματικό που στέκεται λίγο πιο πίσω και εποπτεύει το όλο σκηνικό. «Οι γιατροί φεύγουν στις 16:00», μου λέει.

Φωτογραφία: Flickr: Rebecca Harms 

«Και μετά τι γίνεται», ρωτάω. «Αν υπάρχει περιστατικό, μεταφέρουμε τον κρατούμενο σε δημόσιο νοσοκομείο, όποιο εφημερεύει». «Και πόσο συχνά γίνεται αυτό», ρωτάω ξανά. «Σε καθημερινή βάση», μου απαντάει αυτόματα και με φυσικότητα η οποία βέβαια «βρίσκει» πάνω στον τοίχο με τις καταγγελίες για την πρόσβαση στους γιατρούς και τη δυνατότητα μεταφοράς σε νοσοκομείο ή ψυχιατρείο.

 Η Ελπίδα Ευθυμιάτου, γιατρός και συντονίστρια της ΜΚΟ «Ιατρικής Παρέμβασης» στην Αμυγδαλέζα σχολιάζει: «Μέσα στους χώρους κράτησης, η εμπειρία μας έχει δείξει ότι ιατρική και ψυχολογική στήριξη δεν μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα. Ο κάθε κρατούμενος είναι μοναδική περίπτωση, χρειάζεται να μιλήσει στον γιατρό, τον κοινωνικό λειτουργό και τον ψυχολόγο. Μερικοί χρήζουν ιδιαίτερης αντιμετώπισης γιατί μπορεί να είναι θύματα δουλεμπορίας κ.λπ».

Πλέον έχει μείνει ένας γιατρός και ένας νοσηλευτής ενώ ακόμη αναμένονται να «τρέξουν» τα νέα προγράμματα από το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας και το υπ. Προστασίας του Πολίτη.

Η «καλή φήμη» και η εξέγερση

Η «καλή φήμη» της Αμυγδαλέζας σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης ως προς τα άλλα στρατόπεδα δεν είναι τόσο καλή όσο ορισμένοι θέλουν να είναι. Τόσο η αυτοψία του Συνηγόρου του Πολίτη (Μάιος 2013) όσο και οι δεκάδες καταγγελίες που φτάνουν να δημοσιοποιηθούν, δείχνουν το αντίθετο.

Πρόσφατα, δικηγόρος που έχει αναλάβει την υπεράσπιση ορισμένων κρατουμένων έλεγε πως τον Δεκέμβριο όταν επισκέφτηκε το στρατόπεδο, δεν υπήρχε θέρμανση.

Φωτογραφία: Flickr: Rebecca Harms 

Τρεις μήνες νωρίτερα και συγκεκριμένα μετά την εξέγερση των κρατουμένων τον Αύγουστο, τα κοντέινερ είχαν άλλη όψη: είχαν γίνει μπουντρούμια με αποπνικτική ζέστη «χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και πιθανότατα χωρίς καν τη δυνατότητα προαυλισμού», όπως είχε δημοσιοποιηθεί τότε.

Ήταν η στιγμή που ανακοινώθηκε η παράταση εγκλεισμού μέχρι τους 18 μήνες, το ανώτατο όριο κράτησης των αιτούντων άσυλο -παρότι θα έπρεπε να χρησιμοποιείται ως εξαίρεση έγινε ο κανόνας. Για το ζήτημα της κράτησης αιτούντων άσυλο η χώρα έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Απόφαση 53541/07, 11.09.2009) ενώ και ο Συνήγορος του Πολίτη έχει παρέμβει σχετικά.

Η εξέγερση φυσικά δεν ήταν απλά ένα μιντιακό γεγονός, που συνέβη «από το πουθενά» -διαφαινόταν ήδη από τον Απρίλιο. Μερικοί απειλούνταν τότε ότι αν έκαναν αίτηση για άσυλο θα έμεναν μέσα τουλάχιστον έξι μήνες. «Να, δες το χαρτί», μου έδειχνε ο Α. πίσω από το φράχτη. Ενώ εκκρεμούσε σε βάρος του διαδικασία απέλασης, παρατάθηκε ο χρόνος κράτησής του. Στη δικαιολόγηση της απόφασης διάβασα ότι χρειαζόταν ραντεβού με το προξενείο της χώρας του -με την «μικρή» λεπτομέρεια πως αυτό στην Ελλάδα δεν υπάρχει.

«Εντάξει, μπήκα παράνομα αλλά τώρα γιατί με κρατάνε έτσι; Θέλω να φύγω», μου έλεγε εμφατικά κάποιος άλλος. «Αν συνεχίσουν έτσι εδώ μέσα, θα έχουμε αυτοκτονίες, δεν αντέχουν άλλο μερικοί. Τις προάλλες κάποιοι ήπιαν σαμπουάν για ν’ αυτοκτονήσουν, καταλαβαίνεις;».

Ψυχολογία

Δεν χρειάζεται περισσότερη γνώση για να καταλάβει κανείς ότι η μεγαλύτερη «ασθένεια» που έχουν ν’ αντιμετωπίσουν οι κρατούμενοι δεν έχει να κάνει με τις νοσογόνες συνθήκες όσο με το ίδιο γεγονός της κράτησης.

Ο Κωνσταντίνος Μπαϊρακτάρης, αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας θεωρεί παγίδα την ερώτηση για το ποια είναι η ψυχολογία των κρατουμένων, για το πώς νιώθουν εκεί μέσα. «Κανείς δεν ξέρει πως νιώθουν, δεν ξέρουμε», λέει χαρακτηριστικά και εξηγεί: «Τα στρατόπεδα κράτησης αποσκοπούν στην απαξία της ανθρώπινης ύπαρξης και χαρακτηρίζονται από τη λογική ελέγχου των μεταναστών προς όφελος της πολιτικής εξουσίας. Την ίδια στιγμή η εξουσία, όπως λέει ο Φουκώ, διαχέεται μέσα από τις τεχνικές που κατασκευάζουν οι ειδικοί: μία από αυτές, λοιπόν, είναι ότι αντικειμενικοποιούμε τους κρατούμενους σε ψυχολογικό πρόβλημα συνεπώς προκύπτει η ανάγκη διαχείρισής τους από τους ειδικούς. Έτσι όμως, ενισχύεται η κυριαρχία του συστήματος».

«Δεν υπάρχει καμία περίπτωση σύνδεσης με το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα, ο θεσμός του στρατοπέδου συγκέντρωσης έχει τη λογική ολοκλήρωσης του κοινωνικού ελέγχου.

Μάλιστα, λειτουργεί σαν παράδειγμα εκφοβισμού για τις υπόλοιπες κατηγορίες πληθυσμού», συμπληρώνει ο Κ. Μπαϊρακτάρης.

Η μεταναστευτική πολιτική βασίζεται στον τιμωρητικό χαρακτήρα του κύκλου «σύλληψη, εγκλεισμός, απέλαση». Και όποιος δεν απελαύνεται έρχεται αντιμέτωπος (ξανά) μ’ ένα καθεστώς παρανομοποίησης: «κυνηγημένος» λόγω εκκρεμοτήτων με τα χαρτιά του.

Παράλληλα, όσες μαρτυρίες και καταγγελίες να γίνουν, αντιμετωπίζουν διαψεύσεις, προσποιήσεις και καταστολή.

Ο Τζαβέντ Ασλάμ, πρόεδρος της Πακιστανικής Κοινότητας Ελλάδος εκτιμά ότι γίνονται συγκεκριμένοι και στοχευμένοι χειρισμοί.

«Δύσκολα φτάνουν σ’ εμάς καταγγελίες από εκεί, νομίζω ότι η αστυνομία θεωρεί πως αν μαθευτεί κάτι, θα γίνει μεγάλος ντόρος στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κάτι το οποίο δεν είναι προς το συμφέρον της. Απ’ ότι ξέρω, στο στρατόπεδο αυτό δεν έχουν τηλεόραση ούτε εφημερίδες, γιατί σκοπός είναι να μην ενημερώνονται οι κρατούμενοι για το γίνεται έξω, ποιες είναι οι πολιτικές εξελίξεις, ποιοι στέκονται αλληλέγγυοι και ποιοι ενδιαφέρονται γι’ αυτούς», σχολιάζει.

«Έχουμε μάθει ότι και εκεί και σ’ άλλα κέντρα κράτησης πάνε διάφοροι οι οποίοι δουλεύουν για την αστυνομία. Ενώ εμφανίζονται σαν μικροπωλητές ή φαίνεται να μοιράζουν διάφορα πράγματα (ξυριστικά, βιβλία κλπ) τους απειλούν και τους εκφοβίζουν», προσθέτει.

«Θέλετε να μάθετε την αλήθεια, δεν ξέρετε όμως τι θα κάνουν σ’ εμένα, έλεγε ο Μ.Ζ. σε αντιπροσωπεία δικηγόρων και αντιρατσιστικών οργανώσεων που είχαν πάει στην Αμυγδαλέζα κάποιους μήνες πριν.

Όταν οι δικηγόροι προσπαθούσαν να τον καθησυχάσουν λέγοντας «μην φοβάσαι όλα θα πάνε καλά», «διότι υπάρχουν νόμοι», ο Μ.Ζ. ξυλοκοπήθηκε τόσο άσχημα που δεν μπορούσε να περπατήσει για μια εβδομάδα.

Η πίεση που ασκείται στους κρατουμένους να υπογράψουν την «οικειοθελή επαναπροώθηση» είναι τεράστια και όπως καταγγέλλει η ΚΕΕΡΦΑ «μετανάστες που έχουν υποστεί βασανισμούς είναι στη λίστα των απελάσεων».

Το κέντρο ανηλίκων

Οι απελάσεις βέβαια αφορούν και παιδιά. Το κέντρο ανηλίκων στην Αμυγδαλέζα (παρά τις όποιες διεθνείς προειδοποιήσεις) «ζει και βασιλεύει». Είναι γνωστή η δήλωση του διοικητή στην επικεφαλής της Ομάδας των Πρασίνων, Ρεμπέκα Χαμς, όπου παραδέχεται την απέλαση ανηλίκων.

Ο Σπύρος Ριζάκος, επικεφαλής της ΜΚΟ «Αίτημα» η οποία επισκέπτεται κρατούμενους που έχουν προσφυγικά χαρακτηριστικά, λέει ότι κρατούνται παιδιά που είναι δηλωμένα ως ενήλικοι.

«Υπάρχει μια περίπτωση 3 παιδιών όπου τα συνέλαβαν στην Κρήτη, τα κατέγραψαν ως ενηλίκους και τους πήγανε στο Κέντρο Ανηλίκων στην Αμυγδαλέζα. Προηγουμένως είχαν γίνει οι διαδικασίες για να πάνε σε ξενώνες (κέντρα φιλοξενίας) ωστόσο τελικά δεν τοποθετήθηκαν εκεί.

Και κάποια ‘ωραία πρωία’… τα παιδιά πήραν τηλέφωνο και ενημέρωσαν ότι ‘είμαστε Ορεστιάδα’. Μετά, όπως μαθεύτηκε επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία και το Αφγανιστάν».

Για την συγκεκριμένη υπόθεση έχει ανοίξει φάκελος διερεύνησης από τον Συνήγορο του Παιδιού - η επαναπροώθηση έγινε 5 Νοεμβρίου του 2013.

H «ζωή» στην Αμυγδαλέζα από εδώ και στο εξής; Όσοι δεν έχουν κάνει αίτηση για άσυλο θα έρθουν αντιμέτωποι με απόφαση για απέλαση ενώ όποιος αφεθεί ελεύθερος και  ξανασυλληφθεί, είναι πιθανόν να ξαναμπεί στο στρατόπεδο και ο χρόνος κράτησης να «τρέξει» από την αρχή –ωστόσο ο Συνήγορος του Πολίτη έχει γνωμοδοτήσει ότι μόνο αθροιστικά υπολογίζεται ο χρόνος κράτησης