Muziek van een stervende ster

Dat er veel te leren valt uit het hoorbaar maken van abstracte data wisten wetenschappers al langer. Onze collega's in Amerika maakten vorig jaar bijvoorbeeld de onderstaande video over Robert Alexander, een kunstenaar die gevraagd was door de NASA om met data die verzameld was over de zon muziek te maken. Dat resulteerde niet alleen in redelijk fantastische composities die vrijwel volledig ontstonden uit het hoorbaar maken van zonne-activiteit, maar ook in nieuwe wetenschappelijke inzichten in de verzamelde data. Hij merkte bijvoorbeeld dat bepaalde data over koolstof erg actief was in zijn composities en dat die activiteit correlleerde met de activiteit van zonnevlammen. Dat leidde vervolgens weer tot een betere methode om de oorsprong van zonnevlammen te vinden. Zijn 'kunst' leidde dus direct tot nieuwe inzichten in wetenschap.

Dat deze vorm van data-analyse aan is geslagen bleek dit jaar weer bij de laatste bijeenkomst van de American Astronomical Society. Alicia Soderberg is een astronoom die supernova's onderzoekt bij Harvard. Supernovae, naast dat ze een verschrikkelijk toffe naam hebben, zijn het verschijnsel waarbij een stervende ster op spectaculaire wijze explodeert. En spectaculair is niet een woord wat ik snel gebruik. Er zijn supernova's geweest die overdag te zien waren op aarde. Daarnaast leveren ze de foto's op die je als achtergrond op je computer wilt hebben. Deze, bijvoorbeeld:

Of deze:

Bovendien leveren supernova's elementen op die anders niet zouden bestaan. Koolstof, bijvoorbeeld, waar wij voor een groot deel uit bestaan.

Er is alleen een probleem met explosies. Ze vinden ontzettend snel plaats en worden dus meestal gemist worden door onderzoekers als Alicia Soderberg. Die moeten dan uit de brokstukken proberen uit te puzzelen wat er mis is gegaan. Supernova's kunnen namelijk door verschillende oorzaken ontstaan, bijvoorbeeld als twee sterren op elkaar botsen, of omdat de brandstof simpelweg op is en de ster hevig implodeert. Daarnaast gaan sterren vaak rare dingen vlak voordat ze aan hun einde komen: heel hard roteren of extreem overhitten, bijvoorbeeld. Dit gedrag moet dan door Soderberg en haar collega's worden afgeleid aan de verschillende golflengtes licht (röntgenstraling, bijvoorbeeld, of infrarood) die de ontplofte ster uitzendt.

Toen Soderberg op een conferentie student Wanda Diez-Merced ontmoette, werd ze benieuwd naar hoe die data zou klinken als ze het in geluid zou omzetten. Waarom? Omdat Diez-Merced blind is. Aangezien ze data die op de traditionele manier gepresenteerd wordt niet kan zien, zet ze die om in geluid om te bestuderen. Zo luistert zij naar kometen die door de dampkring reizen, zonnestormen en andere astronomische fenomenen. "Alle geluiden uit het heelal waar ik naar luister, zijn anders," vertelde Diaz-Merced aan NPR, "ze klinken allemaal verschillend."

Soderberg werd benieuwd naar hoe haar supernova-data zou klinken en ging met haar team aan het werk met Diaz-Merced. Om de data in geluid om te zetten en ook nog soort van aantrekkelijk te maken voor mensen, veranderden ze verschillende golflengtes licht in verschillende instrumenten. Zo werd hoog-energetische röntgenstraling de klavecimbel en radiogolven de percussie, met alle golflengtes daartussen de andere intrumenten.

"Elke supernova klinkt anders, omdat elke ster op een andere manier sterft," vertelde Soderberg. Concrete wetenschappelijke resultaten zijn er nog niet uit voortgekomen, maar die zullen, net als bij de composities die Robert Alexander van de zon maakte, waarschijnlijk eerder door toeval ontdekt worden. Tot die tijd is de supernovamuziek vooral interessant om naar te luisteren. Wij hebben ons bestaan tenslotte allemaal te danken aan deze stervende sterren.