Waarom krijgen robots eigenlijk een gender toegewezen?

Gisterenavond keek ik Rick en Morty (als je het nog niet kent, kijk die shit)waarin Morty spontaan in een vroegtijdige puberteit terecht kwam na de aanschaf van een seksrobot. Leuk maar, daardoor ging ik me ook afvragen waarom het nodig is om een robot mannelijk of vrouwelijk te maken wanneer het niet gaat om een seksrobot. Mijn zoektocht bracht me naar de krochten van het internet waar mensen zich specialiseren in het produceren van kunstmatige vagina's en robot-fetishisme zijn weerga niet kent. Nadat ik me daaraan heb vergaapt, werd het tijd om er serieuzer in te duiken.

Wat blijkt: er bestaat een hele wetenschap rondom het 'seksualiseren,' of gender toekennen aan robots, en die houdt verband met een gevoel van geloofwaardigheid en betrouwbaarheid. Maar daar houdt het niet op. De eigenschappen die toegekend worden aan het mannelijk of vrouwelijk geslacht worden geprojecteerd op robots. Hierdoor wordt de functie van sommige robots ondergeschikt aan hun geslacht. Seksrobots zijn hier natuurlijk een lichtend voorbeeld van. Maar waarom zou iemand een robot gender geven als je er geen seks mee kan hebben?

Laten we even een kijkje nemen in het onderzoeksgebied dat geloofwaardige robotica heet. Robots worden niet alleen maar gemaakt om praktische functies te vervullen, maar gaan ook steeds vaker een sociale rol spelen in het leven van de mens. Receptionistes en dieetcoaches kennen nu al hun elektronische tegenhanger, en voor deze sociale robots geldt over het algemeen: hoe menselijker hoe beter. Daarmee kan echter de plank ook flink misgeslagen worden, bijvoorbeeld wanneer een robot nét niet menselijk genoeg is en daarmee de zogenaamde uncanny valley betreedt. Het hoofd van bovenstaande robotische receptioniste schept bijvoorbeeld niet erg veel vertrouwen.

Er valt dus nog veel te verbeteren op het gebied van Human-Robot Interaction (HRI). Gender, de gedrags- en identiteitsaspecten geassocieerd met sekse, spelen daarin een erg grote rol. Mensen voelen zich op de een of andere manier meer op hun gemak bij robots die duidelijk in een bepaalde categorieën vallen, waarbij sekse één van de belangrijkste is.

Het seksualiseren van robots lijkt nodig om de uncanny valley te passeren. Deze figuurlijke vallei werd voor het eerst beschreven door Dr. Sigmund Freud. De vallei is vrij letterlijk vertaald, door Masahiro Mori, naar een dip in een grafiek die weergeeft dat mensen het aanstootgevend vinden als andere wezens nét niet op mensen lijken. Denk bijvoorbeeld aan zombies of vampiers.

Ik heb het dan niet over de vampiers van Twilight, want bij deze exemplaren ligt de nadruk op seks en dus uiteindelijk op het verschil tussen man en vrouw. Voor veel tieners zijn deze vampiers dan ook niet aanstootgevend, maar zorgen deze bloedzuigers juist voor hartkloppingen. Hierdoor wordt het duidelijk dat het gender van een gemaakt wezen, zoals een vampier of een robot, een grote rol speelt in het doorkruisen van de uncanny valley. Zodra de illusie bestaat dat we met iets seks kunnen hebben, doen we ook niet moeilijk over het geven van vertrouwen. Al krijg ik persoonlijk een ünheimlich gevoel van die gladde Twilight-vampiers.

Het menselijker maken van een robot betekent niet alleen dat ze een gender, maar ook andere menselijke aspecten toegewezen krijgen. Denk bijvoorbeeld aan een naam. Wanneer een robot uit de fabriek komt gerold hebben ze een type-nummer, maar daarmee wordt ook aangegeven dat ze geen unieke entiteit zijn. Pas wanneer ze een naam krijgen kunnen ze opgenomen worden in een sociale context en wordt er originaliteit aan een robot toegekend.

Een voorbeeld hiervan vinden we in de serie Almost Human waarin er een nadrukkelijk verschil wordt gemaakt tussen twee typen robots, namelijk de MX en de DRN. De laatste is zo menselijk mogelijk gemaakt, heeft emoties enzo, en wordt daarom ook Dorian genoemd. De andere, superrationele en emotieloze robots, hebben geen naam en strikt gezien geen geslacht toegewezen gekregen, zoals hieronder te zien is.

Dorian heeft van zijn makers wel iets in zijn broek gekregen om mee te spelen. De serie lijkt hiermee emoties, seksuele drang en geslacht te koppelen aan een intrinsieke menselijkheid. Wat nog meer opvalt aan de serie, die voornamelijk om een detective en zijn robot-partner Dorian draait, is dat er op het politie-bureau alleen maar mannelijke robots aanwezig zijn. De enige vrouwelijke robot die ik voorbij heb zien komen was een superkiller robot die misschien wel de onderbewuste angst van de serie-makers voor vrouwen uitdrukt.

De keuze voor het gender van de politierobots in de serie is te verklaren door de eigenschappen die over het algemeen worden geassocieerd met mannen, namelijk autoritair, rationeel en stoer. Dit is ook de reden dat robotische receptionisten vaak als vrouwen worden neergezet omdat ze zogenaamd betere communicatieve vaardigheden bezitten. Natuurlijk veranderen die vaardigheden niet op het moment dat het om een robot gaat, want deze voert gewoon een bepaalde functie uit. Het feit dat er een mannen- of vrouwenfrontje wordt gebruikt verandert daar niets aan. Het gaat dan ook niet echt om de vaardigheden van de robot, maar om de vaardigheden die wij als mensen aan de geseksualiseerde robots toekennen.

In dit opzicht lijkt het erop dat de vrouwelijke robot beter geschikt is om te functioneren als receptionist omdat men over het algemeen blijkbaar makkelijker met vrouwen communiceert. Hoewel deze seksetoewijzing op het eerste oog misschien onschuldig lijkt, kan het effecten hebben op hoe we onszelf in de toekomst zien. De sociale acceptatie van bijvoorbeeld mannelijke receptionisten en van vrouwelijke politie agenten komt erdoor onder vuur te liggen. Ook is het mogelijk om vrouwelijke en mannelijke eigenschappen op te blazen. Denk bijvoorbeeld aan de supermannelijke Robocop of aan een seksrobot (eigenlijk altijd vrouwelijk, waarom?).

Het frappante is dat een mannelijke robot niet per se uitgerust hoeft te zijn met een mechanische lul om mannelijk te zijn, maar dat de vrouwenrobot vrij vaak direct met haar geslacht wordt geassocieerd. Op deze manier vormt het geslacht van de robot een kader die de functionaliteit afbakent. Dit gebeurt natuurlijk ook al met mensen, maar wanneer dit ook met onze elektronische buddies gebeurt, zal dit alleen maar erger worden.