Είναι ο Κρίστοφερ Νόλαν ο Νέος Στάνλεϊ Κιούμπρικ;

​Όταν ένας άνθρωπος γράφει ιστορία σε έναν τομέα, όταν το όνομά του γίνεται μύθος, τότε το κενό που αφήνει όταν αποχωρεί από το προσκήνιο μοιάζει τόσο δυσαναπλήρωτο που τα επόμενα χρόνια το κοινό που τον αγάπησε ψάχνει να βρει έναν επάξιο αντικαταστάτη του στη συλλογική του μνήμη. Ολόκληρες γενιές ποδοσφαιρόφιλων Αργεντίνων (και όχι μόνο…) έψαχναν για χρόνια να βρουν τον «νέο Μαραντόνα» και μέχρι να εμφανιστεί ο Μέσι ήταν διάφοροι απίθανοι ποδοσφαιριστές που έστω και για ένα βράδυ βαφτίστηκαν «νέος Μαραντόνα». Στην μουσική το αντίστοιχο συμβαίνει με τους Pink Floyd. Οποιαδήποτε μπάντα πλησιάζει το ψυχεδελικό στυλ των Floyd και την πολυπλοκότητα της μουσικής τους, βλέπει το όνομά της να συγκρίνεται με την ιστορική μπάντα του Γουότερς, του Γκίλμουρ και του Μπάρετ λες και πρέπει ντε και καλά να βρεθούν άμεσα αυτοί που θα τους αντικαταστήσουν - κάποιοι λέμε πως οι νέοι Floyd υπάρχουν, έχουν πιο σκληρό ήχο και λέγονται Tool, κάποιοι άλλοι μας λένε ιερόσυλους. Στο σινεμά, ο άνθρωπος-μύθος, του οποίου «πρέπει» να βρεθεί ο αντικαταστάτης λέγεται Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Και τα τελευταία χρόνια έχει προκύψει μια συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα: Είναι ο Κρίστοφερ Νόλαν ο νέος Στάνλεϊ Κιούμπρικ;

«Όταν στο Χόλιγουντ λες το όνομα "Στάνλεϊ Κιούμπρικ" είναι σαν να αναφέρεσαι στον Ιησού Χριστό», είχε γράψει κάποτε ένας κριτικός κινηματογράφου της εφημερίδας Guardian και αυτή η φράση αποτυπώνει πλήρως το τι σήμαινει για τους σινεφίλ ο Κιούμπρικ. Ο άνθρωπος που δεν έχει γυρίσει ούτε μία μέτρια ταινία, αντίθετα από τα χέρια του έχουν προκύψει μόνο αριστουργήματα. Ο σκηνοθέτης που κάθε του δημιουργία καθόριζε και από ένα κινηματογραφικό είδος: Το είδος της επιστημονικής φαντασίας με την αξεπέραστη «Οδύσσεια του Διαστήματος», το είδος της πολιτικής σάτιρας με το απολαυστικό «SOS: Πεντάγωνο καλεί Μόσχα», αυτό της φουτουριστικής αλληγορίας με το οργουελικό «Κουρδιστό Πορτοκάλι», του τρόμου με την ανατριχιαστική «Λάμψη», των ταινιών εποχής με το επιβλητικό «Μπάρι Λίντον», των αντιπολεμικών με το κοφτερό σαν ξυράφι «Full Metal Jacket». Ο Κιούμπρικ θα είχε μείνει στην ιστορία ακόμα και αν απλά γύριζε μόλις μία από τις 13 ταινίες του. Τώρα (όσο κλισέ και αν ακούγεται) είναι ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης όλων των εποχών. Όπως είναι λογικό, η κινηματογραφική ματιά του Κιούμπρικ επηρέασε άπειρους σκηνοθέτες και ένα από τα κινηματογραφικά του παιδιά, ο Κρίστοφερ Νόλαν, κατάφερε να κάνει τον κόσμο να προβεί στην βαριά σαν αμαρτία σύγκριση. Όταν είδαμε το τρέιλερ του «Interstellar» έγινε κατανοητό πως ο Νόλαν την έχει πάρει πολύ στα σοβαρά αυτή τη σύγκριση-ολόκληρο το τρέιλερ έσφιζε από οπτικές αναφορές στην Οδύσσεια του Διαστήματος, την σκοτεινή όπερα από το διάστημα του Κιούμπρικ.

Πήγα να δω το «Ιnterstellar» με την βεβαιότητα πως ο Νόλαν θα μου δημιουργήσει για μια ακόμα φορά όλα αυτά τα ανάμεικτα συναισθήματα που μου προκαλούν οι ταινίες του από τότε που έπαψε να είναι ο σκηνοθέτης των υποτιμημένων διαμαντών σαν το «Memento» και το «Following» και έγινε ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα του Χόλιγουντ. Κάθε «εμπορική» ταινία του Νόλαν, από την «Batman» τριλογία του μέχρι την έτερη απόπειρά του να μπει στα χωράφια του sci-fι με το Inception, διακατεχόταν από μια πολύ συγκεκριμένη αντίφαση: Η ατμόσφαιρα που «έχτιζε», το feeling που σου δημιουργούσε, η σκοτεινιά στο σενάριο, όλα αυτά τα στοιχεία αναιρούσαν το κλισέ πως όσο πιο blockbuster είναι μια ταινία τόσο χαμηλότερη είναι η ποιότητά της. Και πάνω που παρακολουθούσες τις ταινίες του με δέος, «μπούχτιζε» τις πλοκές τους με τόση χολιγουντιανή δράση που αν και τελικά έβγαινες ικανοποιημένος από την αίθουσα έμενες και με ένα «αχ». Ο Νόλαν έδινε την εντύπωση ενός δημιουργού που είχε την αγωνία να κερδίσει όχι μόνο το κοινό στο οποίο έχει κερδίσει να απευθύνεται αλλά και αυτό των multiplex κινηματογράφων που διαλέγει τι ταινία θα δει την τελευταία στιγμή.

Να γιατί ο Νόλαν, ταινία με την ταινία, διέψευδε τον χαρακτηρισμό «νέος Κιούμπρικ». Διότι όταν οι πόρτες των μεγάλων παραγωγών άνοιξαν για τον Κιούμπρικ, αυτός εκμεταλλεύτηκε τα λεφτά τους για να γυρίσει ασύλληπτα αριστουργήματα. Ο Νόλαν από την άλλη «νέρωσε το κρασί του» για να τους κάνει τα χατήρια. Αποτύγχανε δηλαδή να μετατραπεί από μεγάλος σκηνοθέτης σε μεγάλο οραματιστή, όπως ο Κιούμπρικ. Κι όμως. Στο «Interstellar», πιο ώριμος από ποτέ, έκανε επιτέλους το χατήρι σε εμάς και όχι στα μεγάλα στούντιο. Το «Interstellar» είναι ένας φόρος τιμής όχι μόνο στην «Οδύσσεια του διαστήματος» (όπως εύκολα γίνεται κατανοητό απλά και μόνο κοιτώντας το τρέιλερ) αλλά ταυτόχρονα και στην ρώσικη απάντηση του Ταρκόφσκι στην «Οδύσσεια», δηλαδή το «Solaris». Παίρνοντας στοιχεία από τις δυο καλύτερες ταινίες επιστημονικής φαντασίας που γυρίστηκαν ποτέ, ο Νόλαν συνέθεσε την δική του όπερα χωρίς ωστόσο να αντιγράφει καμία από τις δυο. Τελικά, μας έστειλε αδιάβαστους.

Οι μεγαλύτερες ταινίες επιστημονικής φαντασίας τήρησαν όλες έναν δύσκολο αλλά αναγκαίο άγραφο κανόνα: Το σύμπαν που δημιούργησαν φάνταζε από την μια αληθοφανές (προσοχή: όχι πειστικό αλλά αληθοφανές) και από την άλλη σχεδόν ακατανόητο με βάση την λογική ενός ανθρώπινου μυαλού. Αυτό ακριβώς δηλαδή που ισχύει για όλες τις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις της ιστορίας όταν βρίσκονται στα σπάργανά τους και πριν γίνουν καθημερινότητα. Όποια ταινία επιστημονικής φαντασίας καταφέρει να «περπατήσει» με επιτυχία πάνω σε αυτή τη λεπτή, σεναριακή γραμμή έχει πετύχει το 50% του στόχου της. Μετά έρχονται τα ειδικά εφέ και κάνουν την υπόλοιπη δουλειά. Ο Νόλαν, με την πολύτιμη βοήθεια του αδερφού του, Τζόναθαν στο σενάριο, διασχίζει με μαεστρία αυτή τη γραμμή. Παίζοντας με την θεωρία της σχετικότητας, με τις τέσσερις διαστάσεις και με τον φόβο που προκαλεί στο ανθρώπινο πνεύμα η ακατανόητη και σκοτεινή απεραντοσύνη του διαστήματος, τελικά δημιουργεί μια ταινία που στο μεγαλύτερο διάστημά της σε αφήνει με ανοιχτό το στόμα. Όταν μάλιστα κλείνει το μάτι στις δημιουργίες του Κιούμπρικ και του Ταρκόφσκι που αναφέρθηκαν πριν, αντί να πιάνεις το μέτωπό σου αναφωνώντας αγανακτισμένος ότι πρόκειται για αντιγραφή, τελικά χαμογελάς διακρίνοντας εμπνευσμένες αναφορές.

Τελικά, είναι ο Κρίστοφερ Νόλαν ο νέος Στάνλεϊ Κιούμπρικ; Και είναι το «Interstellar» η νέα «Οδύσσεια του διαστήματος»; Πάντα έχουμε ανάγκη από συνεχιστές των μεγάλων δημιουργών. Όμως πρέπει να είμαστε ειλικρινείς: Όσο μεγάλη ταινία και αν είναι το «Interstellar» και όσο ικανοποίηση και αν προκαλεί το γεγονός ότι επιτέλους ο Νόλαν δημιούργησε την ταινία που φαινόταν πως μας χρωστάει εδώ και χρόνια, αυτές οι συγκρίσεις παραμένουν ακόμα πολύ βαριές για να μπορούν να έχουν μια θετική απάντηση. Αν όμως θέλουμε να βρούμε μια ταινία-σταθμό για το σύγχρονο sci-fι, αυτό είναι σίγουρα το «Interstellar». Και αν έχουμε τόσο πολύ ανάγκη έναν σκηνοθέτη που θα περιμένουμε πως και πως τις ταινίες του για να καθηλωθούμε, αυτός είναι ο Κρίστοφερ Νόλαν. Λένε πως στον κινηματογράφο, οι μεγαλύτεροι σκηνοθέτες είναι αυτοί που μπορούν να σε αναγκάσουν να ξαναδείς μια ταινία του αμέσως μετά την πρώτη προβολή της. Ο καταραμένος ο Νόλαν το πέτυχε αυτό. Το «Interstellar» θα το ξαναδούμε περιμένοντας πως και πως την επόμενη ταινία του. Ειδικά τώρα που βρήκε τις ισορροπίες του.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.