Οι Έλληνες που Επιτέθηκαν στο Πλαστικό

Η ανατολή του 2018 φέρνει επιτέλους μία αλλαγή που ίσως ανακουφίσει το πολύπαθο περιβάλλον της Ελλάδας: οι πλαστικές σακούλες των καταστημάτων δεν θα διατίθενται πλέον δωρεάν. Οι καταναλωτές θα πρέπει είτε να πληρώνουν τις σακούλες -εάν τις θεωρούν απολύτως απαραίτητες για τη μεταφορά των αγορών τους-, είτε να έχουν μαζί τους δικές τους τσάντες.

Από το 2015, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο τον περιορισμό της κατανάλωσης σε 90 πλαστικές σακούλες ανά πολίτη μέχρι το 2019 και σε 40 έως τα τέλη του 2025. Η Ελλάδα, ωστόσο, παραμένει ανάμεσα στους τελευταίους στον αγώνα κατά της πλαστικής σακούλας, με τους Έλληνες να εξακολουθούν να δηλώνουν φανατικοί οπαδοί. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης, σε κάθε Έλληνα αντιστοιχούν έως και 336 σακούλες κάθε χρόνο.

Καθώς πλησιάζει η πρωτοχρονιά του 2018, ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης έχει ήδη ξεκινήσει καμπάνια ενημέρωσης με τίτλο «Ζήτημα επιβίωσης». Η πρώτη δράση της περιλαμβάνει προβολή της σχετικής αφίσας σε στάσεις λεωφορείων σε όλη την Αττική, ενώ για το 2018 έχουν προγραμματιστεί αντίστοιχες δράσεις ενημέρωσης σε όλες τις περιφέρειες της χώρας.

Η πλαστική σακούλα, όμως, είναι απλώς η κορυφή ενός παγόβουνου ή μάλλον, ενός βουνού από πλαστικά μιας χρήσης που χρησιμοποιούνται ευρύτατα και απερίσκεπτα, και επιβαρύνουν σχεδόν εξίσου το περιβάλλον: τα πλαστικά καλαμάκια, τα ποτήρια, τα μαχαιροπήρουνα μιας χρήσης, οι συσκευασίες τροφίμων, τα αναρίθμητα μπουκαλάκια από εμφιαλωμένο νερό κτλ. Στη μάχη για τον περιορισμό τους έχει ριχτεί μια νεοσύστατη μη κερδοσκοπική ομάδα, η Plastic Free Greece, η οποία έχει ως στόχο να εκπαιδεύσει και να ενημερώσει τον κόσμο γύρω από τα δεινά που προκαλεί στο περιβάλλον η απόρριψη πλαστικού. Η Plastic Free Greece ιδρύθηκε από τις Δήμητρα Κουτσούκου, Αντιγόνη Θεοδώρου, Agnieszka Fibak και Τένια Κυριαζή και συνεργάζεται με τις διεθνείς οργανώσεις Plastic Pollution Coalition και Plastic Oceans Foundation.

Η δραστηριότητα της Plastic Free Greece έχει προσελκύσει ήδη το ενδιαφέρον απλών πολιτών, αλλά και εκπαιδευτικών που έχουν τη διάθεση να μιλήσουν ουσιαστικά στους μαθητές τους για την προστασία του περιβάλλοντος. Η ομάδα έχει αγοράσει τα δικαιώματα δύο ντοκιμαντέρ, του A Plastic Ocean και του Straws, τα οποία έχουν ήδη προβληθεί σε 115 σχολεία σε ολόκληρη τη χώρα. «Η ανταπόκριση από τους εκπαιδευτικούς είναι εντυπωσιακή. Οι ίδιοι επικοινωνούν μαζί μας και ζητούν να προβάλουμε τα ντοκιμαντέρ στα σχολεία τους. Εμείς τους στέλνουμε το link με τις ταινίες, μαζί με μια δική μας παρουσίαση στην οποία προτείνουμε δράσεις, όπως καθαρισμούς σε παραλίες, ενημέρωση τοπικών κοινωνιών κτλ», μας λέει η Δήμητρα Κουτσούκου.

Η Plastic Free Greece υποστηρίζει ότι στην πλειονότητά τους οι Έλληνες δεν αντιλαμβάνονται πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της ρύπανσης που προκαλεί το πλαστικό. «Ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι η ρύπανση είναι ένα πρόβλημα που αφορά την Ινδία ή την Ινδονησία και όχι τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου και του Ιονίου», λέει χαρακτηριστικά η Δήμητρα. «Πολλοί σοκάρονται, όταν μαθαίνουν πόσο επιβαρυμένοι είναι οι ωκεανοί και εξοργίζονται, όταν τους δείχνουμε φωτογραφίες από ελληνικές παραλίες, κατάσπαρτες με σκουπίδια».

Τα προβλήματα είναι πολλά και έχουν να κάνουν είτε με την ελλιπή ενημέρωση και την αδιαφορία των πολιτών, είτε με την ανεπάρκεια των αρμόδιων υπηρεσιών. «Πιστεύουμε ότι όλο το σύστημα αποκομιδής και διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα πρέπει να εκσυγχρονιστεί. Είναι απαραίτητο, για παράδειγμα, να αυξηθούν οι κάδοι, αλλά και η συχνότητα αποκομιδής», εκτιμά η Δήμητρα.

Η ομάδα τονίζει ότι το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει είναι η συνεχής και εντατική εκπαίδευση του κόσμου γύρω από τις επιπτώσεις της ρύπανσης. «Στην Ελλάδα», εξηγεί η Δήμητρα, «οι προσπάθειες για καθιέρωση της ανακύκλωσης παρεμποδίζονται, επειδή πολλοί πετούν απορρίμματα στους κάδους ανακύκλωσης, καταστρέφοντας ουσιαστικά τα ανακυκλώσιμα υλικά. Τα περισσότερα σκουπίδια στην Ελλάδα καταλήγουν στους ΧΥΤΑ και το ποσοστό των ανακυκλούμενων σκουπιδιών είναι πολύ μικρό. Οι ΧΥΤΑ στις μεγάλες πόλεις έχουν κορεστεί, ενώ δέχονται –εκτός από σκουπίδια- πολλά επικίνδυνα απόβλητα. Στα νησιά, το πρόβλημα είναι διαφορετικό και πολύ πιο σοβαρό, καθώς τα σκουπίδια δεν θάβονται, με αποτέλεσμα να παρασύρονται από τον άνεμο και να καταλήγουν στη θάλασσα».

Σε δημοφιλή νησιά του Αιγαίου, παρατηρείται άλλος ένας επιβαρυντικός παράγοντας: το τρεχούμενο νερό δεν είναι πόσιμο, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού και πολύ περισσότερα πλαστικά μπουκάλια, που όχι απλώς δεν ανακυκλώνονται, αλλά συχνά δεν καταλήγουν καν στους κάδους.

Ακόμη και η ανακύκλωση όμως -για την οποία γίνεται τόση συζήτηση και τόση προσπάθεια- δεν είναι ενδεδειγμένη λύση. Η Δήμητρα εξηγεί το γιατί: «Εφόσον χρησιμοποιούμε πλαστικό, η καλύτερη λύση είναι να μην το πετάμε. Το ιδανικό είναι να αποφεύγουμε –όσο μπορούμε φυσικά- να αγοράζουμε πλαστικά αντικείμενα ή προϊόντα σε πλαστική συσκευασία. Εάν πρέπει να αγοράσουμε κάτι, ας προσπαθούμε τουλάχιστον να το επαναχρησιμοποιούμε. Η ανακύκλωση είναι η ύστατη καλή λύση. Είναι δαπανηρή σε χρήμα, αλλά και σε χρόνο. Επιπλέον, δεν είναι ίδια όλα τα είδη πλαστικού και δεν ενδείκνυνται όλα για ανακύκλωση. Για παράδειγμα, μόνο το 6% των μπουκαλιών εμφιαλωμένου νερού μπορούν να γίνουν ξανά μπουκάλια, καθώς οι τοξίνες που αναπτύσσονται στο πλαστικό με κάθε ανακύκλωση το κάνουν ακατάλληλο για χρήση σε τρόφιμα. Φυσικά, τα μπουκάλια μπορούν να γίνουν συνθετικά χαλιά, ας πούμε, αλλά ακόμη και αυτά, κάποτε θα καταλήξουν σε κάποια χωματερή, μαζί με τα άλλα σκουπίδια».

Όπως μαθαίνουμε από την Plastic Free Greece, οι βιομηχανίες αποφεύγουν να χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο πλαστικό, λόγω του πολύ υψηλότερου κόστους, σε σχέση με το νέο. Έτσι, εν τέλει, η ανακύκλωση δεν αποτελεί συμφέρουσα επιλογή.
Από την άλλη, υπάρχει η αποτέφρωση, η οποία εξαϋλώνει το πλαστικό, αλλά απελευθερώνει τοξικά αέρια επιβαρύνοντας και πάλι το περιβάλλον.

Μια άλλη συζήτηση έχει να κάνει με το βιοδιασπώμενο πλαστικό, το οποίο διατίθεται τα τελευταία χρόνια σε διάφορες μορφές, ιδίως σε σακούλες μιας χρήσης. Η Δήμητρα εξηγεί ότι το υλικό αυτό δεν αποσυντίθεται, απλώς διασπάται σε όλο και μικρότερα κομμάτια, με τη βοήθεια του αέρα και της θερμότητας. Όμως, τόσο στους ΧΥΤΑ όσο και μέσα στη θάλασσα, δεν υπάρχει ούτε αέρας ούτε θερμότητα, επομένως ακόμη και τα βιοδιασπώμενα πλαστικά δεν επηρεάζονται. Μια βιοδιασπώμενη σακούλα που επιπλέει στην επιφάνεια της θάλασσας, δεν θα εξαφανιστεί. Θα διασπαστεί σε κομμάτια τα οποία θα καταλήξουν είτε σε κάποια ακτή είτε στον οργανισμό ψαριών, πουλιών και θαλάσσιων θηλαστικών. Έτσι, το πλαστικό εισχωρεί με πιο ύπουλο τρόπο στην τροφική αλυσίδα.

Επιστρέφοντας στο θέμα της απαγόρευσης της δωρεάν πλαστικής σακούλας, ρωτήσαμε τη Δήμητρα εάν πιστεύει ότι το μέτρο θα επιτύχει ή αν θα έχουμε ένα φαινόμενο ανάλογο με αυτό που παρατηρήθηκε με τον νόμο για το κάπνισμα, ο οποίος ισχύει, αλλά δεν εφαρμόζεται. Η ίδια θέλει να είναι αισιόδοξη: «Εμείς διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν πολλοί Έλληνες που ευαισθητοποιούνται και ανησυχούν για τη ρύπανση και βλέπουν θετικά τόσο το μέτρο για τη χρέωση της σακούλας, όσο και την προοπτική μιας πλήρους απαγόρευσης. Μέχρι στιγμής, η δραστηριότητά μας στην Plastic Free Greece έχει δείξει ότι πράγματι, υπάρχουν άνθρωποι που πολεμούν κατά του πλαστικού και προσπαθούν πολύ, για να επηρεάσουν και να κάνουν τη διαφορά στις τοπικές κοινωνίες». Το γενικό συμπέρασμα που βγαίνει, πάντως, είναι ότι εάν ο άνθρωπος δεν περιορίσει τη χρήση του πλαστικού, αναγκάζοντας και τις βιομηχανίες να ελαττώσουν την παραγωγή του, θα το βρίσκει συνεχώς μπροστά του.

Κείμενο: Βασιλική Κοτζία