Waarom alle drugs legaal zouden moeten zijn, volgens deze gepensioneerde psychiater

Op een festival drugs in je neus of mond stoppen is illegaal, maar zolang je onder de gebruikershoeveelheid zit zal dat niet leiden tot vervolging, en mag je vaak weer het festivalterrein op. Maar niet altijd. En heb je iets meer op zak dan kan je worden overgeleverd aan de politie, maar dat hoeft niet per se, afhankelijk van het lokale gemeentebeleid.

Lekker willekeurig dus, en je zou hopen dat er eens duidelijkheid geschept zou worden. Eén manier zou zijn om alle drugs legaal te maken.

Freek Polak (75) pleit hier al jaren voor. Dit legt hij uit in zijn dit jaar verschenen boek De kwaal is erger dan het middel – over de noodzaak van de legalisering van drugs, waarin hij ook zeven andere deskundigen met verschillende vakgebieden aan het woord laat. Polak is medeoprichter en bestuurder van drie organisaties: Stichting Drugsbeleid, Cannabis Social Club Amsterdam en het Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod. Ook vertegenwoordigde hij als bestuurslid de European Coalition for Just and Effective Drug Policies bij internationale conferenties en vergaderingen van de VN en de EU. Dit doet hij vanuit zijn achtergrond als psychiater. Hij heeft dertien jaar op de drugsafdeling van de GGD in Amsterdam gewerkt.

VICE: Dag meneer Polak. Alle drugs legaal, hoe komt u daar zo bij?
Freek Polak: Tijdens mijn studie Geneeskunde werd me al duidelijk dat het drugsbeleid niet klopt. Drugs verbieden zou de enige manier zijn om de volksgezondheid te beschermen tegen de risico's van het gebruik. Zo ongeveer staat het in de Opiumwet en dit wordt gebruikt als hoofdargument voor het drugsverbod.

Maar het is een vergissing: gezondheidsrisico's worden juist groter door het te verbieden en het gebruik neemt niet af.

Waarom worden de gezondheidsrisico's groter?
Neem bijvoorbeeld de aids-epidemie. Die zou in de begindagen nooit zo ernstig zijn verlopen als drugs legaal waren geweest. Als het voor heroïneverslaafden mogelijk was geweest om op een redelijke manier aan injectienaalden te komen, dan zouden er veel minder geïnfecteerde naalden gebruikt zijn, waardoor het virus verder werd verspreid. Dat heb ik van dichtbij meegemaakt toen ik met verslaafden werkte. Maar denk ook bijvoorbeeld aan al die drugsdoden die zijn overleden aan een overdosis, zoals ook veel bekende figuren. Het grootste deel daarvan had niet hoeven te overlijden als zij op tijd met een tegenmiddel waren behandeld. Vroeger was dit verboden en dat is nog steeds zo in bepaalde landen. Met het idee: 'tja, dan hadden ze die stof maar niet in moeten nemen'.

Ik denk dat het niet goed is als er over drugs wordt gepraat in een geheimzinnige en verboden sfeer. We kunnen er beter open over zijn. Zo is het makkelijker om op een verstandige manier te gebruiken – je kan je beter voorbereiden en je weet wat de risico's zijn. Dan kan je de meeste narigheid voorkomen. Ik vind het een goede zaak dat je hier drugs kan laten testen, maar het zou nog beter zijn als we erop zouden kunnen vertrouwen dat een middel van goede kwaliteit is zonder dat je eerst naar een instantie moet om dit te controleren. Dat hoef je bij een fles whisky ten slotte ook niet te doen.

U zegt in uw boek: 'Zodra recreatief gebruik wettelijk is toegestaan, zal een belangrijk deel van de drugsgerelateerde criminaliteit automatisch verdampen.' Hoe zou dat werken?
Die verdamping zal niet van de ene op de andere dag gebeuren. Maar als de drugshandel legaal geregeld is - de klanten weten waar ze hun spul kunnen kopen en dit is betrouwbaar en van goede kwaliteit – dan zullen mensen daar liever kopen dan bij een illegale handelaar van wie ze nooit precies weten waar de middelen vandaan komen. Eigenlijk een vrij normale redenering, die al bekend is sinds de drooglegging in de VS, begin vorige eeuw. Toen gold een verbod op de productie en verkoop van alcohol. Dat heeft zo'n veertien jaar geduurd en daarna hebben ze dat teruggedraaid. Het is niet zo dat er daarna geen alcoholisten meer waren, maar de problemen rondom het gebruik zijn wel verminderd. Ook steeg het aantal gebruikers na de legalisering niet duidelijk, voor zover bekend. Destijds is daar te weinig onderzoek naar gedaan om het nu zeker te weten.

Gebruikt u zelf eigenlijk weleens drugs?
Ik rook weleens cannabis. Ik ben niet iemand die designer drugs gaat proberen bijvoorbeeld, daarvoor ben ik dan toch weer te behoudend. Maar ik heb wel ervaring met een aantal andere middelen: amfetamine, cocaïne, lsd, mdma, ghb en paddo's.

Als u alle drugs wil legaliseren, maakt u dan ook geen onderscheid tussen soft- en harddrugs?
Nou, bij softdrugs is het sowieso een vrij makkelijk verhaal: cannabis is heel onschuldig. Dat dat verboden is, is gewoon niet goed uit te leggen. Zeker als je bedenkt dat alcohol en sigaretten - die schadelijker zijn - wel zijn toegestaan. Het RIVM heeft al jaren geleden een rapport uitgebracht over de schadelijkheid van verschillende drugs. Daarin scoort cannabis heel laag.

Voor het verbieden van harddrugs kan je nog een verhaal houden, maar ook daarbij denk ik dat verbieden niet de oplossing is. Niet iedereen, ook niet de mensen met wie ik samenwerk, is daarvan zo sterk overtuigd als ik. Maar ik heb wel het idee dat steeds meer mensen inzien dat legalisering de enige oplossing is. Alleen al omdat we nu enorme hoeveelheden belastinggeld en menskracht besteden aan iets wat zich niet laat uitroeien. Uit cijfers blijkt dat de helft van alle inzet van justitie en politie, en ook de helft van de bezetting van onze cellen, drugsgerelateerd is.

Harddrugs zijn nu verboden omdat ze schadelijker zijn dan softdrugs.
Klopt. Maar je kan het ook zo zien dat mensen in principe alleen zichzelf schaden door drugs te gebruiken. In het wetboek heb je een vrij algemene regel, ook een bekende uitspraak van de filosoof John Stuart Mill, dat je iemand alleen kunt straffen als hij anderen schaadt.

Daarnaast los je het probleem van de schadelijkheid niet op door te verbieden. Drugs zijn vooral gevaarlijk wanneer je er te weinig van weet en wanneer je niet zeker weet welk middel je in je bezit hebt. Door opiaten kun je inderdaad gemakkelijk overlijden, maar als je weet wat je doet kun je er oud mee worden.

Maar krijgen we er niet veel meer verslaafden bij, als het allemaal legaal wordt?
Ik heb dat nooit erg waarschijnlijk gevonden. Kijk naar cannabis: dat het gebruik daarvan niet uit de hand loopt als het vrij verkrijgbaar is, is door Nederland bewezen. Het aantal gebruikers en het aantal probleemgebruikers is niet groter dan in landen als Frankrijk en Engeland, waar het keihard bestreden wordt.

In Portugal is het bezit en gebruik van alle drugs, ook harddrugs, al meer dan vijftien jaar gedecriminaliseerd. Dat loopt heel goed. Op alle punten die je kan bedenken is de situatie beter dan in de landen waar het verboden blijft en waar het heel hard wordt aangepakt. Van elk middel is vastgesteld welke hoeveelheid je maximaal in je bezit mag hebben voor eigen gebruik. Wanneer je een grotere hoeveelheid van een bepaalde drug in je bezit hebt, of je wordt betrapt op de verkoop ervan, dan komt de politie eraan te pas. Maar er worden niet van die waanzinnig lange gevangenisstraffen voor uitgedeeld. Ook wordt het overheidsgeld dat normaal gesproken besteed zou zijn aan de bestrijding van het gebruik, nu gestoken in sociale of medische hulp voor gebruikers als zij problemen ondervinden. Het is niet zo dat het drugsgebruik verdwenen is, of dat niemand daar verslaafd is, maar de problemen zijn geringer dan in andere West-Europese landen.

Stel, alle drugs zouden gelegaliseerd worden. Hoe zou die situatie eruit kunnen zien? Waar zou je ze bijvoorbeeld kunnen kopen?
Ik denk dat er meerdere mogelijkheden zijn. Persoonlijk vind ik het niet juist dat alcohol en sigaretten in supermarkten verkrijgbaar zijn. Waarom moeten die producten vermengd worden met je dagelijkse levensbehoeften? Dat vind ik wonderlijk. Ik zou dus zeggen: creëer aparte verkooppunten, zoals je al slijterijen hebt voor drank en coffeeshops voor cannabis. Voor andere drugs zie ik ook zo'n gespecialiseerd verkooppunt voor me.

U zegt ook: 'We bevinden ons in de eerste fase van de overgang naar algehele drugslegalisering. Maar het kan nog heel lang worden tegengehouden.' Kunt u uitleggen wat u daarmee bedoelt?
Ik denk dan in eerste instantie aan de politieke partijen. Sommige daarvan praten al heel lang over hoe verschrikkelijk drugs zijn, en het enige wat daartegen kan gebeuren is hard verbieden en nog harder optreden. Almaar halen ze de criminaliteit erbij die daarbij optreedt, en die wordt gebruikt als reden om het beleid nog verder te verharden. Dat is allemaal tot mislukken gedoemd, want die criminaliteit ontstaat doordat iets verboden is wat niet verboden zou moeten zijn. Terwijl het ook op een geciviliseerde manier geregeld kan worden.