Πώς Ένας Παραπληγικός Σύρος Έγινε η Γραμμή Έκτακτης Ανάγκης για Χιλιάδες Πρόσφυγες

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE Germany.

«Γεια, Abu Amar;» ακούστηκε μια φωνή από το ηχείο του smartphone. Είναι ενός νεαρού άνδρα που βρίσκεται περίπου 3.000 χιλιόμετρα μακριά. Θέλει να μάθει ποια είναι η καλύτερη στιγμή για να ξεκινήσει το ταξίδι. «Που είσαι;» ρωτάει ο Abu Amar στα αραβικά. Σε μια παραλία κοντά στη Σμύρνη, απαντάει αυτός που τον έχει καλέσει. To γκρουπ του αποτελείται από 39 άτομα, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών. Το φουσκωτό σκάφος τους είναι έτοιμο να ξεκινήσει. Στέλνει τις συντεταγμένες τους μέσω WhatsApp. Το γκρουπ με τους πρόσφυγες θέλει να προσπαθήσει να φτάσει απόψε στη Λέσβο. Το νησί είναι μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από την τουρκική ενδοχώρα, αλλά η Μεσόγειος πλήττεται από φθινοπωρινές καταιγίδες αυτή την εποχή. Μέσα σε δευτερόλεπτα ο Abu Amar ελέγχει την μετεωρολογική πρόβλεψη με μια εφαρμογή. «Απόψε τα πράγματα φαίνεται να είναι καλά. Ξεκινήστε όταν νυχτώσει και στείλε μου τις συντεταγμένες σας» λέει. Επικρατεί σιγή στην άλλη γραμμή του τηλεφώνου και έπειτα αυτός που τον έχει καλέσει λέει «να είσαι μαζί μας Abu Amar, σε παρακαλώ να είσαι μαζί μας».

Ο Mohammed Abu Amar, 31 ετών, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Δαμασκό. Είναι παντρεμένος, έχει δυο μικρά παιδιά και είναι σοβατζής. Όμως αυτή τη στιγμή λειτουργεί και σαν τηλεφωνικό κέντρο έκτακτης ανάγκης για τους Σύρους πρόσφυγες που προσπαθούν να έρθουν στη Βόρεια Ευρώπη μέσω της δυτικής βαλκανικής διαδρομής. Είναι το πρώτο άτομο με το οποίο έρχονται σε επαφή όταν δεν ξέρουν τι να κάνουν ή όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους μια καλή διαδρομή που δεν φυλάσσεται καλά και θέλουν να τη μοιραστούν. Είναι δουλειά ενός μόνο ανδρός η συγκεκριμένη και δεν ξέρει τι θα πει ωράριο, ενώ ποτέ δεν κάνει διάλειμμα. Ένα από τα δυο smartphone του χτυπάει σχεδόν κάθε δευτερόλεπτο. Στην άλλη πλευρά είναι άνθρωποι που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, οι οποίοι μερικές φορές βρίσκονται στο δρόμο για εβδομάδες και θέλουν τη βοήθειά του.

Ο Abu Amar καθοδηγεί καθημερινά τους πρόσφυγες να διασχίσουν τα δυτικά Βαλκάνια από το κρεβάτι νοσοκομείου. Βρίσκεται μόνος του σε ένα αποστειρωμένο δίκλινο δωμάτιο νοσοκομείου στο Elmshorn, μια μικρή πόλη βόρεια του Αμβούργου. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία έφτασε στην πρωτεύουσα της, Δαμασκό, στις αρχές Δεκεμβρίου, το 2012. Ο Abu Amar πήγαινε στη δουλειά όταν μια οβίδα από τανκ χτύπησε κτηριακό συγκρότημα δίπλα του. Ο Στρατός της Συρίας άρχισε να βομβαρδίζει τη γειτονιά του, που ήταν προπύργιο των ανταρτών. Ένα κομμάτι της οβίδας τον χτύπησε στη σπονδυλική στήλη, τραυματίζοντας τον στο νωτιαίο μυελό. Από τότε δεν μπορεί να κουνήσει τα πόδια του. Αυτό συνέβη πριν από περίπου τρία χρόνια. Τότε, ένας γιατρός στη Δαμασκό έβγαλε το θραύσμα της οβίδας και του σύστησε να πάει στην Ευρώπη –κανείς δεν θα μπορούσε να τον βοηθήσει περαιτέρω στη Συρία.

Η δική του απόδραση από τη Συρία, έφερε εκείνον και την οικογένειά του πρώτα στην Αίγυπτο από όπου ο Abu Amar –καθισμένος σε αναπηρικό καροτσάκι–, η σύζυγός του, η μητέρα του και τα δυο παιδιά του προσπάθησαν να φτάσουν στην Ιταλία με βάρκα. Ωστόσο τους σταμάτησε η αιγυπτιακή αστυνομία ενώ ήταν ακόμα στην παραλία και όλη η οικογένειά του μπήκε φυλακή για δυο εβδομάδες. Όταν βγήκαν, οι αιγυπτιακές Αρχές τους έδωσαν τελεσίγραφο· είτε θα γυρνούσαν στη Συρία, είτε θα μεταφέρονταν σε προσφυγικό καταυλισμό στην Τουρκία. Αποφάσισαν να πάνε στον καταυλισμό στην Τουρκία.

Ο επόμενος που καλεί είναι ένας άνδρας που μαζί με άλλους διέσχισαν τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και πΓΔΜ σε μια νύχτα και θέλει να ξέρει πού θα έπρεπε να πάνε τώρα. Ο Abu Amar τους ζήτησε να του στείλουν τις συντεταγμένες τους και ψάχνει για τη μεγαλύτερη, κοντινή πόλη που συνδέεται με λεωφορειακή γραμμή. «Στη Gevgelija υπάρχουν λεωφορεία για Σκόπια. Από εκεί μπορείτε να συνεχίσετε για τη Σερβία». Ποστάρει τις συντεταγμένες των αφύλακτων συνοριακών περασμάτων που έχει στο Facebook για τους πρόσφυγες που θα ακολουθήσουν.

Το δίκτυο βοήθειας του Abu Amar προς τους πρόσφυγες λειτουργεί ως viral. Μέσω των κλειστών ομάδων του "Fleeing and Migration Without Smugglers" και "The Marine Organization for Saving and Helping" στο Facebook προσεγγίζει περίπου 35.000 ανθρώπους. Η προσωπική του σελίδα έχει περίπου 7.000 likes. Τα τηλέφωνά του δίνονται από στόμα σε στόμα και τα έχουν οι Σύροι πρόσφυγες στους καταυλισμούς στο Λίβανο και την Τουρκία. Έχει πολλές ομάδες στο WhatsApp με εκατοντάδες μέλη σ'αυτές. Ταξινομούνται ανάλογα με τους διάφορους σταθμούς στη μεταναστευτική διαδρομή. Το WhatsApp του έχει 2.074 αδιάβαστα μηνύματα. Και παρόλο που πολλοί Σύροι γνωρίζουν ποιος είναι, στη Δύση ήταν εντελώς άγνωστος μέχρι που εμφανίστηκε ως πρόσωπο στη συγκινητική ιστορία ενός πρόσφυγα η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό New Yorker.

Συνήθως πίσω από κάθε χρήστη του υπάρχει ένα γκρουπ ανθρώπων –σχεδόν κανείς δεν μεταναστεύει μόνος του– γεγονός που αυξάνει τον αριθμό των ατόμων στους οποίους έχει πρόσβαση. Η ιδέα πίσω από όλο αυτό είναι να δώσει στους πρόσφυγες που κινούνται στη διαδρομή των δυτικών Βαλκανίων μια πλατφόρμα αυτο-οργάνωσης και να μειώσει την εξάρτησή τους από τους δουλέμπορους. Η πλατφόρμα μοιράζεται πληροφορίες για τις πολιτικές παροχής ασύλου στην Ευρώπη, τα αφύλακτα συνοριακά περάσματα, τις περιπολίες της Ακτοφυλακής, τους ξενώνες που δέχονται πρόσφυγες, τους λαθρεμπόρους, τα δρομολόγια λεωφορείων, τις τιμές για τις συνοριακές μετακινήσεις και τον καιρό. Ο Abu Amar είναι ο εγκέφαλος αυτού του δικτύου. Ανεξάρτητα από το εάν αφορά σ'ένα νησί στο Αιγαίο, τα δάση στην πΓΔΜ, έναν επαρχιακό δρόμο στη Σερβία ή μια πόλη στην Ουγγαρία, ο Abu Amar έχει πάντα μια συμβουλή να δώσει.

«Πριν από δυο μέρες μου τηλεφώνησαν μες τη νύχτα από μια βάρκα που είχε χάσει τον προσανατολισμό της προς την Ελλάδα και γέμιζε σιγά-σιγά νερό» θυμάται ο Abu Amar, ενώ παίζει ένα ηχητικό από μια απελπισμένη γυναίκα. Της είπε να του στείλει τις συντεταγμένες τους και έπειτα μέσω WhatsApp έστειλε μήνυμα μεταφρασμένο στο Google Translate στην ελληνική Ακτοφυλακή. Στις τρεις τα ξημερώματα έλαβε μήνυμα ενώ βρισκόταν στο κρεβάτι του στο νοσοκομείο στο Elmshorn: «Σώθηκαν όλοι».

Όταν τον ρωτάς πώς αποφάσισε να καλύψει αυτή την ανάγκη, ο Abu Amar λέει την ακόλουθη ιστορία. Τον Ιούνιο του 2013, αυτός και η οικογένειά του έφτασαν σ'έναν προσφυγικό καταυλισμό στην Τουρκία. Ήταν σε αναπηρικό καροτσάκι και δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. «Άκουσα ιστορίες για πρόσφυγες τους οποίους είχαν ληστέψει στα Βαλκάνια», θυμάται ο Abu Amar. Άκουσε για γυναίκες που τις βίασαν οι δουλέμποροι ή που κρατήθηκαν αιχμάλωτες από αυτούς και τις εξώθησαν στην πορνεία. Οι δουλέμποροι ζητούσαν επίσης χιλιάδες ευρώ για να μετακινήσουν τους πρόσφυγες. Έτσι άρχισε να μελετάει χάρτες, να εντοπίζει τις διαδρομές των δουλεμπόρων. Άρχισε να διαβάζει για παλιότερες διαδρομές που χρησιμοποιούσαν Αφγανοί και Ιρακινοί πρόσφυγες και ανακάλυψε ταχύτερα και ασφαλέστερα μονοπάτια. Δημιούργησε την πρώτη του ομάδα στο Facebook και ανάρτησε χάρτες με ευνοϊκές για τους μετανάστες διαδρομές.

Η μετανάστευση δεν είναι κάτι καινούριο αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ουσιαστικά φέρει την επανάσταση στο σύγχρονο προσφυγικό και μεταναστευτικό κίνημα. Η έναρξη της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία το 2011 έχει ήδη επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τα Facebook, Twitter κ.λπ. Οι Rianne Dekker και Godfried Engbersen, κοινωνιολόγοι στο Πανεπιστήμιο Rotterdam έγραψαν το 2012 ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «θα αλλάξουν ενεργά τα μεταναστευτικά δίκτυα και, έτσι, θα μειώσουν το επίπεδο αυτοσυγκράτησης των εν δυνάμει μεταναστών». Χάρη στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα, οι άνθρωποι στις ρημαγμένες από τον πόλεμο περιοχές, γίνονται πιο επιρρεπείς στο να αποφασίσουν ένα μακρινό, επικίνδυνο ταξίδι γιατί θα μπορούσαν να μείνουν σε επαφή με τα αγαπημένα τους πρόσωπα στην πατρίδα και να οργανωθούν σε μεγάλες ομάδες εικονικής πραγματικότητας.

Η κοινότητα του Abu Amar αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα που έγινε απειλή για τους λαθρέμπορους. Οι δουλέμποροι στην Τουρκία ρωτούσαν γύρω-γύρω, στους δρόμους για τη διεύθυνσή του, του έστελναν απειλητικά μηνύματα για τη ζωή του και ήθελαν να τον σκοτώσουν. Ο Abu Amar κάνει κακό στη δουλειά τους. Στις ομάδες του στο Facebook αναρτήθηκαν πολλές φορές γυμνές φωτογραφίες έτσι ώστε το μέσο κοινωνικής δικτύωσης να παγώσει τα προφίλ του.

Ο Abu Amar δεν ξέρει πόσους πολλούς ανθρώπους έχει βοηθήσει στο ταξίδι τους προς τον Βορρά, τα τελευταία 2,5 χρόνια. Εκτιμά ότι πρέπει να βοηθάει κατά μέσο όρο ένα με δύο γκρουπ την ημέρα, με τα οποία έχει απευθείας επαφή και καθένα εκ των οποίων αποτελείται από 20-30 άτομα. Επιπλέον υπάρχουν οι άνθρωποι που αντλούν πληροφορίες από τις σελίδες του. Πρέπει να είναι δεκάδες εάν όχι εκατοντάδες χιλιάδες.

Το τηλέφωνό του χτυπά ξανά. «Είμαστε στο Βελιγράδι σε μια στάση λεωφορείου. Ποιο λεωφορείο πρέπει να πάρουμε;» ρωτάει μια φωνή. Ο Abu Amar δεν χρειάζεται να σκεφτεί. Θυμάται απ'έξω σχεδόν όλες τις λεωφορειακές γραμμές. Τους συστήνει να πάρουν το λεωφορείο για το Ζάγκρεμπ και από εκεί για την Αυστρία. Η διαδρομή μέσω της Ουγγαρίας έχει γίνει αδιέξοδο για τους Σύρους πρόσφυγες από τότε που η δεξιά λαϊκιστική κυβέρνηση προσπαθεί να σφραγίσει τα σύνορα της χώρας με φράχτες. «Η Γερμανία και η Σουηδία είναι οι πιο δημοφιλείς προορισμοί, όλοι θέλουν να πάνε εκεί», εξηγεί.

Ο ίδιος δεν διέσχισε ποτέ τη διαδρομή των δυτικών Βαλκανίων. Μετά από δυο χρόνια σε τουρκικό προσφυγικό καταυλισμό, αυτός και η οικογένειά του αποφάσισαν φέτος το καλοκαίρι να επιχειρήσουν ακόμα ένα ταξίδι με βάρκα. Κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα και από εκεί πέταξαν για τη Γερμανία με πλαστά διαβατήρια που αγόρασαν από Έλληνα δουλέμπορο έναντι 13.000 ευρώ. Λέει ότι αγόρασε τα διαβατήρια φθηνότερα από ό,τι συνήθως. Ο δουλέμπορος συμπάθησε τον νέο πατέρα στο αναπηρικό καροτσάκι. Ο Abu Amar εξηγεί ότι δεν ήθελε ποτέ να φύγει από τη Συρία, τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του είναι ακόμα εκεί. Αλλά στη Γερμανία ελπίζει να κάνει τη θεραπεία που χρειάζεται για να μπορέσει να ξαναπερπατήσει.

Το δωμάτιό του στο νοσοκομείο στο Elmshorn είναι απλά διακοσμημένο, αν και είναι εκεί ήδη τέσσερις εβδομάδες. Ένα αντίτυπο του Κορανίου, ένα χαλάκι για προσευχή και μερικά τυλιγμένα σε ζελατίνες χαρτιά, αποτελούν τα προσωπικά του αντικείμενα. Δεν μπορεί να φάει το φαγητό του νοσοκομείου λέει, αλλά η γυναίκα του τού φέρνει καθημερινά φαγητό. Σ' εκείνη και τα παιδιά τους, έξι και επτά ετών, έδωσαν ένα μικρό διαμέρισμα στο Elmshorn . Τον επισκέπτονται καθημερινά. Είναι περήφανη, αλλά ανησυχεί κιόλας για τον άνδρα της.

Βιώνει τεράστια πίεση, όλο αυτό είναι πολύ βαρύ συναισθηματικά. Ο Abu Amar λέει ότι δεν κοιμάται τη νύχτα εδώ και πολύ καιρό. Το τηλέφωνό του χτυπάει με το που κλείνει. Ο κόσμος στηρίζεται σ'εκείνον. Έχει ευθύνη ζωής και θανάτου. «Όταν κάποιος σου τηλεφωνεί και λέει ότι πρόκειται να πνιγούν, δεν μπορείς απλά να το κλείσεις». Κάθε μήνα σημειώνονται θάνατοι. Κάποτε πήρε μήνυμα από βάρκα στο Αιγαίο που είχε ήδη βυθιστεί. Δεν μπορούσε να εντοπίσει εκείνον που του τηλεφώνησε και έτσι μέχρι σήμερα δεν ξέρει τι συνέβη σε εκείνους τους ανθρώπους. Δεν έχει χρόνο να σκεφτεί μετά από κάθε τέτοια τραγωδία. Συνεχώς του έρχονται νέα ερωτήματα. Ο Abu Amar πρέπει να επιστρέψει για να απαντήσει στα καινούρια μηνύματα. Να κοιτάξει τις διαδρομές, να μεταφράσει και να κοινοποιήσει τα επικαιροποιημένα νέα για τα συνοριακά περάσματα που έχουν κλείσει στα Βαλκάνια.

Ο Abu Amar προσφάτως έλαβε βοήθεια από μια ομάδα εξόριστων Σύρων σε Σουηδία, Δανία και Γερμανία. Πραγματικά θα ήθελε να επικεντρωθεί στη θεραπεία του. Το σχέδιό του για το μέλλον είναι να μάθει πώς να περπατάει ξανά. Σ'αυτό το θέμα είναι πιθανό να έχει επαγγελματική βοήθεια από διεθνείς οργανισμούς ανθρωπιστικής βοήθειας. «Το θέμα είναι ότι έχει διαφορά να τηλεφωνήσω εγώ στην ελληνική αστυνομία ή ο Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός».

Πρότζεκτ σαν το «Watch The Med Alarm Phone» ήδη υποστηρίζουν πρόσφυγες στις βάρκες σ'ολόκληρη τη Μεσόγειο, όταν υπάρχει έκτακτη ανάγκη – ωστόσο είναι ακόμα δύσκολο να συγκριθούν με το ευρέως εξαπλωμένο δίκτυο του Abu Amar.

Το φθινοπωρινό αγέρι ρίχνει τα κίτρινα φύλλα, κατά το σούρουπο, ενώ αποχαιρετάμε τον Abu Amar. Εκείνη την ώρα 39 άνθρωποι έμπαιναν σε μια φουσκωτή βάρκα, κοντά στην παραλία της Σμύρνης. Οι άνεμοι έπνεαν ευνοϊκά για να γίνει το ταξίδι. Ο Abu Amar είναι μαζί τους. Θα ειδοποιήσει συντόμως την ελληνική Ακτοφυλακή. Αλλά όχι πολύ σύντομα, γιατί υπάρχει πιθανότητα να τους στείλουν πίσω στην Τουρκία.

Περισσότερα από το VICE:

Καλλιεργητής Χασίς Έφτιαχνε Χασισέλαιο και Σοκολάτα Χρησιμοποιώντας Συσκευή για «Μαλλί της Γριάς»

Ο «Βασιλιάς» του Ελληνικού Skate Είναι από τη Θεσσαλονίκη

Αυτοί οι Οδηγοί Πηγαίνουν Μόνο με τις Μπάντες