Ο Αρχιτέκτονας που Άλλαξε το Πρόσωπο της Θεσσαλονίκης

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Από το περασμένο Σάββατο το πρώτο θέμα στη Θεσσαλονίκη είναι το Φεγγάρι . Γλυπτό φτιαγμένο από βαρύ μέταλλο, τοποθετημένο μέχρι πρότινος στο κρηπίδωμα της Νέας Παραλίας, στο ύψος του Μακεδονία Παλλάς, το οποίο συγκεκριμένοι άνθρωποι βανδαλίζουν εμμονικά τον τελευταίο χρόνο, ώσπου τελικά το έριξαν στη θάλασσα. Στο παρελθόν, είχαν γράψει στη μεταλλική επιφάνεια εθνικοπατριωτικά συνθήματα, θεωρώντας ότι παραπέμπει στην τουρκική ημισέληνο!

Η ασχήμια ήταν το δυσάρεστο ξεκίνημα της συζήτησης, αργά το μεσημέρι της Τρίτης, με τον Πρόδρομο Νικηφορίδη, αρχιτέκτονα της ανάπλασης της Νέας Παραλίας της Θεσσαλονίκης (σημ. το γλυπτό δεν ήταν στον αρχικό σχεδιασμό, τοποθετήθηκε αργότερα στο πλαίσιο των «Δημητρίων»). Γιατί, έπειτα μιλήσαμε για την ομορφιά των χρόνων στο Παρίσι, τις αμέτρητες διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς που έχουν από κοινού αποσπάσει με τον αρχιτέκτονα Μπερνάρ Κουόμο, για τους περιπάτους στην Κερκίνη και τη Δοϊράνη ώστε να μεταφέρουν τον «τρόπο» της φύσης στον φάκελο της πρότασης για τη Νέα Παραλία, και για τον απέραντο ορίζοντα από την άκρη της προκυμαίας απέναντι προς τον Όλυμπο.

Δεν πρόκειται να υπάρξει αρχιτεκτονική παρέμβαση στη Θεσσαλονίκη με μεγαλύτερη αποδοχή από τους κατοίκους της και από τους ειδικούς. Αυτό είναι ό,τι πιο σπουδαίο συνέβη στη φυσιογνωμία της πόλης. Όταν άνοιξε για το κοινό τον Δεκέμβριο του 2013 και περπάτησα για πρώτη φορά στη Νέα Παραλία, έτρεμαν τα πόδια μου. «Δεν θέλαμε να "αρχιτεκτονίσουμε" υπερβολικά, θέλαμε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο χαμηλών τόνων», μου είπε ο Νικηφορίδης.

VICE: Από τι αστικό περιβάλλον ξεκινούν οι παιδικές σας αναμνήσεις;
Πρόδρομος Νικηφορίδης: Μεγάλωσα σε μια λαϊκή γειτονιά του Ηρακλείου στην Κρήτη, σε μια μονοκατοικία με αυλή και οπωροφόρα δέντρα. Ήμουν μάλιστα πολύ περήφανος γιατί πολύ μικρός φύτεψα ένα κουκούτσι από βερίκοκο στο χώμα, το οποίο μεγάλωσε κι έκανε καρπούς. Ο περιβάλλων χώρος του σπιτιού ήταν μια μεγάλη αλάνα, όπου παίζαμε με τα τέσσερα αδέρφια μου και κάναμε διάφορες κατασκευές από ευτελή υλικά, που βρίσκαμε επιτόπου. Μου άρεσε πάντα να κάνω κατασκευές.

Πότε ήρθατε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη;
Στα δέκα. Ο πατέρας μου ήταν κρεοπώλης και όταν αποφάσισε να ασχοληθεί με το χονδρεμπόριο έπρεπε να εγκατασταθούμε στη Θεσσαλονίκη, γιατί όλα τα εμπορεύματα περνούσαν από τη λεγόμενη «ελεύθερη ζώνη» του λιμανιού της.

Πώς ήταν τότε η Θεσσαλονίκη;
Κατ' αρχήν, για μένα ήταν καταδίκη. Να με πάρεις από το Ηράκλειο και να με φέρεις σε ένα διαμέρισμα έκτου ορόφου στην Ίωνος Δραγούμη. Το έζησα πολύ αρνητικά κι έτσι άργησα να αντιληφθώ την πόλη. Πολύ έντονη εικόνα από εκείνη την εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του ΄60, ήταν η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης και η Εγνατία με τα μαγαζιά, τα φώτα και τα λεωφορεία. Επίσης, έχω πολύ έντονες εικόνες της Αριστοτέλους και της πλατείας Δικαστηρίων.

Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον για την Αρχιτεκτονική;
Δεν είχα κάποιο ερέθισμα από το σπίτι, πήγαινα με βιβλία και μου έλεγαν «πάλι βιβλία φέρνεις». Δεν είχα άλλη επιλογή από την Αρχιτεκτονική, από πάντα αυτό ήθελα να γίνω.

Σπουδές στη Γαλλία;
Ναι, πήγα το 1976 στην Τουλούζη κι έπειτα έκανα μεταπτυχιακό στο Παρίσι. Άλλαξε για μένα ο κόσμος. Δεν είχα ταξιδέψει ξανά, όμως ήθελα να φύγω και οι γονείς μου δέχτηκαν. Ήμουν 19 χρονών, πήρα το τρένο που έκανε 60 ώρες ως την Τουλούζη, μάλιστα στη Γιουγκοσλαβία έγινε σιδηροδρομικό ατύχημα. Έφθασα, μπήκα σε ένα ξενοδοχείο και δεν τολμούσα να βγω έξω. Ήμουν πολύ εσωστρεφής. Μιλούσα βέβαια Γαλλικά, αλλά την πρώτη φορά που πήγα να μιλήσω, ο κόσμος έφευγε. Με τον καιρό, άλλαξαν όλα. Ήμουν πολύ καλός φοιτητής, στο τέταρτο έτος μόνο δύο φοιτητές είχαμε περάσει το κυρίαρχο μάθημα της Αρχιτεκτονικής. Κι επίσης, στα δύο τελευταία χρόνια, κατ' εξαίρεση του κανονισμού της Σχολής, έγινα βοηθός καθηγητή. Μετά τις σπουδές δούλεψα αρκετά χρόνια στη Γαλλία. Το 1986 συμμετείχαμε με τον Μπερνάρ Κουόμο στον πρώτο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Συνολικά έζησα στη Γαλλία 15 χρόνια.

Πόσο αλλαγμένη βρήκατε τη Θεσσαλονίκη το 1991;
Λίγα πράγματα είχαν αλλάξει. Από τον καιρό που ζούσα στο Παρίσι και επέστρεφα με ενοχλούσε πολύ η κυκλοφορία στους δρόμους. Ζούσα σε μία πόλη όπου ο πεζός ήταν πρωταγωνιστής και εδώ κυριαρχούσε το αυτοκίνητο. Δυσκολευόμουν να διασχίσω τον δρόμο ή να οδηγήσω. Τα πράγματα σήμερα είναι σαφώς πιο πολιτισμένα, σίγουρα δεν υπάρχει εκείνη η ηχητική ζούγκλα.

Τι είχατε στο μυαλό σας όταν υποβάλατε την πρόταση για τη Νέα Παραλία;
Το πρωταρχικό ήταν ότι θέλαμε να δώσουμε κάτι φρέσκο, το οποίο δεν θα είχε σχέση με τις αστικές αναπλάσεις που προσπαθούν να διηγηθούν παραμύθια, με γεφυράκια και τρεχούμενα νερά. Θέλαμε κάτι πιο ξεκάθαρο, κι αυτό έχει να κάνει με το συγκεκριμένο τοπίο. Το πιο βασικό ήταν η επαφή με τη θάλασσα και τον ανοιχτό ορίζοντα.

Η μεγαλύτερη πρόκληση;
Να μην αρχιτεκτονίσουμε υπερβολικά, να παραμείνουμε όσο γίνεται πιο χαμηλών τόνων. Να μη δημιουργήσουμε εμπόδια στον περιπατητή, ουσιαστικά να αναδείξουμε το περιβάλλον με τις δυνατόν λιγότερες παρεμβάσεις. Νομίζω ότι χρειάστηκε να πιεστούμε ώστε να μην υπερβάλουμε.

Διάβασα ότι κάνατε περιπάτους στη φύση για να την αντιγράψετε.
Ναι βέβαια, τους δύο μήνες που επεξεργαζόμασταν την κατάθεση της πρότασης, το κάναμε συστηματικά. Πηγαίναμε στη Χαλκιδική, στην Επανομή, την Κερκίνη και τη Δοϊράνη. Για παράδειγμα, την ιδέα για τον Κήπο του Ήχου με τα υψίκορμα δέντρα και τη συγκεκριμένη διαμόρφωση, τη φέραμε από τη Δοϊράνη. Επίσης, τα πυκνά φυτεμένα δέντρα, κάτω από τα οποία ακούγεται το θρόισμα των φύλλων, είναι από βιώματα ήχων σε περιπάτους. Αλλά και μετά τον διαγωνισμό, στη φάση της μελέτης, γυρίσαμε επί τούτου σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Ρώμη, Βαρκελώνη, Άμστερνταμ, Μαδρίτη, στο Παρίσι έτσι κι αλλιώς πηγαίναμε. Βλέπαμε διαμορφώσεις, λεπτομέρειες στο ξύλο, γιατί όλα αυτά έχουν μυστικά.

Περπατάτε καθημερινά στη Νέα Παραλία;
Ναι, σχεδόν καθημερινά. Έχω κι ένα σκύλο κι επωφελούμαστε και οι δύο. Όταν έχεις ζήσει για περισσότερα από δέκα χρόνια με κάτι, και όταν αυτό απολαμβάνει τόσο μεγάλης αποδοχής από τον κόσμο, τότε έχεις ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη στο να μην υποβαθμιστεί. Επίσης, πολύ νωρίς δημιουργήθηκε ο Σύλλογος Φίλων Νέας Παραλίας, οπότε υπάρχει ενδιαφέρον εκ των πραγμάτων.

Την πρώτη μέρα πώς νιώσατε;
Ήμουν σφιγμένος. Νόμιζα ότι μου έπαιρναν κάτι εκείνη τη στιγμή. Σαν να το εγκατέλειπα και από τα δικά μου χέρια να περνούσε στον κόσμο. Παρατηρούσα τις αντιδράσεις των ανθρώπων. Η πιο γλαφυρή ήταν στην παράδοση του πρώτου τμήματος, το 2008. Δίπλα μου στεκόταν ένας πατέρας με ένα παιδάκι. Δεν γύρισα να τους δω, από διακριτικότητα, και το μετάνιωσα πολύ. Άκουσα μόνο το παιδί να λέει, «μπαμπά, τι ωραία είναι εδώ, είναι σαν το Παρίσι». Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα ότι ο κόσμος μπορεί να αντιληφθεί το αναβαθμισμένο περιβάλλον. Ήμασταν προετοιμασμένοι για τα χειρότερα, και όταν άκουσα αυτό το πράγμα, δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο μετάνιωσα που δεν γύρισα να δω το παιδί, ήθελα να είχα την εικόνα του.

Είστε ικανοποιημένος από τη συντήρηση και τη συμπεριφορά των πολιτών;
Αυτοί που βανδαλίζουν είναι πολύ λίγοι και αυτό είναι δεδομένο. Τον τελευταίο καιρό γίνεται τακτικός καθαρισμός από τον Δήμο, έχουν βελτιωθεί πολλά πράγματα.

Με το Φεγγάρι τι ακριβώς συμβαίνει;
Το Φεγγάρι μας προέκυψε. Το 2010 κι αφού είχε ολοκληρωθεί ως μελέτη το συγκεκριμένο κομμάτι, κατά τη διάρκεια των Δημητρίων τοποθετήθηκε μπροστά στο Μακεδονία Παλλάς το γλυπτό του Παύλου Βασιλειάδη. Το υιοθετήσαμε αμέσως με χαρά. Εδώ κι ένα χρόνο, όμως, υπάρχει συστηματική προσπάθεια από μια οργανωμένη ομάδα, ώστε να καταστραφεί. Δεν πιστεύω ότι είναι κλέφτες μετάλλων. Είχα πει από την αρχή ότι στόχος είναι να το ρίξουν στη θάλασσα. Πριόνισαν τη βάση του γλυπτού, που είναι από βαρύ μέταλλο, επομένως θέλει πολλές ώρες προσπάθειας. Υπάρχει η άποψη ότι οι καταστροφείς θεωρούν ότι παραπέμπει στην Τουρκία. Θα γίνει μια προσπάθεια να τοποθετηθεί το γλυπτό σε ειδική βάση μέσα στο νερό, ώστε να το προστατεύσουμε. Αυτό πάντως είναι μια ήττα για την πόλη.

Ποιες τρεις παρεμβάσεις θα κάνατε στη Θεσσαλονίκη πατώντας ένα μαγικό κουμπί;
Πρόσφατα, κοιτούσα μέσω του street view στο Google Earth τα πεζοδρόμια σε διάφορες πόλεις. Έβλεπα ανοιχτό ορίζοντα, ενώ εδώ πρέπει να ελιχθείς ανάμεσα στα αυτοκίνητα. Θα ήθελα να κατασκευαστούν άμεσα 20 – 30 χώροι στάθμευσης, και να είναι υποχρεωμένοι όσοι αγοράζουν αυτοκίνητο, να πληρώνουν για πάρκινγκ. Δεύτερον, την ανάπλαση της περιοχής του λιμανιού και ο χώρος της Έκθεσης. Είναι δύο βασικές περιοχές, όπου αν γίνουν σωστά τα πράγματα, θα αποδειχθεί ότι ο αναβαθμισμένος χώρος κάνει τον πολίτη να αγαπά την πόλη του. Και τρίτον, με κάποιο μαγικό τρόπο θα ήθελα περισσότερο πράσινο, όχι μόνο στους δημόσιους χώρους, αλλά και τα μπαλκόνια και τα ρετιρέ. Τα ρετιρέ κάποτε ήταν κήποι, όμως σήμερα απογυμνώνονται. Ακόμη και το καλοκαίρι ο κόσμος μένει μέσα με αναμμένο κλιματιστικό.

Και τρία πράγματα σας ενοχλούν στον αστικό ιστό;
Με ενοχλούν νεώτερα κτίρια που δεν λαμβάνουν υπόψη το περιβάλλον στο οποίο κατασκευάζονται, ένα παράδειγμα είναι το Μέγαρο Μουσικής. Επίσης, οι περιχαρακωμένοι και αποκλεισμένοι αρχαιολογικοί χώροι. Για να κάνεις βόλτα στην Αρχαία Αγορά, πρέπει να πληρώσεις εισιτήριο, όχι για να δεις από κοντά τα αρχαία, αλλά ακόμη και να για περπατήσεις στο μεγάλο πλάτωμα. Τρίτον, η περιχαρακωμένη ΔΕΘ, που είναι ένας περίκλειστος θύλακας στο κέντρο της πόλης.

Ποιο θεωρείτε σήμερα το σύμβολο της Θεσσαλονίκης;
Είναι δεδομένο ότι ιστορικά είναι ο Λευκός Πύργος. Πρόσφατα, βέβαια, ο περιοδικό της Lufthansa, που κυκλοφορεί σε όλη την υφήλιο, κυκλοφόρησε με εξώφυλλο τις Ομπρέλες του Ζογγολόπουλου. Δεν μπορώ να πω ότι κάποτε το συγκεκριμένο γλυπτό θα γίνει το σύμβολο της πόλης, αν και θα μπορούσε. Για μένα εξακολουθεί να είναι ο Λευκός Πύργος. Μακάρι να βρεθεί στο μέλλον κάτι πιο σύγχρονο.

Σε ποια περιοχή μένετε;
Στην Άνω Πόλη, όπου είναι και το γραφείο.

Πώς μετακινείστε;
Με μηχανάκι, παλιότερα με ποδήλατο.

Εχετε συνειδητοποιήσει το αποτύπωμα που αφήνετε στη φυσιογνωμία της πόλης;
Μου μετέφεραν ότι ο Σαββόπουλος είπε πως η Νέα Παραλία θα είναι κάποτε διατηρητέο μνημείο, με την έννοια ότι θα είναι πολύτιμη, το οποίο θεώρησα υπερβολή. Επίσης ο Μπίρης, ο αρχιτέκτονας που σχεδίασε το νέο δημαρχείο της Θεσσαλονίκης, μου είπε ότι υπάρχει μόνο ένα αντίστοιχο παράδειγμα στην Ελλάδα με τέτοια αποδοχή του κόσμου και των αρχιτεκτόνων, οι διαμορφώσεις του Πικιώνη στου Φιλοπάππου. Εντάξει, κι αυτό ίσως ήταν μια υπερβολική εκτίμηση. Η αλήθεια είναι ότι δεν φανταζόμασταν την αποδοχή από τον κόσμο, που πάντα είναι συντηρητικός στις αλλαγές, αλλά κυρίως των συναδέλφων μας. Το έργο έχει δημοσιευτεί σε περισσότερα από 50 περιοδικά και βιβλία σε όλον τον κόσμο, ηλεκτρονικά δε παντού. Δεν μπορούσα να το φανταστώ, ακόμη και τώρα μας ζητάνε δημοσιεύσεις. Τελικά, ίσως κάναμε κάτι που άξιζε τον κόπο.

Περισσότερα από το VICE

Φωτογραφίζοντας τη Ζωή των Εφήβων

Η Ψυχίατρος που Συνελήφθη για Χορήγηση LSD και MDMA στους Ασθενείς της

Μια Μέρα με τον πιο Παλιό Μπάρμαν της Αθήνας