Συζητώντας την Ιστορία και το Nόημα των Σημειωμάτων Αυτοκτονίας με έναν Φιλόσοφο

Το θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Το 2014, μία ημέρα μετά την αυτοκτονία του Robin Williams στο σπίτι του, ο αριθμός των κλήσεων σε γραμμή πρόληψης αυτοκτονιών στις ΗΠΑ διπλασιάστηκε από 3.500 σε 7.400. Νωρίτερα φέτος, μελέτη διαπίστωσε ότι περισσότεροι λευκοί μεσήλικες στις ΗΠΑ αυτοκτονούν σε μεγαλύτερα ποσοστά παρά ποτέ. Στη Βρετανία, μελέτη από το φιλανθρωπικό ίδρυμα CALM (Campaign Against Living Miserably) δείχνει ότι κάθε μέρα 12 άνδρες βάζουν τέλος στη ζωή τους και πως η αυτοκτονία παραμένει η πιο συχνή μεμονωμένη αιτία θανάτου των ανδρών κάτω των 45 στη Βρετανία.

Σε αυτό το φόντο, ο φιλόσοφος Simon Critchley έγραψε το βιβλίο του Notes on Suicide (εκδόσεις Fitzcarraldo Editions) στο οποίο αποδομεί το στίγμα, τα κλισέ και τον ρομαντισμό που περιβάλλει την αυτοκτονία. Ο Critchley έχει άποψη σ' αυτό το κομμάτι. Ήταν υπεύθυνος για το μάθημα «Δημιουργική Γραφή για Σημείωμα Αυτοκτονίας» -ειρωνικός τίτλος- στο πλαίσιο της Σχολής του Θανάτου διάρκειας 30 ημερών στο οποίο ανέλυσε το σημείωμα αυτοκτονίας ως λογοτεχνικό είδος και ζήτησε από τους σπουδαστές να γράψουν το δικό τους. Εδώ μιλάει στο VICE για τις πρόσφατες αυτοκτονίες επωνύμων, τι σημαίνει να γράφεις ένα σημείωμα αυτοκτονίας και εάν ακόμα και το να μιλάς για την αυτοκτονία μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης στην πράξη.

VICE: Γιατί έχουμε πρόβλημα να μιλάμε για την αυτοκτονία;
Simon Critchley: Δεν ξέρουμε τι να πούμε. Όταν ακούς ότι κάποιος αυτοκτόνησε, καταφεύγεις σε κοινοτοπίες, κλισέ ή αλλάζεις θέμα. Προσπαθείς να βοηθήσεις σε κάποιο επίπεδο, αλλά αυτό που προκύπτει δεν είναι κάτι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον. Δεν έχουμε κάποιο λεξιλόγιο για την αυτοκτονία. Το περίεργο με τα ταμπού και τις αναστολές είναι ότι μας φιμώνουν. Παλαιότερα, είχαμε ταμπού με τη σεξουαλικότητα. Τώρα μιλάμε για το σεξ ασταμάτητα. Αυτό δεν είναι απαραιτήτως υπέροχο, αλλά είναι καλύτερο από το να μη μιλάμε για αυτό. Ο θάνατος και η αυτοκτονία εξακολουθούν να περιβάλλονται με σιωπή ή απλά με κάποιου είδους ψεύτικη σοβαρότητα. Είναι ένα βαθύ κοινωνικό πρόβλημα.

Πώς πιστεύετε ότι διαχειριζόμαστε τις αυτοκτονίες με μεγάλη δημοσιότητα, εκείνες των διασήμων ή ανθρώπων γνωστών στα μέσα ενημέρωσης;
Άσχημα. Από τη μια πλευρά υπάρχει αυτή η λύπη - θα μας λείψει κ.τ.λ. Από την άλλη, υπάρχει μια επιθυμία να μάθουμε τις βρώμικες λεπτομέρειες. Πώς το έκανε; Ποιος ήταν στο σπίτι; Πώς κρεμάστηκε στο γραφείο του; Αλλά ντρεπόμαστε πάρα πολύ για να ρωτήσουμε. Κατά κάποιον τρόπο, υπάρχει μια πορνογραφική διάσταση στην αυτοκτονία. Λίγο-πολύ, θεωρούμε αδύνατο να σκεφτούμε ότι η αυτοκτονία είναι μια ελεύθερη πράξη. Θέλουμε εξήγηση τύπου «ήταν κλινικά καταθλιπτικοί», λες και ξέρουμε τι σημαίνει αυτό, ή ήταν εθισμένοι, λες και ξέρουμε τι σημαίνει εθισμός. Εάν κάποιος έχει αυτές τις σκέψεις, τότε πρέπει να παρέμβουμε, σωστά; Κι αυτό μας κάνει ασυνήθιστα πλάσματα. Κάθε εν ζωή άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να βάλει τέλος στη ζωή του και αυτό ίσως είναι εκείνο που μας διακρίνει. Τουλάχιστον πρέπει να αναλογιστούμε αυτά τα ερωτήματα.

Στο βιβλίο σου, Notes on Suicide, λες ότι η αυτοκτονία είναι η τελευταία πράξη ενός αισιόδοξου ατόμου. Μπορείς να το εξηγήσεις λίγο;
Έχω υιοθετήσει την ιδέα από τον πλέον μελαγχολικό συγγραφέα, τον Emil Cioran, έναν Ρουμάνο αφοριστή. Πραγματεύεται την άποψη του απαισιόδοξου για αυτοκτονία, ότι κάτι θα επιλυθεί με τον θάνατό σου ή κάτι θα διασωθεί, ή θα αλλάξει. Και αυτή είναι μια από τις αυταπάτες που συχνά οδηγεί σε πράξη αυτοκτονίας, ότι δηλαδή ο θάνατός σου μετράει. Ο Cioran σημειώνει με ψυχραιμία ότι τίποτα δεν σώζεται λόγω του θανάτου σου. Εξάλλου, ποιος νομίζεις ότι είσαι; Γιατί δεν ηρεμείς και δεν παρατηρείς την κομψότητα του μελαγχολικού θεάματος του κόσμου, που παρατίθεται με τόσο υπέροχο τρόπο μπροστά μας και να σταθείς λιγάκι;

Πώς έχουν αλλάξει τα σημειώματα αυτοκτονίας με το πέρασμα του χρόνου;
Φαίνεται να εμφανίζονται με τη σύγχρονη μορφή τον 18ο αιώνα στην Αγγλία και αλλού, ενώ συνήθως δίνονταν στον Τύπο για να δημοσιευτούν. Το σημείωμα αυτοκτονίας ήταν μια πράξη δημοσιοποίησης. Όχι μόνο μια πράξη δημοσιότητας, αλλά μια πράξη δημοσίευσης. Η αντίληψη που έχουμε σήμερα, ότι δηλαδή το σημείωμα αυτοκτονίας καλύπτεται με μυστικότητα, νομίζω πως είναι κάτι που πρέπει να ξανασκεφτούμε. Πρόκειται για ανθρώπους που βρίσκονται στις τελευταίες τους στιγμές, προσπαθούν να επικοινωνήσουν αλλά δεν τα καταφέρνουν, επειδή αποφάσισαν να βάλουν τέλος στη ζωή τους.

Υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στα σημειώματα αυτοκτονίας;
Ένα πράγμα που διαπίστωσα ήταν η αμφιθυμία της αγάπης και του μίσους. Τα σημειώματα αυτοκτονίας είναι συνήθως εκφράσεις βαθέως μίσους, συνήθως μίσους κατά του εαυτού μας, συχνά μίσους προς κάποιο άλλο πρόσωπο - η αυτοκτονία είναι μια πράξη εκδίκησης κατά αυτού του ατόμου. Αλλά μέσα από αυτό το είδος τελικής έκφρασης μίσους του εαυτού μας, κάποιος καταφέρνει να αρθρώσει την αγάπη με το δυνατότερο τρόπο. Ένα σημείωμα αυτοκτονίας που διάβασα έγραφε:

Αυτή είναι η ουσία του σημειώματος αυτοκτονίας: η εναλλαγή της αγάπης και του μίσους.

Πιστεύεις ότι το γεγονός πως η αυτοκτονία εγγυάται ένα ακροατήριο, κατά κάποιον τρόπο ενθαρρύνει την πράξη;
Ναι, χωρίς αμφιβολία. Αυτό συνέβαινε πάντα. Η επιτυχία του σημειώματος αυτοκτονίας οδήγησε σε περισσότερες αυτοκτονίες και περισσότερα σημειώματα αυτοκτονίας. Στην αυτοκτονία υπάρχει πάντα ένα μοτίβο. Όταν κάποιος αυτοκτονεί σ' ένα συγκεκριμένο μέρος και αυτό δημοσιοποιείται, είναι πολύ πιθανό ότι κάποιος άλλος θα αυτοκτονήσει στο ίδιο μέρος. Η γέφυρα Golden Gate, για παράδειγμα. Οι άνθρωποι πηγαίνουν και αυτοκτονούν στο ίδιο σημείο. Αλλά αυτό που είναι επίσης ιδιαιτέρως ενδιαφέρον μ' αυτό το θέμα είναι ότι πάντα αυτοκτονούν στην πλευρά που αντικρίζει την πόλη, αντί σ' εκείνη που βλέπει τον ωκεανό. Είναι κατά κάποιον τρόπο μια δημόσια πράξη, μια πράξη δημοσιότητας, να δηλώσεις κάτι.

Τι πιστεύεις για το παράδοξο των αυτοκτονιών ανάλογα με το φύλο; Το γεγονός ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να επιχειρήσουν να αυτοκτονήσουν συγκριτικά με τους άνδρες αλλά λιγότερο πιθανό να ολοκληρώσουν την πράξη;
Είναι πολύ δύσκολο να γίνει αντιληπτό. Υπάρχουν περιοχές όπου δεν συμβαίνει αυτό, για παράδειγμα στην Κίνα, όπου τα άτομα τα οποία αυτοκτονούν φαίνεται να είναι φτωχές γυναίκες αγρότισσες και συχνά το κάνουν με φυτοφάρμακο. Οπότε, δεν υπάρχει αυτός ο κανόνας για τα δύο φύλα. Ξέρω πολλές γυναίκες οι οποίες επιχείρησαν να αυτοκτονήσουν όταν ήταν νεότερες και προσπαθούν σήμερα να συμβιβαστούν μ' αυτό. Αλλά ναι, το θέμα είναι πώς ένας σημαντικός αριθμός νεότερων γυναικών το επιχειρούν και αργότερα στη ζωή τους το αφήνουν. Οι αιτίες είναι πολύ δύσκολο να επεξηγηθούν.

Ποιες είναι οι σκέψεις σου για την αύξηση των αυτοκτονιών των ανδρών; Κάποιοι το χαρακτηρίζουν «κρίση της ανδρικής ταυτότητας». Πιστεύεις ότι αυτό είναι το θέμα;
Νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε με προσοχή τη διασύνδεση οποιαδήποτε «κρίσης της ανδρικής ταυτότητας», δεδομένου ότι οι πιο πιθανές αιτίες είναι η φτώχεια και η σχετική ευκολία διάθεσης των συνταγογραφούμενων φαρμάκων που μπορούν εύκολα να συνδυαστούν και να γίνουν θανατηφόρα κοκτέιλ.

Τι πιστεύεις για τις εκκλήσεις να θεωρηθούν οι αυτοκτονίες των ανδρών θέμα δημόσιας υγείας, ανάλογο με το κάπνισμα;
Μερικές φορές, πιστεύω ότι ο τρόπος που ο κόσμος χαρακτηρίζει αμέσως κάτι «θέμα δημόσιας υγείας» κρύβει μια άσχημη πραγματικότητα, ότι μάλλον θα προτιμούσαμε να μην αναλάβουμε την ευθύνη για ένα τέτοιο φαινόμενο. Πρέπει να είναι ευθύνη κάποιου άλλου. Όταν πρόκειται για αυτοκτονία, καθένας από εμάς έχει τη δύναμη στα χέρια του. Τώρα, τι επιλέγουμε να κάνουμε μ' αυτή; Πώς το σκεφτόμαστε σοβαρά; Αυτά είναι θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε.

Αυτό το ρωτάς στο βιβλίο σου, αλλά πιστεύεις ότι μπαίνουμε σε μια εποχή που αναδύεται μια νέα ακραία μορφή αυτοκτονίας ως ανθρωποκτονία;
Ναι και πιστεύω πως είναι αποτέλεσμα του παράξενου συνδυασμού της κατάθλιψης και της επιδειξιομανίας. Σε πολλές περιπτώσεις, ειδικά στις ΗΠΑ αλλά κι αλλού, κάποιοι είναι αυτοκτονικοί λόγω κατάθλιψης και θέλουν να φύγουν από τη ζωή πανηγυρικά. Όπως στην περίπτωση της επίθεσης στο σχολείο Sandy Hook. Αυτό για το οποίο δεν μιλούσε κανείς εκεί ήταν η μητέρα. Η μητέρα του Adam Lanza εργάστηκε στο δημοτικό σχολείο Sandy Hook ως βοηθός. Οπότε, το πρώτο πρόσωπο που σκοτώνει είναι η μητέρα του, έπειτα αυτά τα παιδιά και μετά αυτοκτονεί. Τώρα έχουμε ένα πιθανό κίνητρο· ότι σκότωσε αυτά τα παιδιά διότι εδώ είναι ένα μέρος όπου πήγαινε εκείνη και φαινόταν να αγαπάει αυτά τα παιδιά, ίσως περισσότερο από αυτόν. Και αυτή είναι μια πιο ενδιαφέρουσα συζήτηση, από το να πεις ότι έπαιζε πολύ Call of Duty και να απαγορεύσεις τα βιντεοπαιχνίδια.

Ο Kurt Cobain λέει στο σημείωμα αυτοκτονίας του «είναι καλύτερα να καώ παρά να ξεθωριάσω». Ο φόβος του ξεθωριάσματος, είναι κάτι που εμφανίζεται συχνά στα σημειώματα αυτοκτονίας;
Ναι, παρόλο που θα ήταν καλύτερα να συμβαίνει το αντίθετο. Το θέμα θίγεται σ' ένα τραγούδι του Neil Young. Είναι έμμεσο, είναι αυταπάτη - και υπάρχουν πολλές αναφορές σαν κι αυτή στους στίχους του. Η άλλη πλευρά μ' αυτό είναι πως οι καλλιτέχνες ή ποπ-σταρ, γνωρίζουν ότι σε κάποιο βαθμό θα ήταν καλύτερα να πεθάνουν. Με την έννοια πως εάν πέθαιναν, τα λεφτά θα ήταν περισσότερα.

Αυτό είναι πολύ κυνικό.
Υπάρχει ένα υπέροχο τραγούδι των Smiths για αυτό το θέμα, το οποίο ουσιαστικά λέει ότι ο καλύτερος ποπ-σταρ είναι ο νεκρός ποπ-σταρ. Ο Cobain, κατά κάποιον τρόπο το γνώριζε αυτό. Ήξερε ότι στα 27, τελειώνεις τη ζωή σου και μετά γίνεσαι αθάνατος και όλοι θυμούνται τη μουσική σου. Και έχουμε ένα είδος άρρωστης εμμονής μ' αυτό. Σκέψου πόσα ντοκιμαντέρ έχουν γίνει για τον Cobain και πώς μας τρέχουν τα σάλια για τις λεπτομέρειες γύρω από τις τελευταίες του στιγμές.

Πιστεύεις ότι εξιδανικεύουμε αυτά τα πράγματα;
Νομίζω ότι όσες περισσότερες λέξεις έχουμε, τόσο λιγότερο εξιδανικεύεται η αυτοκτονία. Όσες περισσότερες είναι οι λεπτομέρειες, τόσο πιο βρώμικο, πιο πολύπλοκο γίνεται. Όσο πιο ενδιαφέρον γίνεται τόσο λιγότερο ρομαντικό είναι. Ο ρομαντισμός στο θέμα της αυτοκτονίας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην άγνοια. Διάβασε πολλά σημειώματα αυτοκτονίας και το πράγμα θα πάψει να είναι εξιδανικευμένο.

Ευχαριστώ, Simon.

Περισσότερα από το VICE

Πως να μην τα Κάνεις Χάλια σε μια Συνέντευξη για Δουλειά

Τα Εξουθενωτικά Προβλήματα που Αντιμετωπίζουν τα Τrans Άτομα Ταξιδεύοντας στον Κόσμο

Όλα όσα Πρέπει να Ξέρεις Προτού πας να Δεις το Εκρηκτικό «The Republic» στον Κινηματογράφο