Lijken zijn slecht voor het milieu, dus zochten we een oplossing

Sinds jaar en dag hebben we twee opties wanneer een dierbare komt te overlijden: begraven of cremeren. Hoewel mensen ontzettend creatief zijn met astatoeages, sieraden en grafversieringen, blijft de inventiviteit wat betreft de verwerking van het lichaam zelf een beetje achterwege. Is dat nodig dan? Ja, want cremeren en begraven is hartstikke slecht voor het milieu.

Een andere optie is resomeren. Bij resomatie wordt het lichaam opgelost in een vloeistof, waarna er een wit poeder overblijft. Het bestaat al een paar jaar, maar in Nederland is er nog geen enkel bedrijf dat zich heeft gewaagd aan deze nieuwe vorm van uitvaart. Ook is het maar de vraag of resomatie wel beter is voor het milieu.

En om je lieve omaatje nou in de destructor te laten verdwijnen vonden we ook wat ver gaan, dus sprak ik twee mensen die het wel hebben aangedurfd creatief te zijn met de dood.

Het project Parque-no (klik op vertalen) van onder andere landschapsarchitect Krzysztofa Herman biedt misschien een oplossing. Op een crematorium in Warschau wil hij een bloemenkas bouwen die wordt verwarmd met de energie die vrijkomt uit de crematieoven.

De kas moet een wintertuin op de begraafplaats worden. Het wordt een plek waar mensen samenkomen na de ceremonie en er moeten bloemen gaan groeien die mensen kunnen plukken.

Volgens Herman is het nogal een omstreden project: “Cremeren is in Polen sowieso vrij controversieel. Dat heeft te maken met de grote katholieke traditie, maar vooral met de Tweede Wereldoorlog. Het verbranden van lichamen wordt toch in verband gebracht met de holocaust.”

Daarom werkt Herman samen met kunstenaars, illustratoren, architecten en een professor antropologie aan de Katholieke Universiteit. Samen proberen ze het hergebruik van de energie die vrijkomt als iets positiefs te brengen: “Die ovens staan 24/7 te branden. Er gaat ontzettend veel olie en energie verloren door de manier waarop we cremeren. We willen juist iets goeds doen met de energie die vrijkomt. Je zou het zelfs als iets spiritueels kunnen zien. De energie die anders verloren zou gaan vangen we op, zetten we om in warmte waardoor we bloemen kunnen laten groeien in de kas. Je komt niet direct in contact met het lichaam van de overledene of zo. Het is gewoon energie.”

Klinkt luguber? Misschien, een klein beetje. Maar het idee is niet nieuw. In Engeland en Denemarken wordt deze techniek al langer toegepast. Daar worden huizen en zelfs zwembaden verwarmd met de energie die vrijkomt bij het cremeren.

Het probleem blijft wel dat er hoe dan ook energie verloren gaat bij dit proces. Zijn er geen betere oplossingen? Natuurbegraafplaatsen worden steeds populairder. Het lichaam wordt op een mooie plek in een natuurgebied begraven, maar dan is het weer de vraag of dat wel goed is voor alle flora en fauna in de buurt van het lijk.

Maurizio Montalti, de ontwerper van Continuous Bodies - Bodies of Change, pakte het helemaal anders aan. Hij ontwikkelde een met schimmels behandelde deken die ervoor zorgt dat een lichaam wordt gezuiverd van gifstoffen en sneller ontbindt - en dus sneller kan worden opgenomen in de natuur.

Nadat Montalti zelf een naaste verloor besefte hij dat veel mensen de drang hebben zichzelf uit de context van een ecologisch systeem te halen. “We zien onszelf niet meer als onderdeel van de natuur,” zegt hij.

Montalti legt uit: “In de westerse traditie wordt nog wel eens de fout gemaakt om het lichaam met de persoon te identificeren. Het lichaam is een mooi werktuig dat we gebruiken en waar we voor zorgen, maar persoonlijk zie ik het lichaam los van iemands persoon.”

“Als iemand doodgaat wordt het lichaam opgemaakt alsof het naar het theater gaat, superelegant. Vervolgens wordt het lijk volgestopt met chemicaliën om het lichaam te preserveren. Ik vind dat eigenlijk belachelijk, vooral als mensen opmerkingen maken als: ‘Hij ziet er nog zo levend uit, fantastisch!’. Vervolgens wordt dat giftige lichaam begraven of gecremeerd in een prachtige kist vol plastic en verf. Al het weefsel van levende wezens is bedoeld om op de een of andere manier weer in de natuur terecht te komen, maar het lijkt wel alsof we dat zijn vergeten.”

Dat bracht Montalti bij micro-organismen en schimmels. De laatste decennia zijn bacteriën en andere micro-organismen neergezet als iets slechts, terwijl ze juist bevorderlijk zijn voor het lichaam. Ze zorgen ervoor dat de wereld niet verandert in één grote vuilnisbelt.

Schimmels zijn verantwoordelijk voor het ontbindingsproces. Ze zijn in staat om hun organische ondergrond te zuiveren doordat ze giftige stoffen kunnen opnemen. Daarnaast gaan ze op zoek naar voedingsstoffen die andere levensvormen – zoals planten – in de omgeving nodig hebben. Via een complex netwerk wordt er gecommuniceerd met andere levensvormen en worden afzonderlijke elementen uit het lichaam overgebracht.

De zuiverende werking van schimmels is nodig omdat het menselijk lichaam giftig is. Montalti legt uit: “Door het milieu dat we aan het vervuilen zijn, door alle schoonheidsproducten die we gebruiken, door de dingen die we eten, drinken en de drugs die we gebruiken is ons lichaam giftig. Het is dus moeilijk om zonder bescherming iemand te begraven. Dat zou de natuur juist beschadigen.”

Het werk bestaat uit een vilten doek die Montalti bewerkte met mycelium en een stof waardoor schimmels sneller groeien. De mantel wordt over het lichaam gelegd en brengt de organische cultuur over naar de buitenste laag van het lichaam. Daardoor versnelt het ontbindingsproces en kunnen de elementen van het lichaam weer worden opgenomen in de natuur.

Dit is een pop, geen echt mens.

Of de doek er daadwerkelijk gaat komen? Montalti weet het niet: “Er waren veel positieve reacties op mijn exposities, ook van ouderen die me vroegen of het over een paar jaar al mogelijk zou zijn om in een myceliumdoek begraven te worden. Mindblowing! Maar er zijn een hoop regels en wetten rondom begraven die dan aangepast zouden moeten worden. Nu is het nog verboden, doordat het lichaam zo giftig is. Mijn doel met dit werk is vooral om te provoceren. Om mensen na te laten denken over de functie van het menselijk lichaam in de natuur.”