Τα Εγκαταλελειμμένα Σπίτια της Αθήνας Έχουν κι ένα Μυθιστόρημα

Βίκτωρος Ουγκώ, λίγα στενά κάτω από την Ομόνοια. Κυριακάτικο απόγευμα, πανδημία και καραντίνα, το κέντρο της Αθήνας ολιγάνθρωπο, έρημο σχεδόν. Στέκομαι στο απέναντι πεζοδρόμιο του κτιρίου στον αριθμό 17 του μικρού δρόμου. Παρατηρώ το παλιό, δίπατο αθηναϊκό σπίτι μπροστά μου. Μοιάζει με κινηματογραφικό σκηνικό για έναν αστικό πολιτισμό που έχει παρέλθει.

Η πρόσβαση στο εσωτερικό του έχει αποκλειστεί με τοιχοποιίες από τσιμεντόλιθους. Το οίκημα το έχει ρημάξει ο χρόνος και ο λούμπεν χαρακτήρας μας, των μοντέρνων νεοελλήνων. Ευθυγραμμίζομαι ακριβώς απέναντι από το ετοιμόρροπο αλλά εξαίσιο μπαλκόνι: με τα κεντημένα κάγκελα και την ψηλή πόρτα με το μαρμάρινο στολίδι, σαν θυρεό, άνωθέν της. Λίγο φως στις μαρμάρινες, γκρι λεπτομέρειες του εξωτερικού διακόσμου, λερός ο δρόμος, σκληρό το τοπίο.

Κι όμως, αυτό το σαράβαλο αθηναϊκό μπαλκονάκι των 100 και πλέον χρόνων μού θυμίζει τον ομώνυμο (Το Μπαλκόνι) πίνακα του Εδουάρδου Μανέ - με τόσο μεράκι φτιάχτηκε αυτό το σπίτι που ακόμα βαστάει ομορφιά.

Στέκομαι κάτω από την ξύλινη εξώπορτα - θύρα γιγάντων, θηριώδης. Κλειστή με τσιμεντόλιθους, αντί για είσοδος, τοίχος. Φαντάζομαι το κλιμακοστάσιο, από ξύλο ή μάρμαρο μάλλον, τους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού, ψηλοτάβανα, άπλετα δωμάτια. Η πρόσοψή του ξεφλουδίζει, όμως ακόμα γοητεύει με την μετρημένη της, αυθεντική καλαισθησία. Θυμάμαι τον στίχο του Μπουκόφσκι: «τα πάντα είναι στυλ»/ όχι χαζοχαρούμενο, επιτηδευμένο φαίνεσθαι, αλλά άποψη.

«Τι φωτογραφίζεις;», πλησιάζει και με ρωτάει. Ο Ρ. είναι άστεγος, τοξικοεξαρτημένος - δυο μέτρα πίσω μας μια παρέα καίει σίσα σε αλουμίνια και αυτοσχέδια bong χειρός. «Το σπίτι βγάζω», του λέω. «Μην ανησυχείς». Χαλαρώνει, στέκεται δίπλα μου, κοιτάζει κι αυτός. Χαίρεται. Θαυμάζει το εκατοχρονίτικο αρχιτεκτόνημα. Πιάνουμε κουβέντα: «όταν ήρθα στην Αθήνα δεν περίμενα ότι έχει τόσα παλιά κτίρια», μου λέει. «Γιατί τα παράτησαν έτσι;», ρωτάει.

Φίρδην μίγδην μου πετάει θραύσματα της ιστορίας του. «Είμαι μηχανικός, με πτυχίο», λέει σε στρωτά αγγλικά. «Εδώ έμπλεξα με τα drugs, στην αρχή έκανα κάτι μεροκάματα σε βιοτεχνίες, βρέθηκα άνεργος και τότε έμπλεξα, με πήρε από κάτω, βυθίστηκα». Ο Ρ. λέει ότι τα τελευταία χρόνια βγάζει τις νύχτες του σε ένα άλλο εγκαταλελειμμένο, όχι μακριά από ‘δω. «Την πέφτουμε εκεί με έναν φίλο για να μην είμαστε χύμα στα πεζοδρόμια, για προστασία κάπως». Γελάει λίγο. «Σκατά, κοιμόμαστε με το ένα μάτι ανοιχτό μην μπούνε μέσα και μας σφάξουν».

«Ας τα κλείσουν όλα τα έρημα σπίτια, να μας βγάλουν από την “άνεσή” μας» (αυτολεξεί: fuck the comfort zone). «Μπας και ζήσουμε σαν άνθρωποι, όχι κτήνη».

Στην Ακομινάτου άλλο ένα παρόμοιο σπίτι, σε χειρότερη κατάσταση αυτό, κουφάρι της περασμένης του ζωής. Οι εντοιχισμένοι πεσσοί και κίονες στο μπαλκόνι και τα μεγάλα παράθυρα αναδίδουν μια λεπτοκαμωμένη χάρη, ελαφραίνουν το κτίσμα και τη γύρω πόλη από τους βαρείς, σκέτους όγκους που πανταχόθεν τη φορτώνουν. Στο χείλος της γκρεμισμένης σκεπής κάποια ακροκέραμα, ακρωτηριασμένα στέκουν ακόμα στη θέση που τα στέριωσε ο παλιός τεχνίτης.

Το εσωτερικό του κτιρίου έχει εξαϋλωθεί. Πίσω από τα κουφώματα των άδειων παραθύρων μαζί με τα χαλάσματα, φαίνεται κι ο ουρανός. Από σπίτι για ζωή, κατέληξε ντεκαντάνς πλατώ.

Με πλησιάζει ένας τύπος, μεσήλικας, βγήκε από την απέναντι πολυκατοικία. Ξανά τα ίδια. «Τι φωτογραφίζεις;» και τα λοιπά. «Ήρθαν και το έκλεισαν (το σπίτι), δεν πάει πολύς καιρός», μου λέει αργότερα. Τα τσιμεντόλιθα που φράσσουν το ισόγειο έχουν πράγματι αντικαταστήσει την παλιά λιθοδομή. «Καλά έκαναν και το σφράγισαν», λέει. «Τα βράδια ειδικά γινόταν χρήση ναρκωτικών, το είχανε για τεκέ και για καβάτζα. Και κάθε τόσο άρπαζε φωτιά, έχει καεί τέσσερις φορές σίγουρα». Η εναπομείνουσα, μπαρουτοκαπνισμένη πρόσοψη αποδείκνυε του λόγου το αληθές.  «Επικίνδυνο ήταν, για όλους».

Τα δύο σπίτια που αναφέρω συγκαταλέγονται μεταξύ των 63 κτιρίων που ο Δήμος Αθηναίων απολύμανε και σφράγισε -με λουκέτα, τσιμεντόλιθους και παραπετάσματα- στη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου. Φωτογραφίσαμε άλλα επτά αντίστοιχα κτίσματα: στη Λιοσίων, την Αγίου Κωνσταντίνου, την 3ης Σεπτεμβρίου. Διαμαντάκια όλα τους, πεπτωκότα έστω, σε θρύψαλλα.

Συνολικά στο κέντρο της Αθήνας χάσκουν ως χρέπια χαρμολύπης, θλιβερά και, ανάκατα, όμορφα. Δεν είναι όλα τους αρχοντικά νεοκλασικά ή τυπικά διατηρητέα, πάντως σίγουρα, όλα τους, αν τα ‘χαμε όπως έπρεπε, θα διαμόρφωναν ένα διαφορετικό, πιο ανθρωποκεντρικό, αξιοπρεπέστερο αστικό περιβάλλον.

Η αξιοποίησή τους δεν είναι απλή υπόθεση: παράμετροι όπως η πολυιδιοκτησία αρκετών εξ αυτών και η οικονομική κρίση διαρκείας, δρούνε ανασταλτικά. Η αναβίωσή τους όμως είναι αναγκαία, απαίτηση της πόλης. Χωρίς να είμαι ειδικός επιστήμονας δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο, που θα άλλαζε τόσο καίρια και υπερθετικά τη ζωή και εικόνα αυτής της πόλης.

Ρωτήσαμε τον Δήμαρχο Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάνη, για τον απώτερο σκοπό του σφραγίσματος αυτών των 63 κτιρίων. Αν σηματοδοτεί αυτή η δράση την αρχή ενός σχεδίου του Δήμου για τα εγκαταλελειμμένα, πόσο ψηλά ιεραρχείται η αναστήλωση και αξιοποίησή τους. Ο δήμαρχος απάντησε γραπτώς τα παρακάτω:     

«Θα προσπαθήσω να αποδώσω το νόημα, τους στόχους και την ουσία αυτών των δράσεων μέσα από ένα παράδειγμα που το θεωρώ χαρακτηριστικό.

»Επί πολλά χρόνια, το σχολείο που βρίσκεται στην συμβολή των οδών Οκταβίου Μερλιέ και Πρασσά στα Εξάρχεια, τελούσε υπό κατάληψη. Δεν θα αναλύσουμε πώς και γιατί καταλήφθηκε, διότι θα χάσουμε την ουσία. Λειτουργώντας πάντα θεσμικά, το Ενιαίο Συντονιστικό Κέντρο Ελληνικής και Δημοτικής Αστυνομίας, που λειτουργεί για πρώτη φορά στην Αθήνα,  προχώρησε στην εκκένωσή του. Όμως, δεν ήταν μοναδικός σκοπός μας να αδειάσει το κτίριο και να το σφραγίσουμε. Ξεκινήσαμε μία προσπάθεια ώστε το κτίριο αυτό, να επανέλθει στους ρυθμούς του και να στεγάσει το Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο.

VICE Video: Το Προσφυγικό Μέσα από τον Φακό των Μαθητών

»Οι εκκενώσεις, λοιπόν, δεν έχουν κατασταλτικό χαρακτήρα. Όσες έχουν γίνει μέχρι σήμερα, έχουν συγκεκριμένους στόχους. Να αποδοθούν τα κτίρια στους ιδιοκτήτες τους και τις γειτονιές τους και να ανοίξουμε τον δρόμο για την αξιοποίησή τους. Σας θυμίζω ότι αυτή η συζήτηση γίνεται εδώ και δεκαετίες στην Αθήνα αλλά ποτέ και κανένας δεν πέρασε από την θεωρία στην πράξη, δεν έκανε το πρώτο βήμα.

»Να θέσουμε, όμως, ακόμη μία παράμετρο στο θέμα. Την κατάσταση που βρίσκονταν οι περιοχές γύρω από αυτά τα κτίρια. Σκουπίδια, σκοτάδι και απομόνωση. Αυτή είναι η αλήθεια. Σε μία περίοδο που υποχρέωσή μας δεν είναι μόνο η καθημερινή καθαριότητα αλλά και η προστασία της Δημόσιας Υγείας, έπρεπε να δώσουμε φως και συνθήκες ζωής σε αυτές τις γειτονιές.

»Η αξιοποίησή τους δεν είναι μία εύκολη υπόθεση. Εμπλέκονται πολλοί ιδιοκτήτες, πολλοί φορείς και το πρόβλημα είναι πολυσύνθετο. Δεν μπορούσαμε όμως να μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Ανοίξαμε στην πράξη το θέμα και το δρόμο για να γίνουν τα επόμενα βήματα. Για να μπορέσουμε να φτάσουμε στο σημείο που η Αθήνα θα ανακτήσει τον αρχιτεκτονικό της πλούτο και παράλληλα θα τον κάνει και πάλι λειτουργικό.

Αδικεί την πόλη η εικόνα των εγκαταλελειμμένων κτισμάτων. Είναι η πρώτη αντίδραση όποιου σηκώσει το κεφάλι και παρατηρήσει την τέχνη, τον πολιτισμό και την ιστορία που κρύβουν. Όλα αυτά, ανήκουν στους ανθρώπους που ζουν και επισκέπτονται την Αθήνα».

Προφανώς, το στοίχημα για την πόλη δεν είναι το αποσπασματικό σφράγισμα των κτιρίων. Τα σπίτια χωρίς ανθρώπους, δεν αντέχουν πολύ. Αν μείνουμε στο σφράγισμα, τα λουκέτα και τα τσιμεντόλιθα, θα έχουμε ρίξει μια φωτοβολίδα από επίδοξη σανίδα σωτηρίας αυτής της πόλης, μάλιστα σε φουρτουνιασμένο καιρό. Το σφράγισμα (και ο καθαρισμός και η απολύμανση) των εγκαταλελειμμένων θα είναι κίνηση ουσίας, μόνο αν λειτουργήσει ως πρώτο βήμα επόμενων ενεργειών.

Οι ιδιοκτήτες αυτών των κτιρίων θα πρέπει να παρακινηθούν και να υποστηριχθούν από την Πολιτεία για να τα αναστηλώσουν. Στην περίπτωση των ιδιοκτητών που αδρανούν (ή αδυνατούν) να το πράξουν, ο Δήμος Αθηναίων (και κάθε δήμος της χώρας) σε σύμπραξη με ιδιωτική εταιρεία θα μπορούσε να αναλαμβάνει την υλοποίηση του έργου. Για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα κάποιων ετών (θα ορίζεται εξαρχής), το αναστηλωμένο ακίνητο θα διαχειρίζεται η εταιρεία, μέχρι να αποσβέσει τα χρήματα που επένδυσε. Μετά, το κτίριο θα επιστρέφει στον ιδιοκτήτη του.

Είναι μια σκέψη που ακούγεται ενδιαφέρουσα, χρηστική - και δεν είναι καθόλου ουρανοκατέβατη. Ο Δήμος Αθηναίων έχει ξεκινήσει προσπάθειες (από κοινού με το Υπουργείο Περιβάλλοντος), ώστε να γίνει νομικά δυνατή η δημιουργία τέτοιων συμπράξεων. Ας μην εμπλακούν αποκλειστικά ιδιώτες - το εγχείρημα θα φαινόταν ακόμα πιο ευγενικό αν εμπλεκόταν σε αυτό και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

Το σημερινό τέλμα του κέντρου της Αθήνας εικονογραφείται απόλυτα και εξηγείται σημαντικά από τα 1.400 εγκαταλελειμμένα.

Οι περισσότεροι παρατηρούμε τις ιστορικές γειτονιές του να αποσυντίθεντα, συχνά εκρηκτικά, οι ίδιοι παραμένοντας σε απόσταση ασφαλείας. Την ακινησία μας «ντύνουμε» με ιδεολογικές κορώνες και αμπελοφιλοσοφίες κατα το δοκούν: σε άλλους φταίει ο καπιταλισμός, σε άλλους η παγκοσμιοποίηση ή οι μετανάστες. Το στραβό το ριζικό μας: τελικά περιεργαζόμαστε το κέντρο της πόλης σαν dodgy trend, περίπου σαν εξωτικό «γκέτο» από το παρμπρίζ μας, καθ’ οδόν προς το Ψυρρή ή τα Εξάρχεια.

Αυτή η ελιτίστική, αφόρητα εγωκεντρική νοητική κατασκευή δεν οδήγησε μόνο στην αστική/αισθητική παρακμή του κέντρου αλλά έδρασε και ως «πρώτο κινούν» στο μπουστάρισμα της Χ.Α. και τον εκφασισμό λαϊκών γειτονιών της Αθήνας.

Το κέντρο της Αθήνας, καλώς/ κακώς είναι το κέντρο βάρους της χώρας. Συμπαρασύρει θέλοντας και μη. Ο αβίωτος βίος εκεί, δρα σαν ιός, δε μπορεί να τακτοποιείται επιμελώς σε ιδεολογικές ασκήσεις ύφους και καφενεδίσματος, ούτε κάτω απ’ το χαλάκι του νεόδμητου διαμερίσματος στα προάστεια.

Τα εγκαταλελειμμένα (της Αθήνας): καθένα τους και ένα μυθιστόρημα, παραφράζοντας μια ωραία ατάκα του αγαπημένου Γιώργου Σκαμπαρδώνη για τα σπίτια των ανθρώπων- τις εστίες της ζωής.

Περισσότερα από το VICE

Όταν το Ελληνικό Rap Game Συνάντησε το Cyberbullying

«Σπάμε τη Σιωπή μας» - Πρώην Φοιτήτριες Καταγγέλλουν τη Σεξουαλική Παρενόχληση από Καθηγητές του ΑΠΘ

Unplugged: Άκουσε το Podcast του VICE Greece

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.