Na de dood van de 46-jarige George Floyd zijn er over de hele wereld Black Lives Matter-demonstraties georganiseerd. Dit leidde tot een golf van solidariteit door heel Europa, met protesten die stuk voor stuk de geschiedenisboeken in zullen gaan. De discussies die zijn losgemaakt hebben dan wel een Amerikaanse aanleiding, maar ook in Europa zijn er zat voorbeelden van dit soort politiegeweld.

We lijken bij discussies over racisme wat gefocust op wat er in Amerika gebeurt. Dit kan ons helpen te reflecteren en parallellen te trekken, maar ook het idee geven dat het grote probleem vooral daar ligt. In haar boek Why I’m No Longer Talking to White People About Race schreef de Britse journalist en activist Reni Eddo-Lodge dat deze Amerikaanse verhalen weliswaar belangrijk zijn om te vertellen, maar ook “mijlenver verwijderd zijn” van hoe zwarte vrouwen in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk leven. “De Amerikaanse worsteling met racisme is gemondialiseerd,” schrijft ze, “waarmee het Britse zwarte verhaal zo wordt ondergesneeuwd dat we onszelf ervan overtuigen dat hier nooit een racismeprobleem is geweest.”

Uit een enquête uit 2018 onder zesduizend mensen van Afrikaanse afkomst in twaalf EU-lidstaten, uitgevoerd door het Europees Bureau voor de grondrechten (FRA), bleek dat 24 procent van de respondenten zei dat ze de afgelopen vijf jaar aangehouden zijn door de politie. 41 procent daarvan gaf aan te denken dat dit ging om etnische profilering, en 11 procent van de mensen die racistisch geweld hadden ervaren zei dat het afkomstig was van een politieagent. Uit een enquête uit 2017 onder 10.500 moslimimmigranten en -afstammelingen, bleek dat 16 procent weleens aangehouden was door de politie in het jaar voor het onderzoek, en 42 procent dacht dat het met hun achtergrond te maken had. Deze cijfers staan al niet in verhouding met het percentage mensen van kleur in de meeste Europese landen, maar volgens de FRA liggen de daadwerkelijke aantallen ook nog eens hoger.

In veel Europese landen is er relatief veel vertrouwen in de politie, maar dat neemt niet weg dat er ieder jaar mensen van kleur sterven door toedoen van wetshandhavers. VICE verzamelde een aantal bekende gevallen die de afgelopen vijf jaar in Europa hebben plaatsgevonden. De focus ligt op verhalen waarbij jouw hulp of steun een verschil zou kunnen maken. Het is zeker geen volledige lijst, maar het vormt wel de basis voor een gesprek dat gevoerd moet worden.

2015. Glasgow, Schotland.

Wat er gebeurde: De 31-jarige Sheku Bayoh was een gasmonteur in opleiding die als tiener vanuit Sierra Leone naar Schotland was gekomen. Zijn zus omschreef hem als een “geliefde vader, familieman en een dierbaar lid van de gemeenschap”.

Op de dag dat hij stierf in 2015, keek hij een MMA-gevecht bij een vriend thuis. Daar gebruikte hij mdma en flakka, een synthetische drug. Volgens zijn gezin begon hij zich door die drugs wat onvoorspelbaar te gedragen. Later die dag zagen zijn buren hem buiten rondlopen met een mes, waarop ze de politie belden. Toen de politie aankwam was hij ongewapend. Anderhalf uur later werd hij doodverklaard in het ziekenhuis, hij had 23 ernstige verwondingen.

Volgens de politie hebben ze hem hardhandig aangepakt omdat hij zich “als een zombie gedroeg”, maar op camerabeelden is te zien dat ze nogal overdreven. Volgens de officiële lezing werd Sheku 30 seconden tegen de grond gehouden, maar een ooggetuigen zei dat negen agenten minutenlang op hem hebben gelegen. “Ik hoorde hem schreeuwen. Ik kreeg er de rillingen van. Ik hoorde hem smeken om van hem af te gaan, maar ze gaven niet toe,” aldus de omstander.

De juridische nasleep: Nadat de zaak in 2018 onderzocht werd, besloten de aanklagers de betrokken agenten niet aan te klagen. Maar in januari 2020, vijf jaar na het incident, besloot de Schotse regering opmerkelijk genoeg alsnog een openbaar onderzoek te starten naar de dood van Sheku. De resultaten zullen over een paar maanden bekend zijn. “Sheku Bayoh was onder invloed van drugs, maar hij verdiende het niet om te sterven,” zei Aamer Anwar, de advocaat van hun gezin.

Hoe je kunt helpen: Steun het initiatief Justice for Sheku Bayoh en teken deze petitie.

2016. Parijs, Frankrijk.

Wat er gebeurde: Adama Traoré stierf op zijn 24ste verjaardag. Zijn familieleden herinneren zich hem als een “gulle broer” en een “goede luisteraar”. Mede dankzij hun inspanningen is zijn verhaal uitgegroeid tot symbool van antiracisme in Frankrijk.

Op de dag van zijn dood werden Adama en zijn broer Bagui aangehouden door de politie, die Bagui zochten omdat ze hem verdachten van afpersing. Adama vluchtte, omdat hij geen identiteitsbewijs had. Hij werd gepakt, maar ontsnapte wederom. Uiteindelijk vonden drie politieagenten hem bij een vriend thuis. Niemand heeft gezien hoe hij gearresteerd werd. Volgens de politie had Adama ademhalingsproblemen en raakte hij verslapt toen hij naar het bureau werd gebracht. Daar is hij toen gestorven. Toen de paramedici aankwamen lag hij gehandboeid op de grond met zijn gezicht naar beneden, zonder polsslag. Toen zijn moeder op het bureau kwam, vertelden ze dat hij in het ziekenhuis lag, terwijl hij eigenlijk al was overleden. Zijn gezin werd pas uren later over zijn dood ingelicht.

De juridische nasleep: In de afgelopen vier jaar is zijn lichaam drie keer onderzocht door de politie en heeft zijn familie drie keer een tegenonderzoek laten uitvoeren – en elke keer was de uitkomst dat Adama was gestikt. Volgens de politie is de oorzaak hiervan echter dat hij al hartproblemen had en wiet gebruikte. Het laatste tegenonderzoek wijt zijn dood echter aan de politie, die hem langdurig tegen de grond zou hebben geduwd. De agenten werden in 2018 vrijgesproken, en nadat de zaak in 2019 werd heropend weer opnieuw. Op 5 juni dit jaar werd de zaak wéér heropend, omdat er twee nieuwe getuigen waren: een vrouw die zijn eerste arrestatie zag en de vriend waarbij hij schuilde toen hij voor de tweede keer gepakt werd.

Hoe je kunt helpen: Steun La Vérité pour Adama of draag bij aan deze campagne.

2017. London, Verenigd Koninkrijk.

Wat er gebeurde: “Rashan was twintig jaar oud, een geliefde zoon, broer, neef en vriend,” zei zijn oudoom Rod Charles, een voormalige hoofdinspecteur van de politie. Op 22 juli werd de jonge vader in een supermarkt gevolgd door een agent, die hem verdacht van drugsbezit. In de supermarkt stopte Rashan een pakketje in zijn mond, waar later een mix van cafeïne en paracetamol in bleek te zitten. De agent haalde hem neer en onderzocht zijn mond terwijl hij op hem lag. Op camerabeelden is te zien hoe Rashan met zijn armen om zich heen slaat. De agent vroeg een omstander om hem te helpen Rashan in te rekenen, die inmiddels nauwelijks meer bewoog.

Zodra de agent zich realiseerde dat hij bewusteloos was, belde hij voor back-up in plaats van een ambulance. Een politiearts verleende eerste hulp, maar het object in zijn mond had zijn luchtwegen geblokkeerd, waardoor hij een hartaanval kreeg. Tegen de tijd dat de paramedici arriveerden klopte zijn hart niet meer.

De juridische nasleep: In 2018 oordeelde de jury dat zijn dood een ongeluk was geweest. Ze vonden dat de techniek die de agent had gehanteerd, de ‘veiligheidsgordel’, verdedigbaar was. Hoewel de agent het protocol niet had gevolgd door niet eerst een ambulance te hebben gebeld, vond men dat er geen sprake was van wangedrag. Rashans oudoom Rod vond de uitspraak dubieus, en beweerde dat de jury zwaar beïnvloed was door de lijkschouwer die als getuige was opgeroepen – hij had nauwe banden met de Londense politie.

Het toezichtsbureau Independent Office for Police Conduct (IOPC) voerde een afzonderlijk onderzoek uit, waarin Rashans gezin als “gebrekkig” werd omschreven. Het IOPC concludeerde dat de fixatietechniek van de agent ongebruikelijk was, maar niet heeft bijgedragen aan de dood van Rashan. Het Openbaar Ministerie ondernam verder geen actie. “Het feit dat er geen verantwoordelijkheid wordt erkend, zorgt ervoor dat we geen weken of jaren, maar generaties terug de tijd in zijn beland,” zei de familie in een statement. “We zullen naar antwoorden blijven zoeken.”

Hoe je kunt helpen: Steun Justice for Rashan en Black Lives Matter UK.

2018. Lausanne, Zwitserland.

Wat er gebeurde: De veertigjarige Mike Ben Peter kwam uit Nigeria en had twee kinderen. In 2018 werd hij door de politie aangehouden tijdens een “preventieve controle op straatdealers” bij het treinstation in Lausanne, omdat hij zich verdacht zou hebben gedragen. Tijdens zijn arrestatie werd er pepperspray in zijn gezicht gespoten en werd hij in zijn kruis en op zijn knieën geslagen, waarna hij op de grond werd gewerkt en zes agenten op zich kreeg.

Volgens het officiële rapport werd hij zes minuten in deze houding gehouden – terwijl de Zwitserse politie dat volgens de richtlijnen maar twee minuten mag doen. Toen hij bewusteloos raakte, belden de agenten een ambulance en verleenden ze eerste hulp. Twaalf uur later overleed hij in het ziekenhuis aan een hartaanval. De agenten zeiden dat ze ballonnen met cocaïne in zijn mond hadden aangetroffen, maar het toxicologisch rapport wees niet op een verband.

De juridische nasleep: Zijn dood werd in 2018 als ongeluk verklaard. De agenten die bij zijn arrestatie betrokken waren zijn nooit geschorst en zijn nog altijd in dienst, maar het onderzoek loopt nog steeds.

Hoe je kunt helpen: Neem contact op met Berner Rassismus Stammtisch.

2018. Kleve, Duitsland.

Wat er gebeurde: De 26-jarige Amad Ahmad was een Koerdische vluchteling die Syrië ontvluchtte. In 2016 vroeg hij asiel aan in Duitsland. “Hij hield van het leven,” zei zijn moeder Fadhila.

In juli 2018 was Amad gearresteerd nadat vier meisjes hadden geklaagd dat hij seksueel getinte gebaren naar ze had gemaakt. Toen de politie zijn naam opzocht kwamen ze erachter dat er twee arrestatiebevelen uitstonden voor een man die onder dezelfde naam in het systeem stond – alleen was dit een Malinees die in Hamburg woonde. Amad was niet zwart was en kwam niet uit Timboektoe, zoals zijn naamgenoot, maar werd alsnog gearresteerd en tweeënhalve maand in hechtenis gehouden. De openbare aanklager had nog gezegd dat ze de verkeerde hadden, maar de politie trok zich er niks van aan.

In september brak er een brand uit in zijn cel. Twee weken later overleed Amad in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. De politie beweerde dat hij zijn eigen kleren in brand had gestoken om zichzelf van het leven te beroven, en zelf zijn raam dicht had gedaan. Andere gevangenen zeiden echter dat hij flink op zijn deuren heeft staan bonzen en uit het raam om hulp schreeuwde, in het kwartier voordat de politie kwam helpen. In opnames is ook te horen hoe hij om hulp vroeg via de intercom, en een expert liet later weten dat het vuur nooit zo had kunnen branden als het raam dicht was gebleven. “Mijn zoon heeft drie jaar gevangen gezeten in Syrië,” zegt Amads vader Malak Zaher. “Hij werd gemarteld. Waarom zou hij zichzelf in Duitsland om het leven hebben gebracht?”

De juridische nasleep: In december 2018 werd er een onderzoek gestart door een parlementaire commissie. Ze onderzochten zeven politieagenten en een gevangenisarts, om erachter te komen of hij terecht gevangen was gezet. Een jaar later stopte het onderzoek, met de conclusie dat er een aantal fouten waren gemaakt, maar er geen sprake was van wangedrag.

Zijn familie ging in beroep. In januari 2020 stuurde een deskundige een vertrouwelijk rapport aan de commissie, waarin uitgelegd stond dat de persoonlijke gegevens van Amad pas drie dagen na zijn arrestatie werden verwisseld met die van Amedy Guira uit Mali – het leek er dus niet op dat ze per ongeluk door de war waren gehaald. Volgens de deskundige is de kans groot dat ermee geknoeid is.

Amads zaak doet denken aan een ander soortgelijk bekend incident in Duitsland, rondom de Sierra Leoonse vluchteling Oury Jalloh. Zowel Oury als Amad stierven in een celbrand onder mysterieuze omstandigheden, en werden allebei door de politie afgedaan als zelfmoord.

Hoe je kunt helpen: Neem contact op met het Amad Ahmad initiative en draag bij aan deze campagne.

2020. Zwolle, Nederland.

Wat er gebeurde: De veertigjarige Tomy Holten, een Nederlander van Haïtiaanse afkomst, stond op het punt om vader te worden. Hij werd op 14 maart gearresteerd bij een Jumbo in Zwolle, nadat supermarktmedewerkers hadden gezegd dat hij klanten had lastiggevallen. Volgens de politie raakte Tomy onwel terwijl hij werd ingerekend, waar zes agenten aan te pas kwamen. Op beelden zou te zien zijn

hoe hij hardhandig tegen de grond werd gewerkt en tevergeefs om hulp riep. Er kwam een ambulance, maar volgens de paramedici was hij nog sterk genoeg om mee te gaan naar het bureau. Anderhalf uur later was hij dood.

“Hij is mijn liefste broer die altijd voor mij klaar stond,” zei zijn broer tegen RTV Oost. Hij vertelde dat Tomy een drugsverslaving had, en in de geldproblemen zat. Dat sommige mensen wat bang voor hem konden zijn snapte hij wel, maar “hij was een kruimeldief, geen moordenaar”.

De juridische nasleep: De zaak wordt momenteel onderzocht door de Rijksrecherche, wat gebruikelijk is wanneer iemand tijdens de hechtenis overlijdt. Zijn broer is er niet op gerust dat het onderzoek eerlijk zal verlopen. Hij is op zoek naar ooggetuigen die hem kunnen helpen.

Hoe je kunt helpen: Steun Controle Alt Delete en teken de petitie tegen een wetsvoorstel die ervoor kan zorgen dat politiegeweld minder wordt bestraft.

2020. Brussel, België.

Wat er gebeurde: De 19-jarige Adil was een tiener uit Brussel die van motorrijden hield. Zijn familie wilde persoonlijke details zoals zijn achternaam liever privé houden. In de nacht van 10 april werden hij en een vriend, die allebei op een scooter zaten, achtervolgd door een politieauto omdat ze zich niet aan de lockdown-maatregelen hielden. Ze namen verschillende routes en Adil kwam tot 700 meter van zijn ouderlijk huis. Volgens de politie probeerde Adil een busje in te halen toen zijn scooter een politieauto raakte die in de tegenovergestelde richting reed. Maar een verkeersdeskundige gaf aan dat er geen remsporen op de weg waren, en dat de politieauto meer dan 70 centimeter over de middenberm was gekomen – een teken dat de politie juist Adil zou kunnen hebben geraakt, in plaats van andersom. Ondertussen had de vriend van Adil de achtervolging opgegeven en stond hij aan de kant van de weg. Terwijl er een boete werd uitgeschreven, hoorde hij “We hebben hem!” uit een walkietalkie komen.

De juridische nasleep: Er is een rechter aangesteld om een vooronderzoek uit te voeren en te adviseren of iemand zou moeten worden aangeklaagd. Dit is de standaardprocedure in België.

Hoe je kunt helpen: Steun JAVVA.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE UK.