Activisme zou niet beperkt moeten blijven tot vreedzame protesten

Eind vorig jaar werd in Frankrijk druk gedemonstreerd tegen artikel 24, dat deel uitmaakt van een nieuwe veiligheidswet die het strafbaar zou maken om beelden van politieoptredens openbaar te delen. De drie meerderheidspartijen in het Franse parlement gaven aan de wet te zullen herschrijven, maar tegenstanders willen niets anders dan dat het artikel wordt ingetrokken. Als het zo blijft, zal de impact van burgerdemonstraties immers erg worden ingeperkt. 

Of het nu gaat om protesten voor het klimaat of Black Lives Matter: ze leveren vaak weinig concrete resultaten op als je bedenkt hoeveel inspanning ervoor is geleverd, en worden geregeld overschaduwd door excessief politiegeweld. En juist de reactie van de politie wordt vaak gebruikt om de impact van bewegingen mee te meten.

De Franse filosoof Geoffroy de Lagasnerie zegt dat we daar de echte reden moeten zoeken om ten strijde te trekken. “Discussies over de politie gaan vaak gepaard met hele andere vraagstukken, waar we verder nooit over praten en die daardoor uit zicht blijven.”

In zijn boek Sortir de notre impuissance politique (‘Weg van onze politieke machteloosheid’) roept hij op om na te denken over hoe we meestal actievoeren. Hij wil lezers op een andere manier aan laten kijken tegen de manieren waarop we dat nu doen, zoals petities, stakingen, demonstraties of rellen – wat hij allemaal beschouwt als manier om jezelf uit te drukken, en niet zozeer als activisme.

VICE sprak met Geoffroy over verkiezingen, wat een ‘gezamenlijke’ strijd eigenlijk inhoudt en hoe we op andere, efficiëntere manieren actie kunnen voeren.

VICE: In jouw boek zeg je dat we demonstreren om onszelf te verdedigen, en niet om nieuwe rechten te verwerven. Bedoel je daarmee ook dat we de rechten die we de afgelopen decennia hebben verworven aan het verliezen zijn?
Geoffroy de Lagasnerie: Ja, en dat heeft denk ik sinds de jaren tachtig bijgedragen aan een grote ommekeer. Als je naar de geschiedenis van sociale bewegingen kijkt, zie je dat bij de momenten dat er echt iets in gang werd gezet ook iets veroverd werd. Dat er eisen werden gesteld aan machthebbers, zoals voor rechten en betere arbeidsomstandigheden.

De meeste sociale bewegingen van nu zijn juist vooral aan het reageren in plaats van ageren, en willen dingen verdedigen: ze zijn tegen de pensioenhervorming, de hervorming van het arbeidsrecht, of de privatisering van de openbare diensten. Het gaat er niet om dat je iets wint, maar dat je niets verliest. Maar door dat uitgangspunt lijkt het alsof we tevreden zijn met wat we al hebben, en zo ga je er niet bepaald op vooruit.

De coronacrisis had een breekpunt kunnen betekenen, waardoor we ons meer zouden uitspreken tegen onrechtvaardigheid, onderdrukking en het verlies van onze rechten. Maar ik heb eigenlijk het idee dat we machtelozer dan ooit zijn.
Dat machteloze gevoel komt denk ik vooral doordat traditionele verzetsvormen nu erg moeilijk zijn, zoals manifestaties als bezettingen. Maar als je je daardoor machteloos voelt, klinkt dat ook alsof actievoeren alleen maar daaruit bestaat. We zouden ook juist van deze situatie gebruik kunnen maken door voor andere actievormen te kiezen, die naar mijn mening veel effectiever zijn. Veel dingen die we nu doen zijn vooral manieren om jezelf uit te drukken, maar dat is heel iets anders dan actie ondernemen.

Dus manifestaties zijn misschien niet eens zo nuttig?
Op een paar uitzonderingen na, zoals de mars voor Adama Traoré of Pride, ben ik nooit van een demonstratie teruggekeerd zonder dat ik heel depressief was, en het eigenlijk vrij nutteloos vond. Ik vind het tijdsverspilling – het geeft je de illusie dat je iets doet, terwijl je ook wel weet dat het eigenlijk niets uitmaakt. Als we echt verandering willen, moeten we onze houding tegenover de politiek volledig opnieuw vormgeven.

Ligt het onvermogen van de manifestatie aan haar niet-gewelddadige karakter? 
Als je zegt dat je niet gewelddadig bent, accepteer je dat het monopolie op geweld bij je tegenstanders ligt – dus bij de regering en de politie. Daarmee steun je het staatsgeweld en laat je je erdoor domineren. Geweld moet daarom worden benaderd vanuit een puur strategisch en tactisch oogpunt, en wat dat betreft ben ik niet per se tegen strategieën die de spanning verhogen, want soms kunnen die erg effectief zijn. Zoals bij de protestbeweging van de gele hesjes. Tegelijkertijd moeten we ons ervan bewust zijn dat zodra je op geweld overgaat, je ook risico’s loopt en je jezelf in gevaar brengt. Ik vraag me ook weleens af of geweld niet een manier is om ons over te geven aan het staatsapparaat, en of we geen slimmere actiemiddelen moeten inzetten. 

Wat stel je dan voor als alternatief?
Als je politieke invloed wilt uitoefenen, moet je breken met alles dat er alleen maar toe dient om jezelf uit te drukken of reactief is, en doorgroeien naar actievere vormen. We moeten de macht verrassen, juist de ander in het defensief dwingen, heroveren. In mijn boek noem ik bijvoorbeeld: de jeugd aanspreken, systematisch infiltreren, directe actie, juridische guerrilla’s, culturele normen en levensstijlen herdefiniëren. Er is een scala aan mogelijkheden waar we niet gewend aan zijn, en ik ben ervan overtuigd dat links pas weer sterk wordt als het breekt met zijn traditionele ideeën en stereotypen.

Niet iedereen kan zomaar op directe actie overgaan. Carola Rackete, de Duitse kapitein die vluchtelingen redde door ze naar Lampedusa te brengen, had daar ook de mogelijkheden voor. Je moet ook tijd hebben, en geld – zeker als je het risico loopt op boetes.
Absoluut. Actievoeren is ook niet gratis. Het probleem is dat je gebukt gaat onder twee dingen: de onderdrukking zelf, en dat je vervolgens ook nog gestraft kan worden als je daartegen opkomt. Ook stakingen hebben een grote prijs, zowel voor stakers zelf als voor de mensen die er de gevolgen van ondervinden. Je zou je af kunnen vragen of het niet slimmer is om al het geld dat je daarmee verliest te gebruiken voor gerichte acties, zeker aangezien stakingen erg inefficiënt blijken te zijn.

Er is vaak kritiek op mensen die alleen ‘actievoeren’ door zich op social media uit te spreken. Maar is het niet zo dat, aangezien informatie op een andere manier wordt doorgegeven dan vroeger, een simpele tweet juist meer impact kan hebben dan een pamflet, of zelfs een artikel?
Zeker. Het is belangrijk om naast sociale structureren te willen transformeren, ook de strijd om de gewoontes en reflexen te winnen. Wat dat betreft kunnen sociale netwerken een heel krachtig middel zijn om bewustzijn te kweken, vooral bij de jongere generaties. De acties van Assa Traoré [de zus van Adama Traoré, die actievoerde na zijn dood] laten goed zien hoe belangrijk Instagram daarin is geworden, in de zin dat het heeft bijgedragen aan het mobiliseren van mensen in de strijd tegen racisme en politiegeweld. Ik zeg bewust Instagram, omdat ik dat een mooi en creatief platform vind – veel meer dan Twitter, dat ik eerder zie als simplistische plek waar mensen maar hun reactie geven.

Wat betekent het idee van ‘de gezamenlijke strijd’ vandaag de dag nog? 
Dat is een idee waar de sociale beweging zich van moet ontdoen – het is gebaseerd op een foutieve perceptie van de wereld. Het gaat er namelijk van uit dat er een kern en een homogene logica is die de wereld bij elkaar houdt, en mensen samen zouden moeten werken om het tegen hun gemeenschappelijke vijand op te nemen. Maar de machtssystemen waar ze mee te maken hebben zijn in werkelijkheid heel ingewikkeld en chaotisch. Er is helemaal geen eenheid in de wereld. Daarom moet iedere strijd zich in zijn eigen specifieke context ontwikkelen: geen strijd voeren tegen mythologische entiteiten, maar de echte machtssystemen identificeren en ontmantelen. Een strijd wordt pas effectief als het specifiek wordt – en niet verloren gaat in abstracties, maar aan precisie wint. 

De verkiezingen worden door veel progressieve mensen geboycot, zodat ze niet medeplichtig hoeven te zijn aan het vijandige systeem. En omdat ze vinden dat we in een valse democratie leven.
Het zou inderdaad kunnen dat veel linkse mensen terughoudend zijn met stemmen omdat ze zich niet comfortabel voelen bij het uitoefenen van overheersing en dwang, terwijl rechts dat minder heeft. En linkse mensen weigeren om te stemmen omdat ze zich dan medeplichtig aan het systeem voelen. Die overtuiging komt denk ik voort uit het idee dat alles dat je maar macht zou moeten geven vernederd zou moeten worden. Ik geloof daar niet in.

Ik zie stemmen niet als een vorm van medeplichtigheid, maar als kleine daad om de minst slechte mensen in machtige posities te krijgen – zelfs al maakt het maar een klein verschil. Als je stemt, heb je volgens mij nooit iets te verliezen.

Brengt het machteloze gevoel niet het risico met zich mee dat de jongere generatie losgezongen raakt van de politiek, waardoor er ruimte ontstaat voor tegengestelde ideeën?
Ik zie mijn boek als een soort brief aan jongeren, en in het bijzonder aan radicale jongeren. Het gevoel van machteloosheid waar veel van ons mee kampen, moet als iets historisch worden gezien. Het moet er niet toe leiden dat we geen actie meer ondernemen, maar wel dat we afzien van het soort activisme waarmee we stil blijven staan. Dat machteloze gevoel mag wel het gevolg hebben dat we afscheid nemen van inefficiënte manieren van actievoeren, en er in plaats daarvan nieuwe, doordachte vormen ontstaan.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.