Hoe het is om niet van muziek te kunnen genieten

Voor veel mensen is naar muziek luisteren meer dan gewoon een leuk achtergrondmuziekje voor tijdens het fietsen. Muziek kan je ook terug doen verlangen naar specifieke momenten, je inspireren of juist angsten oproepen. Het kan je op feestjes in extase brengen en je troosten als de volgende ochtend in bed ligt uit te zieken. Misschien is het dan ook moeilijk te begrijpen dat er ook mensen zijn die dit alles een stuk minder intens beleven. Of gewoon helemaal niet.

In dat laatste geval heb je muzikale anhedonie: het onvermogen om plezier te kunnen halen uit muziek. Uit een Spaans onderzoek uit 2014 bleek dat 5,5 procent van de 1.600 onderzochte mensen weinig voldoening uit muziek haalde, maar daar zaten ook mensen bij die toondoof zijn of moeite hebben om emoties in muziek te herkennen – wat toch net weer wat anders is.

Om te begrijpen hoe het is om dit te hebben, is het handig om na te gaan wat er met het brein van muziekliefhebbers gebeurt wanneer ze naar hun favoriete nummers luisteren. “Dan raakt je brein sterk geactiveerd,” vertelt neurowetenschapper Sophie Scott van University College London. “Als je een nummer hoort waar je een emotionele connectie mee voelt, komt het beloningssysteem in je brein op gang en komen er soortgelijke stofjes vrij als wanneer je een prijs hebt gewonnen. Maar wel alleen bij muziek die je leuk vindt.”

Muzikale anhedonie kun je zien als de afwezigheid van deze reactie. “Bij een onderzoek dat hiernaar was gedaan bleek dat mensen niet ook maar een klein spoortje van deze reactie hadden toen er muziek werd afgespeeld,” zegt Scott. “Maar ze hadden het wel toen ze wonnen met gokspelletjes. Het is dus niet zo dat hun beloningssysteem niet werkt, maar het wordt gewoon niet geactiveerd door muziek.” Uiteindelijk hebben we allemaal een beetje muzikale anhedonie als we muziek luisteren die ons amper wat boeit. Het verschil is alleen dat er dus ook mensen zijn die dit altijd hebben.

Muzikale anhedonie kan aangeboren zijn, maar ook het gevolg zijn van een trauma of stoornissen als een depressie (“het is op zichzelf geen stoornis,” verheldert Scott). Het kan door de jaren heen veranderen en dus afnemen, maar ook altijd hetzelfde blijven. Sommige mensen kunnen er prima mee leven, maar anderen zitten er behoorlijk mee. Ik sprak een aantal mensen die om verschillende redenen muzikale anhedonie hebben.

Ik heb altijd veel met muziek gehad. Als kind zong ik vaak mee met de radio, maar het voelde voor mij altijd wat geforceerd, en ik deed het vooral omdat de rest het ook deed. Op de middelbare school besloot ik op een gegeven moment dat het me niet langer interesseerde wat anderen van me vonden, en kwam ik ervoor uit dat ik er gewoon geen snars aan vind.

Ik heb met een paar genres geëxperimenteerd – van country tot rap en EDM tot heavy metal – maar het is voor mij in essentie allemaal hetzelfde. Ik kan sommige liedjes wel waarderen vanwege de tekst, als het goed geschreven is, maar dan lees ik het gewoon liever als gedicht. En soms vind ik het wel vet als ik bepaalde instrumenten uit een complexe compositie kan herkennen, zoals bij een groot orkest. Maar goed, dan moet ik me wel stierlijk vervelen.

Soms voelt het wel alsof ik wat mis. Ik kan me amper voorstellen dat je wat geluiden hoort en daar dan emotioneel van kunt worden, en ik zou het fascinerend vinden om het een keer te ervaren. Maar goed, ik heb het verder wel geaccepteerd. Het meest deprimerende eraan vind ik dat het voor veel mensen een flinke afknapper lijkt te zijn. Ik heb best wat dates gehad die vrij goed gingen en veelbelovend waren, totdat ze erachter kwamen dat ik niks met muziek heb. Dat is gewoon te veel voor ze. Het herinnert me er elke keer weer aan dat muziek blijkbaar echt veel voor mensen kan betekenen, en dat ze het ook belangrijk vinden om dat met anderen te delen.

Ik had er nooit echt bij stilgestaan dat ik niet van muziek genoot. Rond mijn twaalfde werd het steeds duidelijker dat ik andere gevoelens bij muziek had dan de meeste mensen. Iedereen luisterde veel naar muziek en praatte erover. In de meeste sociale kringen moest je over muziek kunnen praten, anders telde je niet mee. Dus ik luisterde naar muziek, maar ik vond er weinig aan.

Soms kwam ik een liedje tegen waar ik wel iets bij voelde, maar na een paar luisterbeurten ebde dat weer weg. Op dit moment zijn er 22 liedjes die ik soms luister in de auto. Dat is alle muziek die ik bij elkaar heb verzameld in mijn leven. De helft van die liedjes komt uit anime, games of films, en de meeste zijn zonder zang. Mijn smaak zou je kunnen omschrijven als ‘epische muziek’ – het is opzwepend en het pept je op. Maar zelfs daar voel ik eigenlijk niet veel bij.

Ik ben altijd al vreemd geweest, en muzikale anhedonie was gewoon nóg een van de redenen waarom ik anders dan de rest was. Ik denk dat ik hierdoor veel vriendschappen en sociale situaties heb misgelopen. Maar ik heb niet het idee dat ik iets mis omdat ik niet emotioneel word van muziek. Ik zou dat zelfs irritant vinden, om telkens als je een liedje hoort iets te moeten voelen. Emoties staan vaak je besluitvorming in de weg.

Ik heb er vrede mee dat ik nooit muziek zal waarderen zoals anderen dat doen. Het doet me niet zoveel. Waar ik meer problemen mee heb, is dat het ervoor zorgt dat ik geïsoleerd raak. Ik wou dat muzikale mensen meer begrip zouden hebben voor niet-muzikale mensen.

Ik kwam erachter toen ik eind twintig was, nogal laat dus eigenlijk. Ik ging samenwonen met mijn vriend en hij had continu muziek aan staan – op een gegeven moment kon ik er onmogelijk meer aan ontsnappen. Als ik alleen was zette ik nooit muziek op, nog steeds niet eigenlijk. Ik hield het er vooral op dat ik het te hard vond staan, omdat iets als “ik hou niet van muziek” toch best iets geks is om te zeggen.

Ik snap dat mensen écht van muziek houden, maar als iemand er erg intens over doet vind ik het vaak ook wel nep overkomen. Ah, je móet elke dag naar de Chemical Brothers luisteren? Je moet huilen van Stairway to Heaven? Leuk voor je! (Ik snap trouwens dat ik het ook net zo goed fout kan hebben hoor, misschien kan ik me wel gewoon niet zo in andere mensen verplaatsen.)

Ik ben ook wel vooral visueel ingesteld. Ik hou van film en beeldende kunst, ik schilder zelf ook weleens en heb sieraden gemaakt. Ik ben ook weleens ontzettend ontroerd geraakt door schitterende architectuur. Ik kán het dus wel, van dingen genieten!

Ik heb nu iets van vijf maanden last van muzikale anhedonie. Het begon nadat ik wiet rookte die te sterk was, of bespoten, ik weet het niet. Daarvoor verzamelde vinyl en het is erg pijnlijk om naar al die platen te kijken, in de wetenschap dat ik er nooit meer iets aan zal hebben.

Elke dag luister ik naar muziek, in de hoop dat er iets gebeurt. Maar ik voel geen plezier, hoe goed de liedjes ook zijn. Ik wil niet meezingen, ik voel me niet aangetrokken tot de liedjes, hoeveel nostalgie er ook bij komt kijken. Het is bizar hoe onze hersenen werken en wat ze allemaal kunnen. Daar denk ik aan, elke keer als ik een liedje luister en niets voel.