De eerste non-binaire politicus in de Tweede Kamer is niet verbaasd over de winst van Wilders

De Nederlandse politiek neemt met 37 zetels voor de PVV een conservatieve afslag. Terwijl  Geert Wilders het liefst uit het Klimaatakkoord stapt en over trans personen beweerde dat ze zich de ene dag identificeren als een kameel en de andere dag als een dromedaris, is ook het eerste non-binaire kamerlid van Nederland verkozen. De Bosnisch-Nederlandse Ines Kostić van de Partij voor de Dieren zet zich in voor een leefbare planeet, waar iedereen zichzelf mag zijn en ook niet-menselijke dieren met respect worden behandeld. Met Kostić heb ik het over hoop houden en in gesprek gaan met mensen die jouw bestaan niet serieus nemen.

Krap twee maanden na de winst van de PVV, zet informateur Plasterk in op een rechts kabinet met BBB, NSC, PVV en VVD. Maar voordat er aan coalitiebesprekingen kan worden begonnen moet er eerst nog nog overeenstemming gevonden worden over de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat. Iets waar de PVV het in haar partijprogramma niet zo nauw mee neemt. 

Kostić was niet verbaasd over de verkiezingsuitslag, maar geeft wel toe dat die er van baalt. Toch heeft Kostić ook veel zin om van start te gaan. "Ik heb het niet zo met teleurstellingen, ik focus liever op hoe we nu verder gaan,” zegt die. Op 6 december zijn alle Tweede Kamerleden beëdigd, en is voor hen het werk van start gegaan. Ik weet Kostić te strikken voor een interview tussen diens drukke schema door. We beginnen in Den Haag, in de kantine van het gebouw waar Kostić de presentatie van het Kinderregeerakkoord bijwoont, en zetten het interview voort in de trein naar diens volgende afspraak. Naast de kamerdebatten maakt Kostić ook tijd om koffie te drinken met mede-kamerleden, vertelt die, om ze te leren kennen en aan te voelen met wie die zal kunnen optrekken. Niet alleen met gelijkgezinden, maar ook mensen van bijvoorbeeld PVV, BBB en NSC. ‘’Ik zal me altijd uitspreken tegen afschuwelijke ideeën van sommige partijen. Tegelijkertijd zijn Kamerleden individuen met een eigen bagage, en ik wil ze van mens tot mens spreken. Soms leidt het tot iets positiefs.”

VICE: Denk je dat je iets kan hebben aan gesprekken met conservatief-rechts met jouw groene, gendergelijke en diervriendelijke missie voor een rechtvaardige wereld?

Ines Kostić: Zeker. Dat vind ik een van de belangrijkste elementen van politicus en mens zijn: Met iedereen in verbinding blijven. Dat betekent niet mensen naar de mond praten, maar juist eerlijk zijn over hoe je over dingen denkt en tegelijkertijd interesse tonen in de belevingswereld van de andere persoon. Ik maak me hard voor een maatschappij waarin het welzijn van mensen en andere dieren voorop staat en uitbuiting wordt tegengegaan, en mensen van die visie overtuigen hoort bij mijn missie. Tijdens de campagne voor de afgelopen verkiezingen ben ik een ‘zwevende kiezershotline’ begonnen door gewoon mijn telefoonnummer op het internet te gooien. Zo konden mensen me bijna 24/7 bellen met vragen waar ze mee zaten. Er werd me bijvoorbeeld gevraagd hoe ik mijn klimaatdoelstellingen dacht te behalen, en of het verstandig is om ’strategisch’ te stemmen. In totaal heb ik meer dan 130 telefoongesprekken gevoerd. Opvallend was dat geen van die telefoontjes bedreigend of beledigend was. Op social media is er veel haat en gescheld. Via de telefoon zijn mensen anders; er is een echte uitwisseling van ervaringen mogelijk. Misschien word je het niet eens, maar je gaat de mens in elkaar zien. Op dezelfde manier kun je ook steun vinden voor een bepaald voorstel bij politici uit onverwachte hoek. Partijprogramma’s kunnen ver uit elkaar liggen, maar misschien is er wel één issue waar we beiden gepassioneerd over zijn. Zo hoop ik bijvoorbeeld op brede steun tegen dierenleed, en dat politici van grotere partijen de kar gaan trekken wat betreft het bestrijden van geweld tegen vrouwen. Dat is een probleem waar, hoop ik, niet alleen progressieve partijen om geven.

De PVV heeft aangegeven uit het klimaatakkoord te stappen. Is het realistisch om te denken dat dat soort verschillen te overbruggen zijn?Dat is een thema waar ik met een PVV Kamerlid waarschijnlijk niet veel overeenstemming in zal kunnen vinden. Op dit onderwerp is het belangrijk dat we strategisch optrekken met dappere burgers, maatschappelijke organisaties en andere progressieve partijen. Ik zeg expres progressief en niet links, want linkse partijen hebben jarenlang meegewerkt aan beleid dat de planeet enorm heeft beschadigd en tot onvoorstelbaar dierenleed heeft geleid. Met huidige grote problemen is een nieuwe mentaliteit nodig, geen links of rechts, maar een politiek van lef en compassie. Ook de rol van burgers is enorm belangrijk. Omdat de overheid haar rol om voor burgers en hun leefomgeving te zorgen verzuimt, zie je dat Nederlanders het heft in eigen handen nemen. Zo stappen omwonenden van vervuilende megastallen en fabrieken als Tata Steel naar de rechter of naar de media. Ik wil hen ondersteunen en de schakel zijn tussen hen en de nationale politiek. Bijvoorbeeld door actieve burgers brieven in te laten sturen, die ik dan in een debat kan meenemen.

Waar kunnen we jou straks op afrekenen, welke concrete doelstellingen heb je voor je eerste termijn?
Ik wil grote vervuilers de rekening toedienen van de schade die ze aanrichten. Veel van Nederlands beleid wordt bepaald door wat grote bedrijven fijn vinden, in plaats van wat in het belang is van de burgers. Die bedrijven betalen bijvoorbeeld minder belasting over water of krijgen fossiele subsidies, terwijl ze onze gezondheid, natuur, water, dieren en het klimaat verwoesten. Subsidies geven aan grote vervuilers terwijl veel mensen niet kunnen rondkomen en koude, niet-geïsoleerde woningen moeten overleven, is sowieso absurd. De top van deze bedrijven hebben ministers onder de sneltoets en hebben direct app-contact met politici. Ik probeer de burgers die onder de vervuilende bedrijven lijden ook in het gesprek te betrekken. Met als einddoel: vervuilers zoals bijvoorbeeld Tata Steel via wetten verplichten eerlijk te betalen.

Je klinkt heel optimistisch. Maak je je zorgen om de opkomst van conservatief en radicaal-rechts in de landen om ons heen? Denk je dat de winst van de PVV daar een product van is?
Ik denk eerder dat Nederland leidend is op het gebied van conservatief gedachtegoed. Daarom was ik niet verbaasd over de verkiezingsuitslag: Conservatief was het hier al heel lang. Er wordt al jaren zondebok-politiek gevoerd door extreemrechtse partijen, maar de VVD, die jarenlang de grootste was, lust er ook wel pap van. Op Europees niveau is te zien dat rijke individuen en conservatieve denktanks uit de VS rijkelijk investeren in het trainen en uitbreiden van een conservatieve beweging. Ze organiseren zich heel goed. Het antwoord is wat mij betreft bouwen aan een planeetbrede beweging die staat voor compassie. Daar zet ik me met PvdD voor in.

Er klinken vanuit o.a. Wilders transfobische geluiden in de Tweede Kamer. Jij bent het eerste non-binaire kamerlid van Nederland. Hoe voelt het om een pionier te zijn in een ruimte waar je bestaan soms wordt ontkend?
Ik maak er zelf eigenlijk nooit zo’n punt van dat ik non-binair ben: Het is een van mijn vele identiteiten. Wie ik ben staat niet centraal in de politiek die ik voer, maar mijn ervaringen helpen me om me beter in te leven in anderen. Dat vertaalt zich ook in beleid waar meer mensen zich in kunnen vinden. Ook vind ik het belangrijk dat mensen zichzelf terug kunnen zien in de politiek, en voel ik me vereerd dat ik daaraan mag bijdragen. Daarmee hoop ik dat meer non-binaire mensen de politiek in durven gaan. Op mijn allereerste dag werd me netjes gevraagd hoe ik aangesproken wilde worden en stelden collega’s nieuwsgierige, maar respectvolle vragen. De voorzitter nam mijn voornaamwoorden meteen goed over, en Dion Graus van de PVV ook toen hij recentelijk voorzitter was van een debat. Inmiddels is PVV’er Martin Bosma verkozen als voorzitter van de Tweede Kamer, dat stemt me minder hoopvol. Hij is erg vocaal tegen wat hij de ‘genderideologie’ noemt, en daar wordt mijn identiteit vaak onder geschaard. Toevallig ben ik best een harde en trek ik me er niet snel iets van aan. Ik ben het gewend om anders te zijn, als vluchteling en queer persoon. Alle verschillende identiteiten die we met ons meedragen zie ik als rijkdom die ons juist kan verbinden. Maar ik spreek me wel altijd uit als iemand  over de grens gaat, juist omdat ik wil dat anderen nooit discriminatie en uitsluiting hoeven te pikken.

Hoe kijk je als iemand die zelf een oorlog heeft moeten ontvluchten naar de huidige oorlogen? Roept dat herinneringen op?
Het roept zeker herinneringen op. Ik heb in Bosnië en Herzegovina gezien wat extreem groepsdenken en zondebok-politiek met mensen kan doen. Populistische politici maken burgers wijs dat ‘de ander’ een bedreiging is, een ‘beest’, alleen omdat ze een andere achtergrond hebben. Zulke ‘zondebokpolitici’ verzinnen verschillen tussen groepen en vergroten bestaande verschillen uit. Degenen die van oorlog en verdeeldheid kunnen profiteren doen er alles aan om mensen tegen elkaar uit te spelen. De angst die zulke politiek creëert zorgt er ook voor dat goede mensen soms vreemde dingen doen. Zo vind ik het vreselijk wat Israëlische burgers op 7 oktober is aangedaan. Geen enkele burger verdient dat. En het is verschrikkelijk om te zien hoe de Israëlische zondebokpolitici de gebeurtenissen op die dag gebruiken om alle Palestijnen als doelwit te bestempelen. Als beesten, als ‘cultuur van de dood’, de ander. Deze situatie brengt veel herinneringen naar boven over hoe in Bosnië buren elkaar opeens als vijand gingen zien, alleen al omdat ze andere achternamen hadden. Toch zag ik in Bosnië ook dat het anders kan. Dat er ook mensen waren uit verschillende etnische groepen die elkaar gewoon hielpen om door de oorlog te komen. Omdat ze elkaar bleven zien als mens, en niet meegingen in de framing van ‘de ander’.

Krijg je steun van je partijgenoten wanneer jij weer ‘anders’ wordt gemaakt?
Absoluut. Onder de actieve leden van de Partij voor de Dieren zijn veel queers, die mijn ervaring begrijpen. Het is sowieso best een partij van buitenbeentjes: we werden een aantal jaar geleden gezien als gekkies omdat we ons zo hard inzetten voor niet-menselijke dieren. En toch hebben ze doorgezet en de heersende norm weten te veranderen. Daar is lef voor nodig. Voor mij is de partij intrinsiek queer: Het durven te bevragen van normen is wat queerness is. Bij PvdD kan ik me consequent uitspreken tegen alle vormen van onrecht en voor een mooiere wereld, voor mensen en andere dieren.

Hoe houd je jouw optimisme vast?
Wat mij op de been houdt is dat ik ooit in een onderzoek heb gelezen dat maar 3% van de hele bevolking actief actie hoeft te voeren om een normverandering te bewerkstelligen. Als die 3% doorzet, niet afzwakt of te veel water bij de wijn gaat doen, dan kun je heel veel bereiken. De meeste mensen zijn volgers, dus als er een dappere groep trekkers is die de norm weet te verschuiven, volgt de rest vanzelf. Dat idee maakt mijn missie om de wereld een stukje eerlijker en toleranter te maken ineens mogelijk. Samen met burgers, met lef en compassie, kunnen we bergen verzetten en daar ga ik voor.