Afrikaanse Bruid is een ongemakkelijke documentaire over sekstoerisme in Kenia

Afrikaanse Bruid is geen gemakkelijke documentaire om te kijken. Hoofdpersoon Gilbert, een morsige Vlaming met een duister militair verleden, brengt zijn tijd zoveel mogelijk door aan de kust van Kenia. Daar zoekt hij het gezelschap van jonge Keniaanse vrouwen, die hij tegenkomt op het strand of opzoekt via online forums. Dat leidt tot wonderlijke en soms ook naargeestige relaties, die zich ergens bevinden in een groot grijs gebied tussen sekswerk en oprechte genegenheid. Gilbert, die te veel drinkt en een aantal onverwerkte trauma’s heeft, gedraagt zich lastig en ontsteekt vaak in woede – als de vrouwen hem om geld voor hun familie vragen, bijvoorbeeld. In een scène waarin hij zijn zoveelste dronken racistische tirade afsteekt, roept de Keniaanse Hellen hem toe: “Laat Afrika met rust!” Als kijker denk je dat ook erg vaak.

Jos Driessen werkte als editor mee aan documentaires van Roy Dames (o.a. Foute Vrienden), die vaak draaien om zonderlinge personages die zich voor de camera zo op hun gemak lijken te voelen dat ze niets verborgen houden. In Afrikaanse Bruid, die door Dames en Driessen samen geregisseerd werd, is dat niet anders. Van Gilbert krijgen we werkelijk alles te zien, tot zijn levenloze lichaam aan toe – het openingsshot van de docu. Er is geen voice-over om uitleg of commentaar te geven, en de makers houden hun oordeel voor zich. Hooguit blijft de camera een paar tellen lang betekenisvol hangen op een standbeeld van Leopold II. “Volgens mij was dat beeld niet met opzet gefilmd, maar toen ik dat het bij het monteren tegenkwam, heb ik het er natuurlijk wel ingezet,” zegt Driessen daarover.

Eigenlijk had ik Jos Driessen en Roy Dames anderhalf jaar geleden al eens gesproken over Afrikaanse Bruid, aan de keukentafel in Driessens flat. Op diezelfde dag werden de eerste serieuze coronamaatregelen ingevoerd. De première van de film werd voor onbepaalde tijd uitgesteld en in de waas van de lockdownmaanden die volgden, wisselde ik een paar keer van baan en verloor ik niet alleen mijn aantekeningen, maar ook de geluidsopnames die ik van het gesprek had gemaakt.  

Nu, anderhalf jaar later, komt de film alsnog uit, zowel in de bioscoop als op televisie. Dus belde ik Driessen op om hem nog eens te spreken over zijn opmerkelijke documentaire en over wat er in de tussentijd allemaal veranderd is. 

VICE: Hoi Jos, hoe waren jullie Gilbert ook alweer op het spoor gekomen?
Jos Driessen: Het begon met een boek van Robbert van Lanschot over seks en liefde in Afrika. Daar stonden veel verhalen in over de relaties tussen witte en zwarte mensen, bijvoorbeeld over oudere Italiaanse vrouwen die aan de Keniaanse kust op zoek zijn naar jonge Afrikaanse mannen. En ook over gepensioneerde mannen die in Kenia terechtkomen en daar genieten van de jonge zwarte vrouwen die op zoek zijn naar iemand die ze een uitweg kan bieden uit het toch wel uitzichtloze bestaan daar. Een van die mannen was Gilbert. 

En in hem zagen jullie wel een documentaire?
Ja. Roy kwam Robbert tegen op een feest en was geïntrigeerd door die verhalen. Dus hij is toen meerdere keren naar Kenia gegaan. Eerst was het een breder verhaal, over meerdere mannen, maar uiteindelijk kwam hij bij Gilbert uit. Gilbert was een verhaal dat nog bezig was: hij had de ene vrouw na de andere, en hij was totaal open en liet alles toe. Dat is natuurlijk heel fijn voor een documentairemaker. 

Op een gegeven moment ging ik mee. Eerst alleen als editor, maar ik had ook wel veel ideeën over wat ik wilde laten zien. Ik heb toen veel van de scènes met de vrouwen gedraaid. Ik zei: die Gilbert is wel interessant, maar ook vreselijk. Je moet een tegenwicht hebben. Wie zijn die vrouwen, wat willen ze, waarom zijn ze geïnteresseerd in zo’n oude afgedankte pensionado? Daar wilde ik achter komen. Het is allemaal net anders dan je denkt. Je hoort ze ook zeggen: witte mannen zijn aardiger, beter in bed, ze hebben meer tijd voor je. Het is niet alleen maar negatief. Het is niet alleen maar: de mannen hebben veel geld en de vrouwen niet. Dat is natuurlijk wel een factor, maar er komen ook andere dingen bij kijken.

Het is allemaal wel neokolonialistisch.
Die Gilbert is een neokolonialist ja, en hij heeft een superieur beeld van de westerse cultuur. Als je niet met mes en vork eet, ben je volgens hem primitief. Dat is moeilijk. Wij laten zien hoe deze dingen werken. Het is geen vingerwijzen, we laten de man gewoon zien. We laten zien hoe hij denkt, een manier van denken die ook bij de generatie van zijn ouders hoort: de cultuur in Kenia is minderwaardig. Daarbij is Gilbert ook een seksist: hij gelooft in de superioriteit van de man. In Kenia wordt hij daarin bevestigt, want daar zijn echt verschillende rollen voor mannen en vrouwen. Ik heb zelf een Afrikaanse vrouw en van haar mag niet eens een bordje afwassen. 

Was Gilbert eigenlijk typerend voor het soort witte man dat aan de Keniaanse kust rondliep? Of was hij een uitzonderlijk geval?
Ik heb er eerlijk gezegd types gezien die nog veel vreselijker waren, die vrouwen echt misbruikten. Gilbert probeerde het tenminste nog goed te doen, al kon hij dat niet. Dan ging hij weer te veel drinken en die vrouwen beledigen. Dan vond hij dat ze te veel televisie keken of zo, hij had altijd wel iets. 

Maar toch hadden die vrouwen iets met hem. Hij was niet puur slecht. Dat vonden wij ook, anders hadden we dit nooit kunnen maken. Als wij die man alleen maar vreselijk hadden gevonden, hadden wij het nooit uitgehouden. Hij kon ook heel leuk zijn. Als je daar was, ging hij meteen op z’n Vlaams frietjes voor je bakken, mayonaise kloppen – dan was het meteen een feestje. En als hij iets met een vrouw had, dan wilde hij ook wel het beste voor haar. Het lukte alleen niet, omdat hij ze niet accepteerde zoals ze waren. Hij accepteerde de cultuur niet. Dat was zijn westerse superioriteitsdenken. 

Er is een scène waarin hij teruggaat naar België en logeert bij een vriend, die hem er flink van langs geeft: je doucht je nooit, je onderbroek zit vol met stront. Iemand vroeg laatst: had je dat er wel in moeten laten? Maar ik vond het ook wel een beetje staan voor wat ik daar in Kenia gezien heb. Je ziet daar van die mannen die niets hoeven te doen. Ze hoeven zich niet te verzorgen, ze hoeven geen mooie kleren aan – ze zien er niet uit. En de vrouwen komen toch wel. Dat is vreselijk om je te realiseren. En dat zie je bij zo’n Gilbert ook: hij hoeft niet eens z’n best te doen. 

De film was eigenlijk in 2019 al af en komt nu pas uit voor het grote publiek. Ben je er in de tussentijd anders over gaan denken?
Er is in de tussentijd natuurlijk een hoop gebeurd. Een klein voorbeeldje: ik heb voor de televisie de ondertiteling gemaakt en toen zat er een jonge regisseur naast me, die meteen zei: je hebt daar ‘blanke man’ staan. Shit, dacht ik toen, dat kan helemaal niet meer. Hoe vaak heb ik dat woord gebruikt? Toen heb ik de televisie meteen gebeld en gevraagd of dat veranderd kon worden. Ik wil niet dat mensen daar over vallen.

Dus je bent benieuwd naar de reacties?
Ja, dat vind ik wel spannend. Er komen goede reacties, maar er werd ook gezegd dat we als makers meer hadden moeten laten blijken wat we zelf van zo’n Gilbert vinden. Maar ja, toen hebben wij gezegd: we laten het zien, en dat wil nog niet zeggen dat we het er mee eens zijn. In deze tijd is racisme een heel belangrijk onderwerp geworden. Natuurlijk is racisme niet goed te praten, maar ik denk dat er nu soms wat nuancering mist, waardoor je niet meer goed kan onderzoeken wat er aan de hand is. 

Ik maak films niet om een bepaalde boodschap over te brengen, maar ik hoop dat mensen wel wat verder kijken. Er zijn mensen geweest die na het zien van de film zeggen: Gilbert vond ik een klootzak, maar die vrouwen vond ik erg krachtig en sterk. Dat vind ik een mooie reactie. 

De documentaire Afrikaanse Bruid verschijnt op 2 september in de bioscoop en op Picl.NL en zal 7 september op televisie worden uitgezonden door BNN/VARA.