Politici, werk voor mijn belastingcenten en beslis dingen

De congressen van Forum voor Democratie hebben steeds meer weg van een bizar circus. Een greep uit de filmpjes van vorige weekend die opdoken: Robert Jensen interviewt Theo Hiddema over zijn katten. ‘Verrassende nieuwe stem’ Eva Vlaardingerbroek herkauwt alle boze twitterclichés over ‘hedendaags feminisme’. Thierry Baudet begeleidt Lange Frans op de piano terwijl Frans een iets rechtsere versie rapt van zijn hit Het Land Van.

Aan het eind van het congres zei Baudet dat Forum voor Democratie vooral was ontstaan om de democratie te hervormen. “Dat moeten we niet uit het oog verliezen,” zei hij erbij, maar dat leek eigenlijk precies wat er aan de hand was. Terwijl de media en de kiezer zich blindstaren op de freakshow van spreekstalmeester Thierry, vraagt hij debatten aan over de invloed van rechters op de Tweede Kamer en probeert hij referenda in te voeren voor “meer democratie”. Dat lijkt mij een erg slecht plan.

Toen ik al googelend probeerde te diagnosticeren waarom ik zo chagrijnig werd van Baudets pogingen om meer democratie in te voeren, stuitte ik op de naam van Gijs van Oenen, hoogleraar Filosofie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij schreef het boek Overspannen Democratie (2018, Boom uitgevers) en gooit daarin de term ‘democratische vermoeidheid’ op. Ik belde hem meteen op om te vragen wat democratische vermoeidheid is (want volgens mij heb ik dat), en wat hij van de meest recente ontwikkelingen vond. Van Oenen klonk een beetje vermoeid aan de telefoon, en zei dat ik zijn boeken en artikelen maar moest lezen.

Volgens Van Oenen ligt het probleem, zo las ik, vooral bij de burger zelf, die meer democratie eist en overal over mee wil beslissen. “Het is nauwelijks nog aanvaardbaar om te zeggen: ‘Dat wist ik niet’, of: ‘Dat laat ik liever aan anderen over,” schrijft hij in een artikel voor De Groene Amsterdammer. Van Oenen denkt niet dat we terug kunnen naar een systeem waarin iedereen zich niet overal tegenaan bemoeit, en zoekt de oplossing in de inzet van algoritmes, die dan namens ons (de burger) “argumenteren, afwegen en concluderen.” Ik denk dat we helemaal geen algoritmes nodig hebben. Er zitten toch niet voor niks 150, door dure ambtenarenapparaten ondersteunde plucheklevers in de Kamer? Waar betalen wij hen anders voor? Bij deze geef ik even eenmalig wat aanbevelingen voor minder democratie.

Er is al genoeg inspraak
Als iemand roept dat er "meer democratie" moet komen betekent dat meestal dat diegene wil dat we meer richting een directe democratie moeten, waarin burgers direct invloed uitoefenen op het wetgevingsproces. Vooralsnog hebben we gelukkig een representatieve democratie: eens in de vier jaar kleur je met rood een hokje in bij de naam van een volksvertegenwoordiger. Die staat symbool voor jou en behartigt jouw belangen. Je moet er dan maar op vertrouwen dat diegene en z’n partij niet te veel verkiezingsbeloften verkwanselen, maar je kunt natuurlijk nooit honderd procent je zin krijgen. De Vlaamse journalist Joël de Ceulaer schreef in een recent artikel in De Groene Amsterdammer precies wat je eigenlijk ook al wel van tevoren kunt bedenken: een democratie is per definitie onbevredigend. Hoe meer mensen zich ergens tegenaan bemoeien, hoe meer compromissen er gesloten zullen moeten worden. Ik vind het allemaal prima, ze zoeken het maar lekker uit, daar in Den Haag.

Maar blijkbaar kunnen ze dat niet. D66 probeert ons bijvoorbeeld, net als Baudet, referenda door de strot te duwen (soms heel even niet maar nu weer wel). En alsof dat al niet genoeg is, lanceerden ze recent een plan voor een nieuwe manier van inspraak: een burgeramendement, waardoor elke malloot die 70.000 handtekeningen kan verzamelen wetsaanpassingen mag voorstellen in de Tweede Kamer. De Kamer kan (godzijdank) niet garanderen dat die voorstellen ook worden aangenomen, dus eigenlijk is dit gewoon een hele ingewikkelde ideeënbus. Heb je een plan? Kom het dan zelf maar even pitchen, en regel meteen ook even draagvlak. Elke zetel in de Kamer is namelijk ook gewoon 70.000 stemmen waard, dus waarom kun je niet gewoon een mailtje sturen naar een Kamerlid met je idee? Het is toch hún taak om het volk te vertegenwoordigen?

Je kunt niet toveren
Er is nog geen burgeramendement, maar dat houdt mensen nu ook al niet tegen om zich via demonstraties continu te bemoeien met besluitvorming. Onder andere verplegers, leraren, boeren en bouwvakkers gingen al naar Den Haag om zich te laten gelden. Ikzelf liep twee keer met tegenzin mee in een klimaatdemonstratie. Op een gegeven moment is je punt gemaakt, en ik hoopte dat de politiek rekening zou houden met mijn (wetenschappelijk onderbouwde) mening.

Veel andere klimaatdemonstranten gingen zich later nog vastketenen op straat, omdat het allemaal niet snel genoeg ging volgens hen. Je kunt on demand elke serie kijken die je wilt, en daardoor verwachten mensen ook op andere vlakken onmiddellijke behoeftebevrediging. En als je met tractors of hijskranen naar het Malieveld komt, dan werkt het nog zo ook. Ik vraag me af waar het geweldsmonopolie van de staat goed voor is als ze er niet eens in slagen om wat boze boeren naar huis te sturen. Je hoeft niet per se de tanks uit het vet te halen, de Nederlandse taal kent bulldozers van clichés waarmee je tijd kunt rekken, zoals: “Geduld is een schone zaak,” “Rome is ook niet in één dag gebouwd,” en: “Sorry maar ik kan niet toveren.”

Laat je adviseren door iemand die er verstand van heeft
Zoals ik hierboven schreef, zit Thierry Baudet recentelijk de hele tijd te zeiken over rechters die te veel invloed hebben, met name in kwesties als de stikstofcrisis, IS-terugkeerders en de Urgenda-klimaatzaak. “Tweede Kamerleden (…) willen eerst een rapport van de Raad van State, (…) dan willen ze experts aan het woord laten, dat zijn natuurlijk linkse hoogleraren die natuurlijk het beleid van de rechterlijke macht zullen verdedigen, en dan willen ze nog een keer aan het kabinet vragen wat zij ervan vinden,” zei Baudet verontwaardigd. “De regering zegt: ja, de rechters dragen ons dat op, en dan is de discussie ten einde.” Het lijkt mij een hele gezonde gang van zaken dat er niet eindeloos gediscussieerd wordt en dat politici uiteindelijk gewoon mensen raadplegen die ergens verstand van hebben als ze er onderling niet uitkomen.

Politicoloog Cas Mudde legde laatst in een artikel voor de Volkskrant uit waarom partijen als die van Baudet zo graag willen dat het volk zich overal tegenaan bemoeit. Volgens Mudde zou “radicaal rechts”, waar FvD onder valt, vinden dat “bepaalde aspecten van de democratie, zoals rechten van minderheden en onderdelen van de rechtsstaat, ondergeschikt zijn aan de wensen van de meerderheid.” Ik hecht persoonlijk erg aan de rechtsstaat en de rechten van het individu. Ik als individu heb bijvoorbeeld stemrecht en laat me vertegenwoordigen in de Kamer. Moet ik dan de hele tijd aan de telefoon hangen met experts en rechters? Moet ik soms die dossiers doorploegen over trivialiteiten als IS-strijders, stikstof en de maximumsnelheid? Nee dank u, ik lees liever een mooie roman.

Vergeet vooral niet dat het volk slechte beslissingen maakt
Als je meebeslist, moet je je eigenlijk inlezen, maar dat doet uiteindelijk niemand. Mensen scrollen wat door Twitter, kijken een aflevering DWDD en denken dat ze ergens verstand van hebben. Soms maken ze een grapje van inspraakmomenten, waardoor er nu een schip rondvaart met de democratisch gekozen naam Boaty McBoatface. In het ergste geval laten ze zich meeslepen door misplaatste nationale trots, waardoor Engeland nu zit opgezadeld met de Brexit. Dit soort referenda zijn alsof de buschauffeur op de snelweg het stuur loslaat en aan alle mensen in de bus vraagt: beslissen jullie maar waar we heen gaan. Als de bus met tollende wielen in de greppel ligt kruipt de chauffeur hevig bloedend als enige overlevende uit het brandende wrak en roept, tegen niemand in het bijzonder: “Jullie wilden het zelf.” En hij heeft nog gelijk ook.

Uiteindelijk willen mensen helemaal geen inspraak
Ik kreeg eens een brief van de gemeente waarin mij gevraagd werd om te beslissen over 50.000 euro aan subsidiegeld. Naar aanleiding van een soort prijsvraag hadden mensen uit de buurt allerlei gezellige plannen bedacht: van insectenhotels op een schoolplein tot knutselmiddagen met vluchtelingen. Aan mij de taak om te stemmen welk van de burgerinitiatieven geld zou krijgen. Waar betaal ik nog belastinggeld voor, vroeg ik me af. Ambtenaren, bedenk zelf eens wat! Ook bij de nieuwe naamgeving van het Amsterdamse Osdorpplein werd de hulp van de bevolking ingeschakeld, en de nieuwe naam werd… het Osdorpplein.

Het grootste bewijs dat niemand uiteindelijk op meer directe democratie zit te wachten, is het falen van de politieke partij GeenPeil. GeenPeil zou een partij zijn die zelf geen standpunten had, maar waarbij de stemmers via een app hun stem konden uitbrengen. De partij haalde slechts 4945 stemmen tijdens de Parlementsverkiezingen. Dat kan natuurlijk komen omdat lijsttrekker Jan Dijkgraaf het charisma heeft van een gedegenereerde pitbull, maar aan de andere kant: Jan Peter Balkenende is ook premier geweest. Ergens sloeg het idee om je met elke beslissing te moeten bemoeien toch ook weer niet echt aan. Dat is volgens mij volkomen terecht. Politici, doe waar je voor betaald krijgt en val ons niet lastig.