De allereerste lsd-trip ter wereld was helemaal niet chill

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

"Ik zag magische, kaleidoscopische beelden, die vervormden en veranderden, zichzelf openden en weer sloten in cirkels en spiralen, en uiteindelijk in fontein-achtige kleurexplosies uiteen spatten. Het was alsof de wereld opnieuw gemaakt werd."

Hierboven beschreef Hofmann in zijn memoires van 1979 hoe hij in 1943 in Basel zijn beroemde, net ontdekte chemische stof lsd had geprobeerd. LSD: My Problem Child brengt ons terug naar de tijd waarin hij van Zwitserse bio-wetenschapper veranderde in een psychedelische beroemdheid.

Zijn legendarische lsd-trip heeft de basis gelegd voor de moderne psychedelische drugscultuur en zorgde voor een belangrijk ‘eureka’-moment in de geschiedenis van de wetenschap. Net als toen de appel op het hoofd van Newton viel, was iedere keurige wetenschapper vastberaden deze surreële openbaring ook te ervaren.

Bekijk ook: De Bijsluiter – Psychedelica

Hofmann nam de LSD voordat hij naar huis zou fietsen. Terwijl hij slingerend naar huis fietste, voelde hij zich herboren. Deze dag wordt jaarlijks herdacht op 19 april met de naam “Bicycle day”. Het wordt gevierd met wiet, cannabis, parades, feestjes en glow-in-the-dark fietstochten door steden over de hele wereld. Het beeld van de fietsende wetenschapper staat op duizenden lsd-etiketten.

De trip van Hofmann wordt herdacht in de expositie LSD: A Problem Child Turns 75, in de Nationale Bibliotheek van het Zwitserse Bern. De bibliotheek toont documenten uit het persoonlijke archief van Hofmann, die worden bewaard door de universiteit van Bern. Tussen die documenten zit het tot nu toe ongepubliceerde rapport dat hij schreef drie dagen na zijn trip, en deelde met zijn werknemers in het farmaceutische bedrijf Sandoz.

Toch was de allereerste lsd-trip volgens Hofmann geen droomwereld, maar een eeuwigdurende nachtmerrie.

Het rapport dat hij drie dagen na zijn trip schreef in 1943, blijkt heel anders dan degene die hij opnieuw publiceerde in 1979, en een zeer belangrijke rol speelde in de geschiedenis van psychedelische drugs.

Daarin staan namelijk geen magische beelden of bonte fonteinen. In plaats daarvan is het een gruwelijke trip, waarvan hij zegt dat het aanvoelde als een vergiftiging. Het was vooral fysiek zeer pijnlijk. Hij en de aanwezige arts vergeleken het met een gigantische overdosis amfetamine. En eigenlijk heeft iemand anders de allereerste lsd-trip ervaren, namelijk Werner Stoll, de zoon van Hofmanns baas.

Het rapport telt vier pagina’s. Het verhaal van Hofmann begint drie dagen eerder, op zestien april. Hij voelde zichzelf duizelig worden toen hij samen met wat collega’s aan het werk was in het lab van Sandoz. Hij dacht dat hij dampen van oplosmiddel had ingeademd en ging naar huis om te gaan liggen. Toen hij eenmaal lag en de kamer helemaal donker had gemaakt, voelde hij zich “zeer onprettig en vergiftigd.” De situatie kon volgens hem het best omschreven worden als een “extreem aangewakkerde verbeeldingswereld.”

“Gezien de aard en het verloop van mijn verwarring, dacht ik dat ik vergiftigd was,” staat in het oorspronkelijke document. Drie dagen later besloot hij een eigen experiment te maken met het spul waarvan hij dacht dat het eerder de boosdoener was geweest: lsd.

Op de ochtend van 19 april synthetiseerde hij 0,5 milliliter, loste hij het op in 10 kubieke centimeter water en om 04:20u nam hij 250 microgram (0,000025 van een gram), omdat dat het kleinste beetje was dat hij kon waarnemen. Om vijf uur ‘s ochtends begon hij zich duizelig te voelen, net als eerder. Hij besloot om naar huis te fietsen. Tijdens zijn fietstocht – die nu wereldberoemd is – werden de symptomen erger. “Ik had de grootste moeite om normaal te praten en mijn zicht begon te schommelen. Het leek net een lachspiegel,” schreef hij in zijn memoires uit 1979. “Ik had het gevoel dat ik niet vooruit kwam, terwijl mijn collega zei dat ik heel snel ging.” Toen hij thuiskwam belde hij zijn buurman, de dichtstbijzijnde arts.

De symptomen werden overweldigend. In zijn verslag staat dat hij zich vooral duizelig voelde en zijn zicht veranderde. De mensen om hem heen kregen gekleurde gezichten en zijn hoofd, lichaam en ledematen voelden zwaar aan, alsof ze van metaal waren. Hij kreeg kramp in zijn kuiten en zijn handen werden koud en gevoelloos. Ook zijn tong smaakte naar metaal. Zijn keel was droog en het voelde alsof hij stikte. Verwarring ging gepaard met een nuchtere kijk op wat hij aan het doen was. Het voelde alsof hij buiten zichzelf trad en zichzelf op een afstandje aankeek als neutrale observant, terwijl hij een beetje aan het huilen was en wat dingen mompelde. Gezien het feit dat Hofmann een flinke dosis lsd had genomen en geen idee had wat het ging doen, is het begrijpelijk dat hij dacht dat-ie gek werd of zou sterven.

Toen arts Walter Schilling arriveerde, was de piek al geweest. Schilling was verbaasd over de motorische gesteldheid van Hofmann en de hoeveelheid angst die hij voelde. Er was geen serieuze bedreiging voor zijn gezondheid, volgens Schilling. “Objectief gezien was zijn hartslag en pols normaal en zijn ademhaling diep en kalm.”

Vanaf hier begint het verhaal van Hofmann overeenkomsten te krijgen met het meest recente rapport. “Stukje bij beetje begon ik te genieten van die extravagante kleuren en vormen die zich voor me afspeelden,” schreef hij 36 jaar later. “Daarna kwamen de kaleidoscopen en gekleurde fonteinen.” Hierover staat echter weinig in het originele rapport. Hij heeft het alleen over “zintuiglijke afwijkingen” en omschrijft dingen als onprettig, en er was een aanwezigheid van gifgroene en blauwe tinten.

Het document uit 1943 concludeert dat de symptomen erg overeenkomen met een overdosis van de amfetamine Pervitin (een Duits merk amfetamine dat in de jaren dertig veel te verkrijgen was). Hofmann heeft die conclusie destijds getrokken in overleg met dokter Schilling.

In 1979 schreef Hofmann: “De volgende ochtend voelde ik me ontzettend goed en leek ‘t alsof er nieuw leven in mij zat. De wereld leek wel opnieuw gecreëerd.” Het originele rapport zegt echter dat hij zich “weer helemaal de oude” voelde, maar enigszins vermoeid, dus bleef hij op advies van de dokter de hele dag in bed liggen.

De eerste lsd-trip was een schokkende ervaring, maar Hofmann wist dat hij iets belangrijks aan het doen was. Hij kon geen andere stof bedenken die zo’n krachtig effect zou hebben bij zo’n kleine dosis. “De toxische hoeveelheid die in Pervitin zit ligt ergens tussen de 0.5 en 1 gram,” schreef hij. Dat maakt lsd zo’n duizend keer sterker.

Het archief bevat nog niet eerder vertoonde documenten uit een reeks trips die Hofman heeft ondergaan tussen 1943 en 1946, maar naderhand nooit in groot detail opschreef. Sterker nog, hij nam het in 1943 nog drie keer, maar dan in mindere mate. Hij zou nooit meer zoveel nemen als de 250 microgram bij zijn eerste trip, die hij beschrijft als een extreme overdosis. Op 30 december diende hij een rapport over deze experimenten in aan zijn baas, Arthur Stoll. Dit verslag is nooit gekopieerd of vertaald naar het Engels.

Zwitserland was een neutraal land gedurende de Tweede Wereldoorlog, maar Basel was een grensstad. Hofmann zat destijds in het leger. Hij werd geplaatst in Claro, het Zwitserse kanton in de beboste bergen bij Ticino, vlakbij het grensgebied van Mussolini’s Italië. Op 29 september nam hij tussen de barakken een kleine dosis van twintig microgram. Daarna dronk hij koffie en speelde hij biljart met zijn mede-soldaten. Toen hij het effect begon te voelen, keerde hij volledig in zichzelf, in zijn eigen gedachten. Hij ging naar bed en zag bewegende beelden achter zijn gesloten ogen. Het was een “fijn en warm gevoel.”

Tijdens het tweede experiment op 2 oktober, nam hij laat op de avond, vlak voordat hij naar bed ging, twintig microgram. Deze keer was het een stuk minder fijn. “Ik had enge dromen,” schreef hij. “Ik zag een rare gemuteerde vrouw met haar armen afgehakt en er kwam vuur uit haar ogen. De soldaten dachten dat ik gek was geworden en ik kon ze niet overtuigen dat dat niet zo was. Tijdens halloween nam hij een grotere dosis, dertig microgram. Hij nam het na zijn dutje voor de lunch (hij had geen dienst op zondag). Hij was verdwaasd, voelde rillingen, werd misselijk en had een vieze smaak in zijn mond. Hij ging terug naar bed en wilde gewoon stil liggen. Ook voelde hij “een lichte stimulans bij zijn genitaliën.” Hij was in een “duffe staat” waarin er mysterieuze beelden verschenen. Om tien uur stond hij op en nam hij een koekje en wat chocolade.

Het jaar daarop begon Sandoz met het testen van lsd op dieren. Hofmann synthetiseerde een paar varianten die hij “dihydro-lsd” en “d-Iso-lsd” noemde. Ze werden getest door een paar collega’s, waaronder zijn assistent Susi Ramstein, maar er kwamen minder psychoactieve belevingen uit voort dan bij de originelen. Op 17 januari 1946 voerde Hofman een nieuw experiment met lsd uit bij zichzelf. Deze keer voelde hij zich er meer relaxed onder dan de vorige keren. HIj zat thuis in zijn luie stoel en nam dertig microgram. Hij zag allerlei mooie kleuren op tafel, prachtige patronen die van oranje en bloedrood naar paars gingen. Hij had de grootste lol met de inktvlek-testen van Rorschach. Een halfuur lang bestudeerde hij de abstracte vormen. Eindelijk kon hij genieten van zijn vrije tijd met zijn probleemkind.

Maar de eerste echte psychedelische beschrijving van een lsd-trip kwam pas het jaar daarna, van een andere bron. Lsd was rondgegaan bij wetenschappers in Sandoz, en ook bij de baas van Hofmann: Arthur Stoll. Hij wilde weten wat zijn zoon Werner vond van lsd. Werner werkte in de Burghölzli-kliniek in Zürich. Hij nam zestig microgram. Dat is slechts een kwart van de dosis die Hofmann tijdens zijn fietsrit had genomen, maar dubbel zoveel als zijn latere experimenten. Het bleek precies genoeg te zijn. Terwijl Stoll in een donkere kamer lag, werd hij overweldigd door de levendige en dansende abstracte vormen en patronen die hij zag: “Cirkels, kronkelingen, vonken en constant draaiende spiralen.” Langzamerhand zag hij “iets duidelijkere waanbeelden, zoals bogen, rijen van bogen, een zee van daken, woestijnachtige landschappen, flikkerend vuur en magische sterrenhemels. “Ik vond het een fijne staat van zijn en ik wist dat de euforie een soort ultieme uiting was van een artistieke visie. De termen ‘vuurwerk’ en ‘kaleidoscopisch’ komen niet eens in de buurt van mijn ervaring.” Het onderzoek van Werner Stoll werd in 1947 gepubliceerd in een Zwitserse psychiatrische gids. Het droeg de naam “ Lysergic acid diethylamide, a phantasticum from the ergot group.” Hofmann had beweerd dat lsd een soort amfetamine was, maar Stoll schaarde het onder een andere categorie: “phantasticum” was een term die farmaceut Louis Lewin in de jaren twintig gebruikte, toen hij middelen als cannabis, datura, ayahuasca en mescaline omschreef. Allemaal drugs waarvan je gaat hallucineren. Mescaline werd in 1897 van de Peyote-cactus gehaald en in 1919 gesynthetiseerd in een laboratorium.

In de jaren twintig werd mescaline onderzocht door Duitse psychologen. Onderzoekers als Kurt Beringer en Heinrich Klüver hebben er grondig onderzoek naar gedaan. Ze focusten zich met name op de hallucinaties die je ervaart met je ogen dicht. Ze onderzochten de manier waarop abstracte beelden als spiralen en patronen veranderden in herkenbare vormen als bijvoorbeeld bogen en tunnels, zoals Stoll beschreef. Vanaf dat moment werd lsd vergeleken met mescaline. Hofmann schreef in zijn latere memoires: “De werking van lsd uit de eerste onderzoeken was niets nieuws. Het kwam overeen met de beelden die men ziet met mescaline.” Het grootste verschil was de dosis. Een gram mescaline bestaat uit drie of vier doses. Een gram lsd staat gelijk aan duizenden. Maar de manier waarop je een lsd-trip ervaart kwam grotendeels overeen met een mescaline-trip, die al een generatie eerder werd beschreven.

De jaarlijkse viering van “Bicycle day” zou niet voor mogelijk zijn gehouden door Hofmann in 1943. Dat lsd voor veel mensen tot persoonlijke of spirituele inzichten zou kunnen leiden, zou pas in de toekomst blijken.

Lsd stond zelf nog in de kinderschoenen van een lange, vreemde trip. Het ging van van chemische stof waar onderzoek naar werd gedaan, naar een psychiatrische wonderdrug; een manier om te hersenspoelen, een manier om het besef van je subjectieve zelf te verliezen, een manier om kosmische inzichten te verkrijgen en culturele revolutie te bewerkstelligen. Zoals Hoffman zelf opschreef in 1979: “Het laatste dat ik had verwacht is dat deze drug ooit recreatief en als genotsmiddel zou worden genomen.”

Dit artikel verscheen eerder op VICE US.