Op de dag van Halloween in het jaar 1968 werd de Women's International Terrorist Conspiracy from Hell (W.I.T.C.H.) in New York in het leven geroepen. "Wall Street, Wall Street, up against the Wall Street" schalde door de straten, terwijl de vrouwen – uitgedost met bezemstelen, capes en zwarte punthoeden – neerstreken in het financiële hart van de Verenigde Staten, om een vloek uit te spreken. Een dag later daalde de beurs, zo wordt verondersteld, met maar liefst dertien punten.
In de maanden en jaren die daarop volgden, ontstonden er verschillende W.I.T.C.H.-takken in Amerika en ook daarbuiten (zoals in Japan), met als doelwit onder andere universiteiten, missverkiezingen en Playboy Clubs. Ze verspreidden folders, waarin ze zich uitspraken tegen het huwelijk, met de waarschuwing: "Altijd een bruid, nooit een individu." Verder protesteerden de vrouwen op trouwbeurzen, waarbij ze "here comes the slaves, off to their graves" op de melodie van de traditionele bruidsmars zongen. Op een dergelijke beurs in Madison Square Garden, in New York, liet W.I.T.C.H. honderd witte muizen los in de menigte, waardoor de gastheer van het evenement spottend opmerkte: "Ik denk dat ze gewoon een beetje op hun teentjes zijn getrapt, omdat niemand hen ooit ten huwelijk heeft gevraagd."
De destijds radicale eisen van de opkomende vrijheidsbeweging voor vrouwen, in combinatie met het iconische beeld van de heks, zorgden ervoor dat W.I.T.C.H. provocerend, leuk en – zoals de oprichter Robin Morgan schrijft in de anthologie Sisterhood is Powerful – "niet hiërarchisch, tegen het anarchistische aan" was. Verschillende groepen speelden met het acroniem W.I.T.C.H., zodat de betekenis ervan beter aansloot op hun doelen: hierdoor ontstonden bijvoorbeeld de splinterbewegingen Women Interested in Toppling Commercial Holidays en Women Infuriated at Taking Care of Hoodlums. Deel uitmaken van W.I.T.C.H. was simpel: volgens het manifest van de groep, dat in 1968 uit werd gebracht, "hoef je geen lid te worden van W.I.T.C.H. Als je een vrouw bent en je durft jezelf kritisch te bekijken, dan ben je automatisch een witch."
"W.I.T.C.H. bevocht de achtergestelde positie van vrouwen in de samenleving," vertelt Heather Booth me aan de telefoon. Booth nam deel aan de W.I.T.C.H.-demonstraties in Chicago, en is nog steeds een baanbrekende activist en organisator van demonstraties. "Eén manier om je identiteit terug te eisen na zo lang onderdrukt te zijn geweest, en om een situatie waarin je continu aangevallen wordt iets minder naar te maken, is door de kritiek over je heen te laten komen en vervolgens te zeggen: "Oké, dan eigen ik die kritiek me ook toe." Binnen W.I.T.C.H. gebruikten we het als een soort guerillatechniek."
Hoewel W.I.T.C.H. de kritiek op de kapitalistische samenleving en het patriarchaat doodserieus bedoelde, wisten de leden ook hoe ze zich moesten vermaken, herinnert Booth zich. "Het was leuk. We waren een beetje anoniem, omdat we allemaal dezelfde heksenkostuums droegen. Sommigen gebruikten make-up, zodat je niet kon zien wie het waren. Na zo'n actie gingen we gewoon weer verder met ons normale leven."
Advertentie
Een W.I.T.C.H.- demonstrant in een mantel met een masker in de vorm van een schedel
"Toen we in Chicago hoorden over de actie in New York, begonnen we onze eigen W.I.T.C.H.-groep. We hebben uiteindelijk verschillende acties georganiseerd. Eén keer bij de Chicago Board of Trade, en een keer tijdens de jaarlijkse conferentie van de American Medical Association. Een andere keer demonstreerden we bij de University of Chicago. We spraken een betovering uit, waarna we het podium oprenden. Mensen stonden dan altijd zo verbouwereerd te kijken."
Booth merkt op dat veel activisten die deel uitmaakten van W.I.T.C.H. ook actief waren op het gebied van andere feministische zaken. Ze was zelf organisator van Jane Collective, een grote, ondergrondse beweging uit Chicago die, tussen 1969 en 1973 (voorafgaand aan Roe vs. Wade) 11.000 abortussen mogelijk maakte.
Zakenmannen in pak die reageren op een W.I.T.C.H.-demonstratie
De heks als symbool was een belangrijk onderdeel van de W.I.T.C.H.-acties, maar er werd niet per se hekserij gebruikt. "Er waren wel mensen die heksen serieus bestudeerden," legt Booth uit. "Zij leerden de bijbehorende liederen en deden onderzoek naar de geschiedenis van heksen, en hoe slecht ze behandeld werden door de samenleving. Ze dansten in het maanlicht en wilden een natuurlijker bestaan leiden. Ze zagen elkaar waarschijnlijk iedere week, terwijl wij een meer impulsieve benadering hadden."
Ik vraag Booth naar de reacties van mensen op W.I.T.C.H. "Voor mensen die er deel van uitmaakten, was het leuk en spannend; we bouwden onderlinge relaties op, als zusters. Er ontstond een band. Het was altijd een beetje eng om dit soort acties te ondernemen. We wisten niet wat er zou gebeuren, we leerden er samen van."
"Ik kan me voorstellen dat het voor die mensen, die het doelwit van onze acties waren, best verwarrend en vervelend was, omdat het een korte verstoring van hun bezigheden was. En de mensen die toe stonden te kijken – ik denk dat hun reacties gesprekken op gang brachten. Toch waren er acties waarvan ik nu misschien wel denk: hoe heeft dit ons geholpen om nieuwe leden te werven? Kregen we hierdoor meer aanhang, of creëerden we juist weerstand? Ik zou het zo opnieuw doen, maar ik denk wel dat we misschien wat strategischer hadden kunnen zijn."
Advertentie
W.I.T.C.H.-demonstranten in kostuum in een bank
Laura X is een bekende actievoerder, die zich al jaren inzet voor sociale verandering. Zij was de drijvende kracht achter de tweede golf mensen die ervoor streed om verkrachting binnen het huwelijk te strafbaar te maken. Ze was lid van Red W.I.T.C.H., een socialistische tak van W.I.T.C.H. die werd opgericht door docenten van UC Berkeley, die in Chicago waren geweest en daar de W.I.T.C.H.-acties met eigen ogen hadden gezien.
"Aanhangers van de vrijheidsbeweging voor vrouwen waren zeker antikapitalistisch," vertelt Laura me aan de telefoon vanuit haar woonplaats St. Louis, waar de Laura X World Institute for the Legacy and Learning of Social Justice Movements is gevestigd. "Veel van ons maakten in het begin van de jaren zestig al deel uit van een of andere socialistische organisatie, en voor sommigen gold dat later in de jaren zestig nog steeds. Sommigen van ons werden opgejaagd door – hoe zeg ik dit beleefd? – de tegenstellingen tussen de idealen van radicale mannen en hun gewetenloze gedrag, dat soms net zo verschrikkelijk was als dat van Trump. Ik herinner me dat er op een evenement, waar allemaal anti-oorlogsactivisten samen waren gekomen, eens een vrouw opstond om te spreken, en dat er toen een leidinggevende man schreeuwde: "Haal haar van het podium en neuk haar!" W.I.T.C.H.-groeperingen stonden op tegen mannen die dat soort uitspraken zonder enige consequenties dachten te kunnen doen."
Een W.I.T.C.H.-demonstrant in kostuum loopt langs een zakenvrouw in een lobby
Hoewel W.I.T.C.H. vaak gezien wordt als een kleine organisatie, heeft de beweging wel een stempel op de samenleving weten te drukken. Eerder dit jaar hield een performancecollectief van jonge vrouwen in Chicago, dat zichzelf WITCH noemt ter ere van de W.I.T.C.H.-beweging, een ritueel protest tegen gentrificatie en het feit dat veel mensen in Chicago steeds minder rechten hebben binnen de lokale woningmarkt. Dit is het type collectieve acties dat Booth en Laura X benoemen, wanneer ik hen vraag wat de tweede activistische golf – waar W.I.T.C.H. deel van uitmaakte – zo belangrijk en krachtig maakte.
"Het belangrijkste is dat je met andere vrouwen groepen creëert die bewustzijn verspreiden, maar let er tegelijkertijd op dat je niet niet geïsoleerd raakt, omdat het nu – net als toen – een gekmakende tijd is," zegt Laura X. "Het was heel leuk om iets te doen met onze boosheid, en naar buiten te brengen wat er mis was met bepaalde instellingen waar we tegen in opstand kwamen. We konden hardop, op een creatieve manier, zeggen waar we in geloofden, en dat was heel fijn."
Booth merkt op dat het soort acties dat W.I.T.C.H. organiseerde ook nu nog plaatsvindt, in de vorm van flashmobs en hedendaagse performanceprotesten. "Ik zeg niet dat die mensen W.I.T.C.H. allemaal als inspiratiebron gebruiken, maar ze maken van hetzelfde soort zichtbaarheid gebruik, die grappig, serieus, aansprekend en gedenkwaardig is. Zulke acties kunnen een impact hebben op een breder publiek, maar ook op de mensen die er direct bij betrokken zijn. De vrouwenbeweging heeft ons echt veranderd. We veranderden van vrouwen die traditionele rollen aannamen – op de achtergrond zijn, niet zichtbaar zijn, geen risico's nemen, niet vechten tegen traditionele conventies – in mensen die actie ondernemen, risico's nemen en opstaan voor waar ze in geloven.
-Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.