Er zit een neonazi in mijn boekenclub in de gevangenis

Mijn hart begon sneller te kloppen. Ik kreeg het plotseling heel erg warm, dus ik deed mijn trui uit. En toen las ik deze regel in een essay van mijn leerling: "Mijn Kampf was mijn favoriete boek."

Ik ben begeleider van de Words Beyond Bars-boekenclub, die bijeenkomt in een betonnen klaslokaal in de grootste gevangenis van de Amerikaanse staat Colorado. Het is een twee-maandelijks klasje. Het laatste boek dat we vorig semester hebben gelezen was In the Garden of Beasts van Erik Larson. Het is een psychologisch geschiedenisboek over de ambtsperiode van de Amerikaanse ambassadeur William Dodds tijdens de beginjaren van Nazi-Duitsland. Het boek veroorzaakte een discussie in de groep, die ging over de wereldpolitiek, het einde van de Duitse culturele verlichting en Hitlers invloed op zijn natie.

Ik doe weliswaar vrijwilligerswerk in een gevangenis, maar ik had niet verwacht dat ik een essay als dit onder mijn neus zou krijgen.

"Ik haat de overheid, want er komt niets goeds uit. En de meeste ambtenaren zijn slecht," schreef mijn student, die een gevangenisstraf van meer dan zestig jaar uitzit voor een geweldsdelict. "Er was een tijd waarin Hitler werd vereerd. Hij werd door mij en de mensen met wie ik ben opgegroeid gezien als oom Adolf."

Zijn woorden dwongen mij om na te denken over mijn eigen mantra, een mantra dat ik moest eerbiedigen, wilde ik in de gevangenis werken. Dat mantra luidt als volgt: iedereen heeft het recht op zijn of haar eigen verhaal en mening. Ik moest mezelf nu de vraag stellen of ik de mening van deze gevangene erger vond dan te weten wat voor misdaad hij had gepleegd. Vond ik hem nu opeens niet meer aardig?

De 25 deelnemers in mijn klas – een etnisch-diverse groep van zwarte, witte, Latino en native americans gevangenen – moesten na elk boek dat ze hadden gelezen een verslag schrijven. Als begeleider moest ik die verslagen nakijken en feedback geven. Ik was vaak onder de indruk van hun diepe gedachten. Ook vond ik het interessant om hun kijk op het plot, het karakter en de setting te lezen.

In Larson's boek was het plot de waargebeurde uitroeiïng van Joden.

Had ik het verkeerde boek uitgekozen? Een gevangene uit de vorige groep had me een brief gestuurd, waarin hij had geschreven dat hij het boek geweldig vond. Bovendien had het boek vijf sterren gekregen op Amazon. Dus waarom niet?

Tijdens onze discussies over Larsons boek, varieerden de vragen van "Waarom haatte iedereen de Joden zo?" tot "Merkt iemand op dat Hitler's timing net zo perfect was als die van Donald Trump?" Op een zeker moment vertelde ik dat mijn eigen ouders ook uit Duitsland waren gevlucht. Zij werden al in 1933 gediscrimineerd wegens hun religie.

Maar in dit essay las ik voor de eerste keer over overtuigingen omtrent ras en de ideologie van 'blanke overheersing'. Ik vond het nog bijna erger dat hij zijn mening op een vrij respectvolle, bijna welbespraakte manier deelde – hij is geen slechte schrijver. Deze gevangene was toen drie sessies achter elkaar bij de boekenclub aanwezig geweest, en hij had een opmerkzame en originele kijk op alles dat we tot dan toe hadden gelezen. Hij was een echte aanwinst voor de boekenclub, en hij deelde veel complimenten uit aan anderen – ik vond hem echt een leuke man.

Ik wist alleen verder niets over wat er zich in zijn hoofd afspeelde. Ik realiseerde me niet dat de man tegenover mij, met gevangeniskleding aan, was opgegroeid in een neonazi-familie.

Terwijl ik zwijgend mijn koffie dronk, las ik zijn bekentenis in zijn essay. Ik voelde me misleid toen ik zijn woorden over het verdwijnen van de witte cultuur tot me nam. En ik voelde me stom, omdat ik oprecht geloofde dat onze boekenclub een echte invloed kon hebben op mijn leerlingen. De opzet van dit programma houdt in dat we in een kleine groep boeken lezen en hierover discussiëren, en het feit dat elk persoon die het klaslokaal binnenloopt een misdaad heeft gepleegd daarbij buiten beschouwing laten. We zitten in een kring, als symbool voor gelijkheid. Ik geloof oprecht dat deze mannen meer zijn dan de misdaden die ze – soms zelfs decennia geleden – hebben gepleegd.

Waarom veroordeelde ik deze man, die ik ken en bovendien respecteer? Wie was hier nou hypocriet? Ik werd niet voor gek gezet door dit verhaal – de man vertelde slechts de waarheid. Ik voelde me misleid, maar door mezelf: ik accepteerde deze mannen, zolang ze maar niet een grens overschreden met hun meningen. Of misschien romantiseerde ik mijn overtuiging dat ik ze op het rechte pad kon brengen met het juiste boek.

Zou het waar zijn wat een bewaker eens tegen me heeft gezegd – dat de mannen die in mijn boekenclub zitten alleen maar komen omdat het een afleiding voor ze is, om uit hun cellen te kunnen zijn, en bij een vrouw te zijn?

Mijn leerling erkende, aan het einde van zijn verslag, dat hij het moeilijk vond om zijn achtergrond te delen. Nadat hij had uitgelegd hoe hij was opgevoed, vertrouwde hij me dit toe: "ik heb het idee nooit echt opgegeven, maar ik ben wel teruggedeinsd voor de extreme haat die onder de volgers van de nazi-partij heerst."

Terugkomend op het onderwerp van de boekenclub, begon hij zijn laatste paragraaf met: "ik heb een manier gevonden om los te breken van die verstikkende banden, door me aan te sluiten bij Words Beyond Bars. De boekenclub is voor mij een manier om me open te stellen, en andere meningen te horen. Daardoor zie ik bepaalde dingen in een ander licht; door het verbreden van mijn kennis, en door met mensen te zijn met wie ik normaal gesproken niet zou praten."

Ik ging dit werk doen, omdat ik mijn liefde voor literatuur en mijn verlangen om het systeem van massa-gevangenissen minder afstraffend en menselijker te maken, wilde combineren. De gevangenen zijn over het algemeen beleefd, dankbaar, betrokken en willen graag leren. Ze verlangen naar de bevestiging en het behoud van hun individualiteit, in een grijs landschap van uniformiteit, elke dag weer.

Het einde van het verslag was zowel meeslepend als storend. De gevangene sloot zijn verhaal af met: "Ik zou er alles aan willen doen om een constructieve toevoeging te zijn aan deze gemeenschap. De hekken rondom de gevangenis geven me een zekere mate van persoonlijke vrijheid. Vrijheid in de gevangenis – wat een concept."

Toen ik aan het einde van het stuk was gekomen, verdween het gevoel dat ik bedrogen was. Ik zette geen vraagtekens meer bij het boek dat ik had uitgekozen voor de boekenclub. En ik voelde empathie voor deze man, zoals ik dat voor veel andere gevangenen voel.