Een gesprek met de succesvolste smokkelaar van de kunstwereld

Michel van Rijn. De man die kunstsmokkelen tot een kunst op zich verhief is een Nederlander. Ooit was hij een van de meest gezochte kunstsmokkelaars ter wereld. Hij leefde het leventje van een playboymiljonair. Hij had privévliegtuigen, een harem prachtige vrouwen en deed zaken met de gevaarlijkste criminelen ter wereld. Hij dealde met upperclass gangsters en zogenaamd legitieme kunsthandelaars. Hij is neergeschoten, het land uitgezet, opgesloten en opgejaagd door MI6 en Interpol. Hij heeft zelfs foto's in de bus gehad van zijn kinderen, bij wijze van bedreiging.

De laatste jaren heeft hij bijna geen interviews gegeven, maar het is me eindelijk gelukt om hem te spreken. Hij kwam erachter dat ik een ex-bokser ben, en dat beviel hem wel, want hij heeft zelf ook gebokst. Op een gegeven moment had hij zoveel huurmoordenaars achter zich aan dat ze bij Scotland Yard weddenschappen hielden over wanneer hij het loodje zou leggen. Ik belde aan en Michel, een goedgebouwde man met een morsige, ruige kop, deed open. Hij nam een trekje van zijn sigaret en begon meteen te vertellen over het lucratieve smokkelaarswereldje en hoe het kwam dat hij er een kopstuk in werd.

VICE: Kunstsmokkel lijkt me nou niet echt iets waar je makkelijk inrolt?
Michel van Rijn: Op mijn vijftiende was ik al van zeven scholen gestuurd. Ik denk dat ik ADHD heb; ik haatte school. Mijn eerste handeltje was het importeren van die hippiejassen uit Istanbul. Die jassen waren nauwelijks meer dan een binnenstebuiten gekeerd schapenvel met mouwen. Ik verkocht ze in een coffeeshop. Ze gingen als warme broodjes over de toonbank, en ik hoefde alleen maar op en neer te rijden van Amsterdam naar Istanbul. Dat ging een tijdje zo door tot ik een gast-we zullen hem E. noemen-me benaderde in Istanbul.

E. zat tot zijn nekharen op de internationale kunstmarkt, maar hij had ook contacten op de zwarte markt. Hij moet iets in me gezien hebben. Een smokkelaar moet bereid zijn risico's te nemen, en hij dacht dat ik dat wel in me had. Hij had gelijk. Daarnaast had ik een Nederlands paspoort. E. wilde dat ik gestolen antieke Byzantijnse olielampen en antieke kruizen mee naar Nederland nam. Ik verkocht de stukken vervolgens voor veel geld aan verzamelaars.

Ik deed het wel goed, dus E. nam me vrij snel mee naar Armenië om smokkelwaar te halen. We kwamen aan en dronken wat met de hoofdcommissaris. Er was daar een enorme organisatie die antieke kunststukken uit Moskou en Leningrad naar Armenië haalden. De Russen en de Armeniërs waren net maffia. Ze waren heel goed georganiseerd en werkten goed samen. We kochten kunststukken in, vlogen naar Beirut-waar we de douane omkochten-en smokkelden al het waar Europa binnen. Dit was de eerste keer dat ik op grote schaal smokkelde.

Wat smokkelde je zoal?
Kratten vol met Fabergé-pictogrammen. Vanuit het vliegtuig zag ik eerst hoe ze mijn bagage inlaadden, en daarna hoe drie enorme kratten met gestolen kunst het vliegtuig ingehesen werden. Ik kon bijna niet geloven dat het zo ging.

Je wordt weleens de succesvolste kunstsmokkelaar ooit genoemd.
Dat klinkt pretentieus. Maar het is wel waar. Ik smokkelde veel. Ik was erg ambitieus. Het begon serieus te worden toen ik naar Rusland ging. Alle clans werken daar samen. Ik kende de juiste mensen binnen één clan, waardoor ik meteen toegang had tot alle kopstukken in het wereldje. En denk niet dat het een groepje bij elkaar geraapte schooiers was. De meesten zaten heel hoog in de politieke ladder. Zolang iedereen maar zijn deel kreeg liep alles gesmeerd. Ik zat een keer aan tafel met alleen maar VIPs. Onder tafel kroop een hoer die iedereen afzoog. Als je gezicht vertrok moest je de rekening betalen, haha!
In Rusland heb ik leren drinken. Ik moest wel. Als je niet dronk vertrouwden ze je niet. Dus ik heb geleerd straalbezopen kunstinkopen te doen. Daar heb ik echt de basis geleerd van het smokkelen. De Russen zijn pienter. Het was zo leuk dat ik helemaal vergat dat dit mijn opleiding was. Dit was mijn universiteit. Ik leerde hoe de zwarte markt werkte. Ik was als het ware een marktkraam waar het Westen zijn illegale waar kon kopen.

Aan wie verkocht je de gesmokkelde kunststukken?
De meeste werken werden verkocht op veilingen. Ik had ook een galerie waar mensen gewoon naartoe kwamen. De winst was enorm.

Wisten mensen die kunst bij je kochten dat het smokkelwaar was?
Absoluut. Er gaan miljarden om in de kunstsmokkel. Als smokkelen onmogelijk zou zijn zouden de banken niet voor 100% kunnen draaien. Ik had een officiële lijst van mensen die ik allemaal moest afkopen. Zo leek het bijna legaal: zolang ik maar de juiste mensen een beetje geld toestopte.

Wat is het duurste stuk dat je ooit hebt gesmokkeld?
Zonder gekkigheid: de vrachten die ik meenam uit Rusland waren zo rond de één tot drie miljoen gulden waard. Dat was een hoop geld in de jaren '60. En ik ging twee keer per maand. Ik was gevestigd in Beirut, waar ik gewoon open en bloot op het plein miljoenen dollars kon wisselen. Het enige probleem was Interpol. Zij zaten altijd achter me aan.

Hoe kan het dat je nooit bent gepakt?
Je moet ze gewoon een stap voor zijn. De meesten kun je afkopen, maar sommigen niet. Ik werd arrogant. Mijn naam stond in de kranten en ik vond het leuk. Ze zaten achter me aan, maar ik bleef gewoon doorgaan. Ik reisde rond onder een valse naam. Ik verfde mijn haar, deed kleurcontactlenzen in. Al die suffe trucjes werkten toen nog.

Maar toen ging je toch met de politie werken. Waarom?
Ik werd gearresteerd in mijn villa in Marbella. Mijn buurman was een Italiaanse maffiabaas. Binnen tien minuten stond er een advocaat in mijn cel die voor me regelde dat ik niet uitgeleverd werd aan Frankrijk. Daar wilden ze me echt heel graag in de bak gooien. In plaats daarvan kreeg ik een cel toegewezen in Madrid. Ik mocht niet naar buiten, maar kon gewoon mijn netwerk onderhouden met mijn telefoon. Ik had een keuken, een douche en de bewaker nam iedere dag eten voor me mee-het was fantastisch.

Ja?
Echt waar. Maar dingen veranderden toen ik naar het Jos Plateau in Nigeria ging. Ik vond van die prachtige Nok-terracottakoppen die ze gebruiken bij begrafenissen. Het waren potentiële knallers dus ik moest ze kopen. Maar toen ontmoette ik de mensen die daar woonden. Het Jos Plateau is 's nachts enorm koud en ze hadden nauwelijks te eten. Maar ze bleven de hele nacht op om hun voorvaderen te beschermen tegen grafrovers. Dat raakte me zo erg. Het was een spelletje voor mij, maar als mensen doodgaan dan houdt het op. Als dat je niet verandert dan ben je geen mens. Ik kwam erachter dat gestolen Nok-stukken in Londen werden verkocht. Ze waren ongeveer 400.000 dollar waard, dus alleen de allerrijksten konden het betalen. Ik had een hoop geld kunnen verdienen door zwijggeld te eisen bij de dealer. In plaats daarvan ben ik naar de Nigeriaanse ambassade gegaan. We gingen met de politie en twintig Nigerianen naar de galerie. Al die fucking rijkelui stonden lekker champagne te drinken. Je had hun koppen moeten zien. Ik zei: "Blijf met jullie poten van hun erfgoed af." Niet dat ik een heilig boontje ben-helemaal niet. Maar opeens waren er allemaal misstanden waar ik niet omheen kon.

Je collega's waren niet zo blij met je nieuwe levensbeschouwing. Op een gegeven moment zaten er zelfs huurmoordenaars achter je aan. Hoe heb je dat overleefd?
Je moet laten zien dat je ballen hebt. Veel van die huurmoordenaars hebben respect voor je als je je niet verstopt. Toen de Joegoslavische maffia mijn broer en mijn vader wilde kidnappen moest ik terug naar Amsterdam. Ik zei "Kom maar op, als je me wilt vermoorden, doe het, als je mijn geld wilt, krijg de tyfus." Ik stond op een terras in Amsterdam met mijn bodyguards toen er een auto voorbijvloog. Ze schoten dwars door mijn been heen.

Wow, hoe was dat?
Het was maar een schrammetje, haha.

Om eerlijk te zijn ben ik verbaasd dat je nog leeft.
Er is drie keer op me geschoten. Mensen hebben geweren tegen mijn kop gehouden. Ik heb de politie achter me aangehad… Ik ben een kameleon. Dat moest ik wel zijn om te overleven. Ik spreek veel talen. Ik ben nergens aan gebonden. Als ik rook zag ging ik weg. Bind je aan niets. Ik slaap als een os in mijn kleine veldbedje.