De spartaanse klinieken waar verslaafde Russen afkicken

Als je in 27 dagen van je drugsverslaving af wil komen, kun je in de Russische stad Jekaterinenburg terecht voor een kale kamer met een bed. De verslavingsklinieken worden gerund door ngo's en de behandeling schijnt ontzettend heftig te zijn, maar ze zijn voor veel verslaafden een laatste kans op ontsnapping.

Kristina zit op de rand van haar bed. Ze ziet bleek, heeft een lege blik en door haar vergrote pupillen ziet ze er griezelig uit. Ze zegt dat ze vanochtend nog heroïne heeft geïnjecteerd en daarna 'wint' snoof, een Russische variant op crystal meth. Haar afkicksymptomen worden continu onderbroken door plotselinge gedachten, waardoor ze nauwelijks uit haar woorden komt en alleen maar halve verhalen lijkt te kunnen vertellen. Eerst praat ze over een man – Kristina noemt hem 'de invalide' – waar ze vaak terecht kon voor een slaapplek en drugs. Ze herinnert zich ook vaag iets over haar studietijd. Ze zat op een kunstacademie: "Mijn kunst werd ooit bijna tentoongesteld," zegt ze. Vervolgens begint ze over haar beeld van haar moeder. "Ik verachtte haar," zegt ze. "Nooit in mijn leven heb ik haar voor iets bedankt."

Kristina leeft al vijf jaar in een waas van drugs, maar ze heeft een paar dagen geleden voor het eerst weer in de spiegel gekeken. Ze schrok zo erg van wat ze zag dat ze meteen een nieuwe spuit prepareerde. "Ik maakte die arme junkies vroeger altijd een beetje belachelijk. Ik dacht dat ze gebruikten omdat ze het gewoon leuk vonden."

Maar vanaf vandaag zal alles moeten veranderen. De kamer waar Kristina de komende 27 dagen door zal brengen heet de 'isolator' – een kale kamer met alleen bed en een slot dat alleen van buitenaf geopend kan worden. Daarna krijgt ze een bed in een kliniek, van een ngo die vanuit het Russisch vertaald 'Stad Zonder Drugs' heet. De kliniek staat in het dorpje Sarapulka, vlakbij Jekaterinenburg, de hoofdstad van het Oeralgebied. Haar gedeelde kamer daar zal ook behoorlijk kaal zijn, maar er zijn wel iets meer accessoires toegestaan, zoals nagellak en knuffels. Aan de muren hangen familiefoto's, uitgeknipte harten en posters van popsterren.

De jonge vrouwen, die door een dagelijkse routine van koken, schoonmaken, wassen en tuinieren hun weg terug proberen te vinden naar het alledaagse leven, vechten elke dag met de gevolgen van hun verslaving. Een voorbeeld is Lisan. Haar tenen zijn verkleurd en ze kan niet meer lopen. Ze beweegt zich met haar handen, door zich aan de muur, boekenplanken of deurhendels verder te trekken. Alina wordt geplaagd door herinneringen aan haar vriendje, die haar sloeg terwijl ze high was. Anastasia heeft haar zoon Nikita bij zich – ze hebben allebei HIV en Nikita heeft elke dag medicijnen nodig. De dochter van Katja, Mila, heeft polio en moet gedragen worden als ze ergens heen wil.

Maar er zijn ook positievere verhalen van mensen die op de goede weg zijn, zoals die van Mascha. Ze wordt door iedereen als een soort wonder gezien. Ze werd verliefd op een van haar kamergenoten in Sarapulka. Tegenwoordig zijn ze allebei clean en wonen ze samen in hun eigen appartement in Jekaterinenburg. Mascha was 16 toen ze in de kliniek in de Stad Zonder Drugs zat.

- Lisan

Kristina betaalt een kleine toeslag om hier nu een tijdje blijven. Ze mag blijven tot ze zich weer sterk genoeg voelt om terug te keren naar het leven in de grote stad, ook als dat maanden of zelfs jaren duurt.

Voordat het zover is, moet ze wel door de isolator. De 15 jonge vrouwen die hier allemaal zitten, weten precies wat dat betekent: pijn door ontwenningsverschijnselen, hersenspinsels en golven van angst en schaamte als ze weer terugkeren naar de nuchtere wereld. Soms komt er een vrijwillige psycholoog of een 'batjuschka,' de dorpspastoor, bij de vrouwen langs. Af en toe hoor je bemoedigend gefluister in de gangen van het gebouw: "Je kunt het," "Even doorzetten nog," "Nog maar een paar dagen en dan is het voorbij." Veel meer kan de Stad Zonder Drugs niet bieden. Maar als de deur na 27 dagen volledige onthouding opengaat is al het gevoel – van het zien van de zonsopkomst tot het eten van een geschilde aardappel – onmogelijk te beschrijven.

Stad Zonder Drugs publiceert geen gegevens over hun successen, maar het is geen geheim dat veel patiënten weer terugvallen in hun oude gewoonten. Door de grote hoeveelheid gebruikers is de drugsmarkt divers, goedkoop en dodelijk geworden. Volgens de FSKN, de Russische instantie die drugscontroles uitvoert, telt Rusland momenteel tussen de acht en negen miljoen drugsverslaafden. "We zijn geen therapiecentrum of een ziekenhuis," zegt Dima, een van de toezichthouders van de kliniek. Hij was zelf ooit een junk en behoort tot de groep voor wie de behandeling goed werkte. "We bieden mensen onderdak zodat ze zichzelf weer terug kunnen vinden. Niets meer en niets minder."

De instelling voor vrouwen is een van vier klinieken die door de ngo is opgezet om jonge verslaafden te helpen. De methodes van Stad Zonder Drugs zijn berucht, maar effectief en bijzonder noodzakelijk als je kijkt naar de grote hoeveelheid sterfgevallen en beperkte budgetten voor hulporganisaties.

- Denis

Denis heeft het programma ook afgerond. Tegenwoordig woont hij met zijn nieuwe vriendin in zijn oude appartementje in Jekaterinenburg. Z'n herinneringen aan zijn tijd als verslaafde zijn vaag. Hij weet niet meer precies hoe zijn appartement er toen uitzag, behalve dan dat hij vettig behang had, er overal bebloede propjes papier lagen en zijn planken vol stonden met plastic flessen met zelfgemaakte krokodil, de goedkope en dodelijke Russische drug.

Een van de weinige dingen die hij zich nog wél kan herinneren, is het moment dat er iemand op zijn deur begon te bonken, die riep: "We zijn van Stad Zonder Drugs. Doe de deur onmiddellijk open!" Denis was met iemand anders in het appartement en ze hadden net gespoten, maar ze hadden meteen door wat er gebeurde. De zelf uitgeroepen 'dealerjagers' waren in opdracht van de ngo op jacht in de dorpjes in het Oeralgebied en namen hun taak zo serieus dat het leek alsof ze van de overheid kwamen. Dus Denis en zijn vriend deden wat je meestal doet als je in Rusland in een hopeloze situatie belandt waarin het wazig voor je ogen wordt: ze gingen op hun borst op de plakkerige vloer liggen om het over ze heen te laten komen. Ze werden ondervraagd, gefotografeerd en uitgescholden. De activisten van Stad Zonder Drugs hadden een Duitse televisiejournalist bij zich, die alle details van de gebeurtenis vastlegde.

"Hoe lang gebruik je al krokodil?" vroegen ze Denis. "Zes maanden." Toen keken ze naar zijn schamele figuur, zijn vale huid en zijn opgezwollen onderarm – een naald had de ader gemist en sindsdien groeide er een ontstoken abces. "Dit kleine opdondertje heeft niet meer dan een half jaar te leven," schreeuwde een van de jagers. Toen vroegen ze aan Denis: "Wat wil je dat er nu gebeurt?" "Ik wil clean zijn," antwoordde Denis gehoorzaam. Hij werd overgeleverd aan de politie als een drugsproducent. Een paar uur later stond hij weer op straat. De politie is alleen geïnteresseerd in grote dealers, niet in losers.

Denis verloor zichzelf steeds meer – xtc, krokodil, speed, codeïne, amfetaminen, methylamfetamine. Maar hij was de inval niet vergeten. Tussen al het gescheld en geschreeuw dacht hij wel een aanbod van hulp te hebben gehoord. En de Duitse journalist had, vlak voordat hij verdween, gefluisterd dat hij de kosten van de behandeling wel zou betalen. "Zonder dat moment zou ik nu dood zijn," zegt Denis. "Er moet dus wel een soort van survivalinstinct in me zitten." In een van zijn weinige heldere momenten ging hij toch naar het kantoor van Stad Zonder Drugs in Jekaterinenburg. Zijn hoofd was kaalgeschoren, hij had zwarte kringen om zijn ogen en zijn halve gezicht was opgezwollen door een gevecht. Toen ze hem op de weegschaal zetten, woog hij minder dan 50 kilo.

Na het afkicken zette Denis een project op waarin ex-verslaafden konden meehelpen met de restauratie van een kerk in een klein dorpje, Bingi. Het dorp is niet meer dan een aantal houten hutjes op een heuvel en het ruikt er naar hars. De ex-verslaafden kunnen er werken aan de muren van de kerk, de raamkozijnen en het poetsen van de ornamenten. Na ongeveer een jaar aan het project te hebben gewerkt, keerde Denis terug naar zijn appartement in Jekaterinenburg

Tegenwoordig is hij clean. Hij heeft het bovenlichaam van een bodybuilder en en een vaste baan bij een bouwbedrijf. "Ik heb ontzettend veel geluk gehad, maar het is nog altijd niet makkelijk. Het verlangen is er nog steeds," geeft hij toe. Hij is nog een paar keer de fout in gegaan, maar hij heeft geen terugval gehad. "Ik weet wat er gebeurt als ik dat toelaat," zegt Denis. "En ik wil niet te laat komen op mijn werk."

- Mascha

- Anastasia

- Sveta