«Κατεβάστε το Bίντεο ή Mπλοκάρουμε το Ρωσικό YouTube» - Ο Πόλεμος του Putin με την Ελευθερία του Τύπου

Το πρωινό μήνυμα στο WhatsApp έκανε την Arina Gundyreva να ανατριχιάσει. «Έφοδος στο γραφείο», έγραφε ο συνάδελφός της Armen Aramyan. «Είμαι έντρομος». Η Gundyreva έτρεξε στο γραφείο. Σκηνές χάους.

«Οι Αρχές έψαξαν όλο το γραφείο, μέχρι και ένα σακί με ξηρούς καρπούς που είχαμε παραγγείλει», είπε. «Ένιωσα τρομερά στρεσαρισμένη κι ένα κενό. Κατέλαβαν το γραφείο μας, τον ασφαλή μας χώρο».

Η Gundyreva και ο Aramyan είναι συντάκτες στο DOXA, ενός online φοιτητικού περιοδικού με γραφεία στην Ανώτατη Οικονομική Σχολή της Μόσχας. Οι ρωσικές Αρχές έκαναν επίσης εφόδους στα σπίτια πολλών συναδέλφων τους, ένας εκ των οποίων ζει με τους γονείς του.

Την ίδια μέρα, ένα δικαστήριο στη Μόσχα αποφάσισε περιοριστικά μέτρα δίμηνης διάρκειας ενάντια στους Aramyan, Natalia Tyshkevich, Vladimir Metelkin και Alla Gutnikova, και διέταξε να τεθούν σε κατ’ οίκον περιορισμό, υποστηρίζοντας ότι «ενέπλεκαν ανήλικους σε δυνητικά επικίνδυνες πράξεις». Ο αυστηρός κατ’ οίκον περιορισμός εφαρμόστηκε χρησιμοποιώντας ένα παραθυράκι που θεωρητικά επέτρεπε στους τέσσερις συλληφθέντες να βγαίνουν από το σπίτι για ένα λεπτό – μεταξύ 11.59 μμ και μεσάνυχτα.

«Είμαι σίγουρος ότι το έκαναν για να μας δείξουν ότι είναι υπεράνω του νόμου και μπορούν να μας κάνουν ό,τι θέλουν» είπε στο VICE World News ο Victor Ershov, άλλος συντάκτης του DOXA. Στους τέσσερις συντάκτες απαγορεύτηκε να επικοινωνούν με τον έξω κόσμο, κάτι που περιλαμβάνει και τη χρήση του Ίντερνετ.

Οι πράξεις του ρωσικού κράτους ενάντια στο DOXA δεν είναι το μοναδικό περιστατικό. Το VICE World News μίλησε με συντάκτες από άλλα δύο ανεξάρτητα ειδησεογραφικά Μέσα στη Ρωσία που είπαν ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να υπάρχουν στη Ρωσία του Putin, σχεδόν αδύνατο. Τις τελευταίες εβδομάδες, το Vtimes, ένα από τα τελευταία ανεξάρτητα Μέσα, ανακοίνωσε ότι κλείνει λόγω πολιτικής πίεσης, ενώ αστυνομικοί εισέβαλαν στα γραφεία του Radio Free Europe/Radio Liberty.

Τα αυστηρά μέτρα ήρθαν αφότου ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Alexei Navalny, φυλακίστηκε μετά την επιστροφή του στη Ρωσία, προκαλώντας εκτεταμένες διαδηλώσεις, πριν τη  συνάντηση στη Γενεύη με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Joe Biden και τον Putin.

Τα προβλήματα του DOXA με τις Αρχές ξεκίνησαν τον Ιανουάριο, όταν ο Navalny επέστρεψε στη Μόσχα, μετά από μήνες στη Γερμανία έπειτα από μία –πιθανόν- απόπειρα δολοφονίας στη Ρωσία – ο Navalny κατηγορεί τον Putin ότι έδωσε την εντολή.

Τότε το DOXA κυκλοφόρησε ένα βίντεο εκφράζοντας τη στήριξή του στους διαδηλωτές, που διαδήλωναν υπέρ του Navalny όταν πλήθος εξ αυτών βγήκε στους δρόμους.

«Ανεβάσαμε αυτό το βίντεο στο YouTube όταν πάνω από 50 πανεπιστήμια στη Ρωσία απείλησαν να αποβάλλουν φοιτητές που συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες υπέρ του Navalny», είπε η συντάκτρια Nikita Kuchinsky στο VICE World News μέσω Zoom. 

Στο βίντεο, συντάκτες του DOXA λένε ότι τέτοιες απειλές είναι ανάρμοστες όχι μόνο απέναντι στους φοιτητές αλλά σε όλους τους Ρώσους.

Τρεις μέρες μετά την κυκλοφορία, το DOXA έλαβε επίσημη επιστολή από την Ομοσποναδιακή Υπηρεσία για την Επιτήρηση Επικοινωνιών, Πληροφοριών, Τεχνολογίας και Μαζικών Μέσων, που έδινε εντολή να κατέβει το βίντεο μέσα σε 24 ώρες. Η επιστολή, την οποία είδε το VICE World News, περιείχε μια ασυνήθιστη και απίθανη απειλή: αν το DOXA δεν κατέβαζε το βίντεο, το Υπουργείο Επικοινωνιών δήλωνε ότι θα μπλόκαρε την πρόσβαση στο YouTube για όλη τη χώρα.

«Κατεβάσαμε το βίντεο μέσα σε 18 ώρες και συνεχίσαμε τη δουλειά μας φυσιολογικά, τους επόμενους δύο μήνες», είπε η Gundyreva. Όταν οι Αρχές ήρθαν στο Doxa τον Απρίλη, το προσωπικό έκανε μια καμπάνια σε Twitter, Instagram και Facebook που λεγόταν “1-Minute”, βασισμένη στην ιδέα ότι οι συλληφθέντες είχαν μόνο ένα λεπτό ελευθερίας την ημέρα. «Θέλαμε να τραβήξουμε την προσοχή στην παράλογη κατάχρηση του νόμου και την περιπτωσιολογία της έρευνας» είπε ο Ershov, που είχε την ιδέα για την καμπάνια.

«Ενθαρρύναμε τους αναγνώστες μας να μας πουν τι θα προλάβαιναν να κάνουν μέσα σε ένα λεπτό και τι όχι», είπε. «Αυτό προκάλεσε μεγάλη κατακραυγή και οι Αρχές, για να περιοριστεί η γενικευμένη δυσαρέσκεια, επέτρεψαν στους συλληφθέντες να βγαίνουν από τα σπίτια τους από τις 8πμ ως τις 10 πμ».

Αυτό το διάστημα οι συλληφθέντες είχαν βοήθεια από ψυχολόγο, που τους έβλεπε κάθε βδομάδα. «Είναι θλιβερό και έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία όλων», είπε η Gundyreva.

H ομάδα του DOXA μπόρεσε να συνεχίσει να δουλεύει από το σπίτι, χωρίς τη συνεισφορά των τεσσάρων. «Δεν έχουμε χώρο συνάντησης όπου συζητάμε και σχεδιάζουμε. Εκτός από τη δημοσιογραφική μας δουλειά, κάνουμε και εκστρατεία για την απελευθέρωση των συναδέλφων μας» είπε ο Ershov, που τελευταία δουλεύει 14 με 18 ώρες τη μέρα.

«Φοβόμαστε επειδή δεν ξέρουμε ποιος έχει σειρά. Ο πατέρας ενός από τους συντάκτες, που είναι σε κατ’ οίκον περιορισμό, μετακίνησε τα πολύτιμα υπάρχοντά του μήπως και έρθει η αστυνομία», είπε ο Ershov.

Πάνω από 250 πανεπιστημιακοί απ’ όλο τον κόσμο έχουν υπογράψει δήλωση αλληλεγγύης ζητώντας να αποσυρθούν όλες οι κατηγορίες και να μπει ένα τέλος στην παρενόχληση της Ρωσίας απέναντι σε φοιτητές και δημοσιογράφους.

Ωστόσο, πρόσφατα, το δικαστήριο στη Μόσχα επέκτεινε τον κατ’ οίκον περιορισμό των συντακτών ως τον Σεπτέμβρη, λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές στη χώρα. Ο Ershov πιστεύει ότι αυτό έγινε για να μη δώσει το DOXA φωνή στην αντιπολίτευση. 

Η παρενόχληση του DOXA έγινε με φόντο τη δίωξη των ανεξάρτητων μίντια στη Ρωσία, όπου η κυβέρνηση ελέγχει τα τρία βασικά ειδησεογραφικά κανάλια, τα περισσότερα μίντια ανήκουν σε συμμάχους του Putin και η αυτολογοκρισία είναι μεγάλη.

Στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου 2021 που συντάσσεται από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, η Ρωσία κατατάσσεται 150ή ανάμεσα σε 180 χώρες. Η παρενόχληση των ανεξάρτητων μίντια έχει φτάσει σε άλλα επίπεδα μετά την επιστροφή του Navalny, όπως λένε οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σϋνορα.

Τον Απρίλιο, το ρωσικό Υπουργείο Δικαιοσύνης χαρακτήρισε το Meduza από τη Ρίγα, ένα από τα πιο γνωστά ανεξάρτητα μίντια που ασχολείται με ρωσικές υποθέσεις, ως «ξένο πράκτορα» - όρος που μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε πολιτική οργάνωση ή άτομο που λαμβάνει βοήθεια από το εξωτερικό.

«Σε λιγότερο από μια βδομάδα καταστραφήκαμε, χάσαμε τους περισσότερους διαφημιζόμενους που είχαμε. Πιστεύουν ότι είμαστε μαριονέτες κάποιου εχθρού της Ρωσίας», είπε ο αρχισυντάκτης του Meduza, Ivan Kolpakov, μέσω Zoom.

Πριν το Meduza, ο Kolpakov δούλευε στο Lenta.ru, αλλά απολύθηκε το 2014 όταν 39 από τους 84 εργαζόμενους έχασαν τις δουλειές τους. 

«Έγινε από το πουθενά, λίγες μέρες πριν την προσάρτηση της Κριμαίας. Ο υποστηρικτής του Κρεμλίνου, Alexey Goreslavsky, αντικατέστησε τη Yuliya Minder στην αρχισυνταξία του Lenta. To Μέσο έγινε στη συνέχεια προπαγανδιστικό εργαλείο του Κρεμλίνου και έτσι κάναμε μια νέα αρχή με το Meduza», είπε ο Kolpakov.

Τώρα, όμως, παρά τους 13 εκατομμύρια μοναδικούς επισκέπτες τον μήνα, το μέλλον του Meduza διαγράφεται ζοφερό, σύμφωνα με τον Kolpakov.

Κάθε άρθρο που δημοσιεύεται στο Meduza πρέπει να έχει μια επισήμανση που να λέει ότι το Μέσο είναι «ξένος πράκτορας», με γραμματοσειρά διπλάσια σε μέγεθος από το περιεχόμενο του άρθρου.

«Αυτό έχει καταστροφικές συνέπειες καθώς χάσαμε την εμπιστοσύνη τόσο των διαφημιζόμενων όσο και των αναγνωστών, πολλοί από τους οποίους πιστεύουν τώρα ότι δουλεύουμε για κάποιο ξένο εχθρικό κράτος, όπως οι ΗΠΑ ή η Τσεχία».

Εκτός από την απώλεια εμπιστοσύνης, το προσωπικό του Meduza πρέπει να στέλνει λεπτομερείς αναφορές στο Υπουργείο Δικαιοσύνης της Ρωσίας. «Είμαστε υπό διαρκή επιτήρηση και έλεγχο. Το παραμικρό λάθος σημαίνει πρόστιμα κι άλλους περιορισμούς», λέει ο Kolpakov.

Συνεχίζει λέγοντας ότι ο ανεξάρτητος Τύπος στη Ρωσία έχει τα ίδια προβλήματα με τον δυτικό Τύπο, όπως ρευστές διαφημίσεις και αγώνα για να τραβήξουν κόσμο από τα social media. «Κι εκτός αυτού υπάρχει η τρομερή πίεση από τις κρατικές Αρχές, τους χάκερ και τα τρολ φυσικά. Επιπλέον φοβόμαστε για την ασφάλειά μας».

Ο Kolpakov πιστεύει ότι στον Putin δεν αρέσουν οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι και αποδίδει τη δουλειά τους σε ένα μεγαλύτερο πλάνο που ελέγχει κάποιος, ενώ εμείς είμαστε οι μαριονέτες.

«Επειδή εκείνος ελέγχει τα ρωσικά μίντια, πιστεύει ότι οι εχθροί της Ρωσίας ελέγχουν τον ανεξάρτητο Τύπο. Για εκείνον τα μίντια είναι εργαλείο PR για κρατικό έλεγχο. Όσοι επικρίνουν το Κρεμλίνο είναι σίγουρα μαριονέτες κάποιου, έτσι αντεπιτίθεται», είπε.

Ο Roman Anin είναι ανεξάρτητος δημοσιογράφος και ιδρυτής του ρωσικού ερευνητικού site iStories, που βρίσκεται υπό επιτήρηση από το 2016.

Τον Απρίλιο, τον σταμάτησαν καθώς πήγαινε στην πισίνα. «Με πλησίασε ένας άνδρας από πίσω και μου έδειξε την ομοσπονδιακή ταυτότητά του. Ακολούθησε έρευνα για επτά ώρες στο διαμέρισμά μου», είπε ο Anin στο VICE World News μέσω Zoom.

«Πήραν όλο τον εξοπλισμό μου, λάπτοπ, κινητά, κάρτες μνήμης, τα πάντα». Μετά από την έρευνα και μετά από πολλές ώρες ανάκρισης τον άφησαν ελεύθερο.

Η ιστορία, όμως, δεν τελείωσε εκεί. Μέσα σε λίγες εβδομάδες τον ανάγκασαν να πάει ως μάρτυρας σε μια σημαντική υπόθεση, αλλά φοβάται πως αυτή είναι τακτική χειραγώγησης για να τον τρομάξουν και να τον φυλακίσουν.

Η εν λόγω υπόθεση είναι του 2016, όταν ο Ρώσος ολιγάρχης και CEO της Rosneft, Igor Sechin, στενός σύμμαχος του Putin, έκανε μήνυση στη Novaya Gazeta, εφημερίδα στην οποία ο Anin δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο "The Secret of Princess Olga" (Το Μυστικό της Πριγκίπισσας Όλγας).

Ο Anin αποκάλυψε φωτογραφίες της συζύγου του Sechin σε ένα γιοτ αξίας 100 εκατ. δολαρίων. Ο Sechin έκανε μήνυση στην εφημερίδα και κέρδισε, ισχυριζόμενος ότι τον είχε δυσφημίσει. Τώρα το άρθρο έχει μια επισήμανση ανασκευής στην αρχή, που εξηγεί την υπόθεση.

Αυτό το περιστατικό, όμως, δεν τελείωσε. Τον περασμένο Απρίλη, η υπόθεση άνοιξε ξανά και ο Anin φοβάται ότι θα θεωρηθεί βασικός ύποπτος, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει  μέχρι και σε τετραετή φυλάκιση.

Παρόλα αυτά είναι αποφασισμένος να συνεχίσει το δημοσιογραφικό έργο του. «Αποστολή μας είναι να λέμε την αλήθεια. Θα συνεχίσουμε μέχρι εκεί που δεν πάει».

Ο Anin αποδίδει στις επερχόμενες εκλογές την αυξανόμενη πίεση στους ανεξάρτητους δημοσιογράφους. «Οι άνθρωποι ρωτούν διαρκώς πράγματα για τας οποία δεν βρίσκουν απαντήσεις στα κρατικά μίντια, έτσι στρέφονται στα ανεξάρτητα μίντια, κάτι που είναι άμεση απειλή ενάντια στο καθεστώς Putin».

Το VICE World News επικοινώνησε επανειλημμένα με τις ρωσικές Αρχές για σχολιασμό, αλλά δεν έλαβε απάντηση.

Η ερευνήτρια από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Tanya Lokshina, λέει ότι ο ανεξάρτητος Τύπος στη Ρωσία δέχεται όλο και περισσότερες επιθέσεις, καθιστώντας τη δουλειά των δημοσιογράφων τρομερά δύσκολη έως αδύνατη.

Φοβάται πως όποια αντιπολίτευση γίνεται, στο τέλος θα πνιγεί από τις Αρχές που χρησιμοποιούν οικονομικούς και νομικούς μηχανισμούς για να σωπάσουν και να τρομάξουν τους ανεξάρτητους δημοσιογράφους στη Ρωσία.

«Η πρόσφατη απόφαση του δικαστηρίου της Μόσχας να χαρακτηρίσει οργανώσεις που ιδρύθηκαν από τον επικεφαλής της αντιπολίτευσης στη Ρωσία, Alexei Navalny, ως εξτρεμιστικές είναι το τέλειο παράδειγμα αυτού» είπε, ενώ μίλησε και για τις δυσκολίες που αντιμετωπίσει και η ίδια. «Πώς να συνεχίσω να δημοσιογραφώ για τη Ρωσία όταν δεν έχω καν πρόσβαση σε διαδηλώσεις; Νιώθει ότι πνίγομαι και η δυνατότητα να δουλέψω υπό αυτό το καθεστώς ολοένα περιορίζεται».

Περισσότερα από το VICE

Το Διεθνές Παράνομο Εμπόριο Χελιών και η Αποθήκη στο Κορωπί

H Seniora Rose «Οργώνει» τους Δρόμους της Θεσσαλονίκης της με τη Μηχανή της

Τρεις Μαθητές Μιλούν για το πώς Είναι να Δίνεις Πανελλήνιες Όταν Τίποτα Δεν Είναι Κανονικό

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.