JJ Levine en zijn foto’s hebben dikke lak aan gender

De eerste keer dat ik te maken kreeg met JJ Levine's neusje voor artistieke dingen was toen ik een keer een wandeling maakte door Gay Village in Montréal. Hij werkte destijds als kapper, en hij had voor de deur een bord staan met daarop de tekst: 'LESBISCHE KAPSELS'. Hij vertelde me later dat hij dat bord had neergezet omdat er ooit een man zijn zaak binnenliep met de vraag of hij zijn haar kon laten knippen, of dat ze alleen maar lesbische kapsels deden. Hij zei ook dat het af en toe nog wel tot enige verwarring leidde: "Dat was omdat ik trans ben en niet lesbisch, maar dat boeide me verder niet."

Levine's foto's zijn doordrenkt van deze lompe speelsheid. Sinds zijn studie fotografie aan Concordia University maakt hij genderoverstijgende foto's, die de kijker regelmatig confronteren met zijn of haar vooroordelen over geslacht en gender. Zo is er een serie waarin we een persoon zien die gekleed is in zowel mannelijke als vrouwelijke kleren, waarbij het aan de kijker is om te bepalen of de persoon nou man of vrouw is – en of dat überhaupt uitmaakt.

Levine brengt nu een boek uit waarin hij terugkijkt op zijn hele carrière. Ik sprak met hem af in zijn studio in Montréal.

VICE: Je werk heeft iets aangrijpends, haast hypnotiserends. Hoe kies je je subjecten?
JJ Levine: Dank je. Ik fotografeer gewoon de mensen die belangrijk zijn in mijn leven: vrienden, minnaars, familie. Dat betekent dus ook dat dezelfde personen blijven terugkeren in verschillende projecten, vaak jaren uit elkaar. Ik werk eigenlijk nooit met vreemden, want ik ben ervan overtuigd dat mijn foto's zijn zoals ze zijn door de connectie die ik heb met de mensen die ik fotografeer.

Gaat al je werk over hoe mensen zich wel of niet conformeren aan bepaalde genderidentiteiten, of ga je ook in op andere onderwerpen?
Ik ben altijd wel fan geweest van het idee dat je door iemand goed te portretteren diegene een soort stem geeft. Door mensen te fotograferen die breken met de mainstream, of met wat we doorgaans zien als gangbare representaties van het lichaam, geslacht en seksualiteit, kan ik zelf een suggestie opwerpen van wat belangrijk is. In die zin zou ik daarom ook niet zeggen dat mijn werk gaat over genderconformiteit, maar eerder om het verlangen om bij te dragen aan een visuele wereld die waarde toeschrijft aan de mensen waar ik om geef, en waar ik me mee identificeer. Voor mij zijn ze namelijk intens mooi en vreselijk waardevol. Is het wel eens voorgekomen dat iemand zich ongemakkelijk voelde bij een foto, toen die werd gepubliceerd of tentoongesteld?
Dat probeer ik zoveel mogelijk te voorkomen, door mensen hun foto's te laten zien voordat ik ze tentoonstel. Omdat ik mijn foto's analoog schiet duurt het vaak iets van een week voordat ik kan zien wat een shoot heeft opgeleverd. Ik werk nooit met toestemmingsverklaringen, omdat ik wil dat mijn vrienden altijd hun foto's terug kunnen trekken als ze zich er niet goed bij voelen. Bij het maken van mijn boeken, Switch en Queer Portraits 2006-2015, heb ik bij alle betrokkenen nagevraagd of ze er oké mee waren. Van de honderd mensen gingen er maar een paar niet akkoord, en dat respecteer ik dan ook volledig. Het was ook heel fijn om met iedereen weer contact op te nemen; het gaf me de kans om opnieuw met die mensen te praten die ik ooit had gefotografeerd, en mensen waren ook echt verbazingwekkend enthousiast dat ze in een boek kwamen te staan.

Veel mensen hebben het gevoel dat we grote vooruitgang hebben doorgemaakt als het aankomt op de acceptatie van homo's en transseksuelen. Maar dan heb je ook mensen als Foucault, die zeggen dat juist die samenlevingen die van zichzelf denken dat ze het verst vooruit zijn doorgaans de meest verneukeratieve sekseverhoudingen hebben. Hoe zie jij dit?
Ik denk dat het allemaal relatief is. Maar totdat transseksuelen fatsoenlijke toegang hebben tot de werkgelegenheid, huisvesting, openbare toiletten en de waardigheid die het gros van de bevolking als vanzelfsprekend ziet, denk ik niet dat het zover is dat we onszelf zomaar op de borst kunnen kloppen. Transseksuelen, en vooral transseksuele vrouwen met een ander kleurtje, zijn ook in het Westen nog steeds disproportioneel het slachtoffer van geweld, intimidatie en onderdrukking. Tegelijkertijd denk ik dat we soms juist racisme en imperialisme in stand houden zolang we blijven praten over 'wij' als progressieve en tolerante westerlingen en over 'zij' als niet-westerse samenlevingen die trans- en homofoob zijn.

Het is vooral heel belangrijk om mensen aan te moedigen die werken aan verandering, en om het te erkennen als we weer ergens winst hebben geboekt. Het komt namelijk door zowel het werk van LGBT-activisten wereldwijd, als door mensen die simpelweg hun LGBT-leventjes aan het leiden zijn, dat er nu meer en meer mensen ervoor kunnen uitkomen voor wie ze zijn. Soms is de dappere eenvoud van het dagelijkse bestaan al heel belangrijk, ook al is dat dan niet direct 'activisme'.