Οι Forensic Architecture Εξετάζουν τα Κτίρια, Όπως Ένας Ιατροδικαστής το Ανθρώπινο Σώμα

Στις 6.30 το απόγευμα, η αίθουσα του State of Concept Athens ήταν ήδη ασφυκτικά γεμάτη. Τα καθίσματα σύντομα εξαντλήθηκαν και οι αργοπορημένοι έπιαναν μία θέση στο μωσαϊκό πάτωμα. Κάποιοι είχαν βγάλει τετράδια και σημείωναν προσεκτικά σε διάφορα σημεία της συζήτησης.

Το Σάββατο, 28 Σεπτεμβρίου, λίγα λεπτά μακριά από το σταθμό Συγγρού-Φιξ, η ομάδα Forensic Architecture διοργάνωσε συζήτηση για την υπόθεση του Παύλου Φύσσα, του Ζακ και τις μορφές που παίρνει η βία στο σύγχρονο κράτος. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της έκθεσης με τίτλο «Βία, Γρήγορη και Αργή», όπου παρουσιάζεται η μεθοδολογία με την οποία η ομάδα ερευνά υποθέσεις παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η ερευνητική ομάδα «Forensic Architecture» συστάθηκε το 2010 και έχει έδρα το Goldsmiths, University of London. Πρόκειται για μία διεπιστημονική ομάδα που αποτελείται από αρχιτέκτονες, προγραμματιστές, ερευνητές δημοσιογράφους, νομικούς, κινηματογραφιστές και άλλους επιστήμονες. Τα μέλη της αναλαμβάνουν να ερευνήσουν υποθέσεις όπου ανθρώπινα δικαιώματα έχουν καταπατηθεί από το κράτος ή άλλους φορείς. Στην Ελλάδα, συγκεκριμένα, είχαν αναλάβει να εξετάσουν τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και του Ζακ Κωστόπουλου.

Ο Στέφανος Λεβίδης, είναι αρχιτέκτονας και συντονίζει την ερευνητική δουλειά της ομάδας στην Ελλάδα. Είναι μέλος των Forensic Architecture από το 2016. Εξηγεί την ίδρυση της ομάδας από τον αρχιτέκτονα Eyal Weizman ως μία ανάγκη να ερμηνευτεί καλύτερα η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης: «Αυτό που κατάλαβε ο Weizman είναι ότι ο πόλεμος τα τελευταία χρόνια αποτελεί όλο και περισσότερο αστική υπόθεση. Οι άνθρωποι σκοτώνονται μέσα στα κτίρια που κατοικούν. Δεν έχουμε πλέον δύο στρατούς που παρατάσσονται σε ένα χωράφι και πολεμούν. Αντιθέτως, η βία είναι μία διαρκής διαδικασία που λαμβάνει χώρα μέσα στον αστικό ιστό και περνάει μέσα από τα ίδια τα κτίρια».

Αυτό οδήγησε στη συνειδητοποίηση ότι οι αρχιτέκτονες έχουν πλέον τα εργαλεία να ερμηνεύσουν τις μορφές βίας που λαμβάνουν χώρα σε ένα αστικό ή δομημένο περιβάλλον: «Ο Eyal καταλάβε ότι εμείς οι αρχιτέκτονες έχουμε τα εργαλεία να αποκωδικοποιήσουμε αυτή τη βία και στις πιο αργές μορφές της, όπως είναι το χτίσιμο ενός οικισμού σε παλαιστινιακό έδαφος, αλλά και στις πιο γρήγορες μορφές της, όπως είναι η ρίψη βόμβας σε ένα κτίριο. Στην ουσία αντιστρέφουμε την αρχιτεκτονική: αντί να σχεδιάζουμε κτίρια, τα “αποδομούμε” και τα ερμηνεύουμε. Προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε τα ίχνη μίας βόμβας ή ενός πυροβολισμού πάνω σε έναν τοίχο, με τον ίδιο τρόπο που ένας ιατροδικαστής θα έψαχνε σημάδια βίας πάνω σε ένα ανθρώπινο σώμα», συμπληρώνει.

Στόχος των Forensic Architecture δεν είναι να καλύψουν τις ανεπάρκειες των διωκτικών αρχών. Αντιθέτως, στις περισσότερες υποθέσεις που αναλαμβάνουν εμπλέκεται το κράτος, η αστυνομία ή επίσημοι θεσμοί. Χαρακτηριστικά, ο Στέφανος Λεβίδης περιγράφει τη δουλειά της ομάδας ως «counter-forensics»: «Αν πούμε ότι τα forensics είναι η τέχνη της αστυνομίας ή του κράτους, όπου κλείνουν τη σκηνή του εγκλήματος με μια ταινία και μπαίνουν μέσα με άσπρες στολές, εμείς διεκδικούμε η πρόσβαση στα πειστήρια αλλά και η ανάλυσή τους να είναι μία διαδικασία ανοιχτή στην κοινωνία των πολιτών και την ακαδημαϊκή κοινότητα. Επομένως θέλουμε να εκδημοκρατίσουμε τη διαδικασία της έρευνας γύρω από ένα συμβάν».

Το ζήτημα της διαφάνειας γύρω από τη μεθοδολογία είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ομάδα και αυτός είναι ένας από τους λόγους που μαζί με τη δημοσίευση των ευρημάτων, δημοσιοποιείται και η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για να αναλυθούν τα δεδομένα. Συμβάλλει, επίσης, στη διάχυση της γνώσης, έτσι ώστε η κοινωνία των πολιτών να εξοικειωθεί προοδευτικά με μεθόδους και τεχνικές επαλήθευσης μιας πληροφορίας ή ενός αφηγήματος.

Σύμφωνα με τον Στέφανο, τα ίδια δεδομένα και οι ίδιες πληροφορίες, αν ερμηνευτούν διαφορετικά, μπορούν να παράξουν πολύ διαφορετικές αφηγήσεις. Θεωρεί ότι αυτή ήταν η περίπτωση στην υπόθεση του Παύλου Φύσσα, όπου οι ανακριτικές αρχές, οι δικηγόροι της οικογένειας Φύσσα και οι δικηγόροι της Χρυσής Αυγής είχαν στη διάθεσή τους το ίδιο υλικό – εικόνα , ηχητικά και βίντεο από κάμερες παρακολούθησης: «Ήταν ένα κλειστό σύνολο πληροφοριών, το οποίο εμείς το ερμηνεύσαμε διαφορετικά απ' ότι η Αντιτρομοκρατική υπηρεσία της Αστυνομίας. Ξέραμε ότι ο Ρουπακιάς σκότωσε τον Παύλο. Δεν ξέραμε, όμως, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε αυτή η δολοφονία. Επομένως, αναλύσαμε το υλικό για να αναδείξουμε αυτό που έλεγαν οι μάρτυρες από την πρώτη στιγμή: Ότι ήρθε ένα κομβόι της Χρυσής Αυγής, ότι προηγήθηκε συμπλοκή, ότι τον Παύλο τον κρατούσαν μέλη της Χρυσής Αυγής, ότι μπροστά στη συμπλοκή ήταν αστυνομικοί».

Στην υπόθεση του Ζακ, η ομάδα δούλεψε διαφορετικά. Στόχος τους ήταν να αποδείξουν ότι υπήρχε και άλλο υλικό, που δεν είχε συλλέξει ο ανακριτής. Συγκεκριμένα, έπρεπε να υποδείξουν πόσες κάμερες παρακολούθησης υπήρχαν στην περιοχή και πόσοι μάρτυρες κατέγραφαν το περιστατικό, προκειμένου να πιέσουν τις ανακριτικές αρχές να συλλέξουν επαρκώς το υλικό. Για να ενισχύσουν αυτές τις προσπάθειες δημιουργήθηκε μία πλατφόρμα, όπου μπορούσαν οι μάρτυρες να καταθέσουν ανώνυμα φωτογραφίες, βίντεο ή άλλο αποδεικτικό υλικό. Κάποιοι μάρτυρες ανταποκρίθηκαν, αλλά σύμφωνα με τον Στέφανο «δεν προέκυψε κάτι που δεν είχαμε ήδη στα χέρια μας». Οι έρευνες της ομάδας γύρω από τη δολοφονία του Ζακ έχουν προσωρινά διακοπεί.

Η ομάδα του Forensic Architecture αυτή τη στιγμή αποτελείται από 15 άτομα που δουλεύουν σταθερά πάνω σε υποθέσεις. Η μεθοδολογία που ακολουθούν σε κάθε έρευνα είναι διαφορετική και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον στο οποίο έχει λάβει χώρα το έγκλημα.

Αν το έγκλημα έχει συμβεί σε κλειστό χώρο, οι ερευνητές της ομάδας ανιχνεύουν κάθε τετραγωνικό μέτρο του χώρου και προσπαθούν να εντοπίσουν πού έχει συμβεί το καθετί. Αν το έγκλημα έχει συμβεί σε μία έρημο, «δανείζονται» τη μεθοδολογία και τα εργαλεία των αρχαιολόγων, όπως για παράδειγμα το 3D scanning, και προσπαθούν να εντοπίσουν ίχνη κατοίκησης στο έδαφος. Τέλος, κάποιες υποθέσεις έχουν εκτυλιχθεί στη θάλασσα: «Ερευνούσαμε πληθυσμούς μεταναστών στην κεντρική Μεσόγειο, όπου δεν υπάρχει καν ξηρά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ερευνούμε την υπόθεση παρατηρώντας τα κύματα. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει ένα βίντεο όπου μία βάρκα διασωστών φαίνεται να τραβάει μία άδεια φουσκωτή βάρκα, η οποία είχε προηγουμένως μεταφέρει πρόσφυγες. Αυτό το βίντεο το χρησιμοποίησε ο Εισαγγελέας στην Ιταλία για να ισχυριστεί ότι οι διασώστες επέστρεφαν τη βάρκα πίσω στη Λιβύη για να χρησιμοποιηθεί ξανά από διακινητές, και να συμπεράνει τελικά ότι οι ΜΚΟ συνεργάζονται με διακινητές. Τίποτα σε αυτό το βίντεο δεν μας δείχνει ποια είναι η κατεύθυνση της βάρκας. Το μόνο στοιχείο που θα μπορούσε να υποδείξει μία κατεύθυνση, είναι τα κύματα. Επομένως, εκεί εντοπίσαμε την κατεύθυνση των κυμάτων και την συγκρίναμε με τα μετεωρολογικά δεδομένα εκείνης την ημέρας. Τελικά διαπιστώσαμε ότι η βάρκα κατευθύνεται προς το Βορρά και όχι προς τη Λιβύη. Σε τέτοιου τύπου υποθέσεις, λοιπόν, μελετάς τα κύματα, τα σύννεφα, και γενικά τα φυσικά φαινόμενα».

Παράλληλα με τη χωρική έρευνα, η ομάδα διεξάγει και έρευνα πολυμέσων, αντλώντας εικόνες, βίντεο και ηχητικά ντοκουμέντα από το ίντερνετ και, συγκεκριμένα, από τα social media. Τελικός στόχος είναι να αναλύσει και να συνθέσει το διαθέσιμο υλικό. «Απομονωμένα τα στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξυπηρετήσουν διάφορες αφηγήσεις. Αν τα γειώσεις, όμως, στον χώρο, μπορείς να εξάγεις πιο ασφαλή συμπεράσματα», σχολιάζει ο Στέφανος.

Κεντρικό ρόλο στις έρευνες των Forensic Architecture παίζουν οι μαρτυρίες των ανθρώπων που ήταν παρόντες κατά τη διάρκεια του περιστατικού. «Δεν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι εμείς ξέρουμε καλύτερα από τους ανθρώπους που ήταν μπροστά. Με αυτούς τους ανθρώπους συνεργαζόμαστε και αυτές τις μαρτυρίες προσπαθούμε να εξυπηρετήσουμε. Είναι η πυξίδα μας σε κάθε project», υπογραμμίζει και συμπληρώνει: «Ακολουθούμε τα πειστήρια αλλά σεβόμαστε τις μαρτυρίες, είναι το πιο ιερό στοιχείο με το οποίο δουλεύουμε».

Περισσότερα από το VICE

«Εμπόριο Ψυχών»: Κύκλωμα στη Θεσσαλονίκη Πωλούσε Βρέφη και Ωάρια για Χιλιάδες Ευρώ

Η «Μεγαλύτερη Φυτεία Κάνναβης» Κινδυνεύει να Στοιχίσει 500.000 Ευρώ στην ΕΛ.ΑΣ.

Φωτογραφίες από την Επόμενη Μέρα στη Μόρια