Ik heb leren aanvaarden dat niets ooit perfect zal zijn

Ik heb al mijn notities, mijn bureau is opgeruimd, ik heb mijn Post-its gesorteerd en koffie gemaakt. Ik kan geen enkele reden meer verzinnen om niet te starten. Dit artikel schrijven is een ware mindfuck want het idee ervan sprak me echt aan, en nu lijkt het niet langer leuk: hoe kan ik - een herstellende perfectionist - het perfecte imperfecte artikel schrijven over het aanvaarden van imperfectie? 

Toen ik de hoofdredacteur voorstelde om mijn persoonlijke verhaal te delen, had ik de schaal van blootstelling soort van onderschat. Die zwakte aangeven en de mechanismen erachter uiteenzetten, zou dat mijn waardegevoel niet aantasten. Maar ik ben hem 2300 woorden verschuldigd, dus moest ik wel er aan beginnen. Dus om niet te veel meer te zeveren (dit is wel VICE, maar toch), had ik een gesprekje met perfectionisme coach Yasmina Hajoui. Tijd om alles eruit te gooien.

Perfectionisme is niet enkel het ideale antwoorden op de favoriete strikvraag “Wat is je grootste tekortkoming?” van recruiters; in mijn geval is mijn frank eindelijk gevallen na 30 jaar mijn leven te verpesten. Ik ben zo’n soort mens voor wie perfectionisme pathologisch is geworden. Tijdens mijn interview met Yasmina legt ze me uit dat perfectionisme een gedragspatroon is dat stress kan veroorzaken, ons inefficiënt maakt en soms zelfs ziek: hoofdpijn, maagproblemen, spierenkrampen … De stress die je ervaart als gevolg van perfectionisme heeft zowel fysieke als mentale uitingen. In sommige gevallen leidt het zelfs tot zelfvernietigend gedrag dat zich manifesteert op verschillende manieren zoals eetstoornissen, zelfverminking en allerlei soorten verslavingen. 

Wat er schuilgaat achter mijn perfectionisme is het idee dat ik alles onder controle kan hebben. Ik heb lang in een parallelle wereld geleefd, een utopische meritocratie waar tijd precies plastisch is, waar ik resultaten van hoogwaardige kwaliteit moest leveren zonder door een leerproces te gaan, waar ik non-stop gefocust kon blijven vanaf ik dat wou. Ik had het idee dat als ik hard werkte, mijn best deed, dat ik enkel maar perfectie kon bereiken. En dus ook dat als iets niet perfect is, het mijn schuld is en ik dus suck. Iedereen mag fouten maken, ja, maar ik niet. Alles is een wedstrijd en wat niet overtuigend gewonnen wordt, is verloren. 

“Door ons perfectionisme, hebben we de neiging om te geloven dat enkel de resultaten - hetgeen we verwezenlijken - belangrijk zijn. Dat is gevaarlijk,” waarschuwt Yasmina. Verscholen achter dat geloof ligt vaak een probleem met zelfvertrouwen of eigenwaarde: mensen die last hebben van perfectionistische neigingen voelen zich niet waardig genoeg voor liefde. En wanneer die liefde er niet is, gaan we op zoek naar bevestiging. Het probleem is dat wanneer je die transactionele dynamiek aangaat, dan ga je ook je volledige persoonlijkheid verwerpen, want die wordt gezien als waardeloos. 

Perfectionisme is een overlevingsmechanisme: “waar we eigenlijk bang voor zijn, is om uitgesloten te worden,” legt Yasmina uit. “Ons overlevingsinstinct pusht ons tot sociaal gedrag, om bij een groep te gaan, en wanneer we het gevoel hebben dat dat niet lukt gaan we in paniek. Daaruit ontstaat een hevige nood aan externe erkenning, om ons ervan te verzekeren dat we voldoen aan de verwachtingen van anderen, of die nu echt zijn of geprojecteerd op onszelf.” 

Van de peuterklas tot aan mijn masteropleiding was ik altijd de beste van de klas. Ik had talent voor alles, was bewust en gedreven. Natuurlijk ben ik ook geen genie, en ik maakte zeker ook hier en daar wat fouten. Soms had ik eens een 9 op 10, en dan vroegen mijn ouders teleurgesteld “hoe komt dat? Waarom geen 10?” Beschaamd en bewust van het feit dat ik ze had teleurgesteld, wist ik nooit echt wat te antwoorden. Maar het antwoord is eigenlijk vrij simpel, ik had een punt verloren want ik had een fout gemaakt. Het was een domme fout en ik moest beter weten, ik moest beter opletten, beter studeren en beter concentreren. En soms had ik het wel juist, perfect, beter nog, ik kreeg een 11 op 10. Men noemde het “beter dan perfect” bij mij op school. En net zoals een drug bleef ik die high van het perfectionisme nastreven, mijn hele leven lang. Eindelijk mocht ik trots zijn op mezelf: “Zie je wel dat je het kan als je je best doet?” Dat was hoe mijn ouders toonden dat ze tevreden waren. 

Hoewel ze de beste bedoelingen hadden, gaven mijn ouders hun trauma door aan mij: mijn moeder groeide op in een groot, arm gezin waar geen tijd of middelen aanwezig waren voor andere zaken dan productiviteit en succes. Mijn vader, geboren in Algerije tijdens de oorlog voor onafhankelijkheid, slaagde erin een bestaan vol miserie en angst te ontsnappen. Hij startte een nieuw leven in België in de 20ste eeuw, in een België die nog niet helemaal klaar was om een boekhouder met de naam Mohammed aan te nemen. Hij trok zichzelf uit de put, desondanks de tegenslagen: elke klant, elke franc, elke euro die hij verdiende was een dikke fuck you naar de wereld die hem zo graag wou zien falen. 

Yasmina - die zelf ook moeder is - bevestigt dat ook: “Wanneer je dit soort waarden meegeeft aan kinderen, doen ouders dat meestal met goede bedoelingen. Ze bouwen voort op hun eigen ervaringen en wat ze hebben geleerd, en ze doen hun best om jou een beter leven te geven dan wat zij hadden. Ze willen dat je het haalt, en opgewassen bent tegen moeilijkere momenten en oordelen - en onbewust geven ze daarmee ook hun trauma’s door.” 

Al van kinds af ben ik verschrikt voor teleurstelling. Mijn modus operandi is om feilloos te zijn - en meestal werkte dat ook in mijn voordeel: ik heb het tot nu redelijk goed gehad. De negatieve kant hiervan is wel dat ik mijn successen niet genoeg apprecieer, want ik kan enkel maar denken aan wat beter zou kunnen. En dat is echt zonde. 

Ik heb dan misschien wel een voorbeeldige carrière, maar ik kan niet zeggen dat ik echt opval: ik neem niet vaak een risico. Verlamd door de gedachte van een grootschalig project te starten, of een nieuwe hobby, heb ik het al altijd gemakkelijker gevonden dat idee achterwege te laten, ik weet op z’n minst waarom het niet werkte. Waarom zou ik mezelf blootstellen aan kritiek en mislukking als ik op voorhand al wist dat ik niet de beste ging zijn? Ik heb er nooit echt bij stilgestaan dat ik ook een passie kon hebben voor iets, gewoon voor de lol, zonder de ambitie om uit te blinken. Je best doen, genieten van het proces, leven in het moment, dat is iets voor losers, toch?

Faalangst is typisch voor mensen met perfectionisme, legt Yasmina uit. “Het is de ironie van perfectionisme, want het zorgt ervoor dat mensen die er last van hebben soort van nutteloos worden.” Ik heb uitstelgedrag want ik ben bang om aan de slag te gaan of keuzes te maken, dus doe ik uiteindelijk niets. “Tijdens de coachingsessies help ik mensen terug te doen reiken naar hun “vrije kind”: in de eerste levensjaren hebben we een heel open blik op de wereld. We verkennen ze, met als enige beperking onze fysieke mogelijkheden, zonder negatieve gedachten of zorgen. Dit vrije kind geeft niet om wat anderen denken en durft te doen zonder te veel over de gevolgen na te denken. Perfectionisme ontwikkelt zich wanneer het kind leert zich aan te passen aan de omgeving, sociale voorwaarden en normen, en de regels leert respecteren en anderen in achting te nemen. Eigenlijk wanneer hij deel begint te worden van de maatschappij. Beetje bij beetje wordt het vrije kind onderdrukt en vervangen door het rationele, wijze kind dat zich gedraagt conform de verwachting van volwassenen en zijn omgeving.” 

Perfectionisme is dus een waarneembaar probleem op maatschappelijk niveau: dat is goed nieuws voor mij, want ik voel me direct minder eenzaam. Zelfs als een gemeenschap zijn we geobsedeerd door perfectie: we stemmen blanco tijdens de verkiezingen want onze ideale kandidaat bestaat niet, we geven 4 sterren op Vinted want de verpakking kon beter … En toch - moeten we het nog eens herhalen - is niemand perfect: de mens zit vol gebreken, ik ook. Volgens Yasmina “draait perfectionisme niet noodzakelijk om de zoektocht naar volmaaktheid, maar de zoektocht naar een niveau van perfectie dat onbereikbaar is.” Het is de overtuiging dat het altijd beter kan, en dat we - de facto - nooit tevreden kunnen zijn met iets dat beter kon. Onze maatschappij - kapitalistisch en individualistisch zoals ze is - heeft ons ervan overtuigd dat we in een wedstrijd zitten met elkaar: we vergelijken onszelf constant met anderen, we kijken naar ze doen, we stellen oordelen op over onszelf. We zien groeien als de norm en veroorzaken bij iedereen die niet kan bijbenen een burnout of depressie terwijl we doorgaan met het onmogelijke te eisen. 

“In al die chaos vergeten we soms te gemakkelijk dat er weldegelijk te kiezen valt, dat we ons niet moeten laten doen door al die sociaal opgelegde normen,” benadrukt Yasmina. “Maar onze angsten weerhouden ons ervan keuzes te maken die ons persoonlijk beter uitkomen.” Leven volgens het kapitalistische systeem eist van ons constant financiële middelen, en dat geld moet ergens verdiend worden, vaak aan een belachelijk snel tempo dat ons amper de tijd geeft om erbij stil te staan. “Het is aan ons om te durven eigen normen te kiezen, en vooral onze grenzen te bepalen. Om het met minder te durven doen, zodat we onze gezondheid eerst kiezen. Maar dat is niet zo gemakkelijk, en niet voor iedereen mogelijk.” 

We zeggen wel vaak dat we aan de alarmbel zullen trekken als het teveel wordt. Zolang het lukt is er geen nood om op te geven. Lang begreep ik het niet toen mensen zeiden “ik geraakte niet meer uit bed”: het leek zo overdreven, een beetje dramatisch zelfs - waar een wil is, is een weg. En dan plots, op een dag, zei mijn lichaam genoeg … en toen begreep ik het. En hoeveel ik deze persoon gewikkeld in een deken met gsm in de hand ook haatte, ik geraakte niet uit bed. De gedachte om de vaatwas te legen deed me bleiten, mijn appartement verlaten gaf me paniekaanvallen. Helemaal geblokkeerd door mijn lichaam moest ik opeens de situatie onder ogen komen: ik moest veranderen. Ik zat op mijn dieptepunt en kon niet anders doen dan toegeven dat ik hulp nodig had. 

In therapie besefte ik dat mijn perfectionisme en anxiety - die ik altijd al vrij trots tentoon had gesteld als de mechanismen die me hielpen te presteren in eender welke situatie - me hadden vergiftigd. Dat verschrikte me eerst nogal, want het gooide mijn hele waardensysteem overhoop. Door de inefficiëntie en absurditeit van mijn perfectionisme te moeten toegeven, kon ik eindelijk het antwoord vinden in mijn aanvaarding. Imperfecties accepteren, tevreden zijn met wat ik kan doen, leren van mijn fouten en proberen het de volgende keer beter te doen is een bevrijdend proces. Tevreden zijn en imperfecties erkennen, dat betekent ook aanvaarden dat we maar menselijk zijn, en kunnen stoppen met onszelf te martelen over zaken die er niet toe doen. “Natuurlijk moet je ook zelfreflectief kunnen zijn,” voegt Yasmina toe, “maar je moet mild zijn voor jezelf, zodat je je fouten en beperkingen kunt zien als mogelijkheden om te leren in plaats van tekortkomingen.” 

Dat besef was echt de sleutel tot mijn bestaan: opeens kon ik er opnieuw tegen. Durven springen zonder vangnet, een paar klappen vangen en erom kunnen lachen en huilen. Mijn instinct volgen, zelfs als ik daardoor fouten maak. En dat kleine stemmetje in mijn hoofd die me vertelt dat ik beter kon, dat ik suck en dat iedereen het weet, negeren. Elke fout, klein of groot, toont gewoon dat ik ook maar mens ben, het toont mijn kwetsbaarheid. 

“Dit bewijst ook dat je “vrije kind” terug op z’n plek zit,” vertelt Yasmina me met een glimlach. “Dit kind kan zijn weg wel terugvinden, en opnieuw proberen, zolang het maar leuk blijft. Het is ook enorm belangrijk om je terug te focussen op je eigen plezier: wat geeft jou energie? Wat vind je leuk om te doen? Niet alles wat je doet moet verbonden zijn aan prestaties.” 

Tegelijkertijd werkt die aanvaarding ook in de andere richting: “Het komt erop neer dat het helemaal niet slecht is om dingen goed - of zelfs perfect - te willen doen, zolang dat je gelukkig maakt. Een goede aanpak is om op te merken wanneer het dat niet doet, en om niet te hervallen in dat perfectionisme.” 

Want hoewel het belangrijk is dat ik mijn obsessie met perfectie loslaat, moet ik toegeven dat het een deel is van wie ik ben en me hielp veel dingen te bereiken. Yasmina gaat akkoord, “om perfectie te zien als iets puur negatief, dan ga je een deel van jezelf ontkennen.” 

Perfectie lijkt cool, maar imperfectie is wat we hebben. En dat is een realiteit die we maar beter zo snel mogelijk gaan accepteren, anders zijn we gedoemd tot een status quo. Ga gaan boksen, zelfs al kun je niet elke dag gaan, sorteer ook al belandt het soms allemaal op dezelfde hoop, durf iemand lief te hebben ook al zijn er bepaalde aspecten van diens persoonlijkheid die je niet aanstaat. Als we willen vooruitgaan moeten we de imperfectie omarmen en blijven leren om te verbeteren. 

“In essentie gaat het om realistisch te kijken naar de toekomst,” concludeert Yasmina. Probeer moeilijkheden te voorkomen terwijl je rekening houdt met het feit dat je niet alles onder controle kunt hebben. Als je leert jezelf graag te zien en te aanvaarden, focust op je sterktes en troeven, dan zul je genoeg zelfvertrouwen en zelfzekerheid hebben om flexibel te zijn wanneer je eens tegenslag hebt. En je zult je wonden likken en opnieuw proberen. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.