In How the World Occurs in het Centraal Museum is niets wat het lijkt

Broadway 14th day 18 minutes after dusk (2012). Foto’s door Jeroen Lavèn

Mijn ogen wennen aan het donker terwijl onheilspellende basgeluiden de ruimte vullen. Anders dan je misschien verwacht sta ik sta niet in Berghain of een andere obscure club, maar in het Centraal Museum in Utrecht. Hier is sinds eind oktober de expo How The World Occurs te zien, een tentoonstelling die volledig gevuld is met fotografisch werk van de Britse kunstenaar Craigie Horsfield. De 67-jarige kunstenaar behoort tot de gevestigde orde, maar bewijst in How The World Occurs dat hij nog precies weet wat mensen fascineert en ontroert. De tekst op de muur zegt dat ik mijn telefoon op stil moet zetten. Ik gehoorzaam braaf en heb geen idee wat er komen gaat.

Het zijn niet alleen de foto’s van Horsfield die het Centraal Museum sieren. Door de hele expo galmt het geluidskunstwerk Utrecht Soundwork van Reinier Rietveld waar de haren op je armen constant van overeind gaan staan. Hoe goed het donkere geluid en de kunstwerken van Horsfield samengaan, wordt duidelijk bij het eerste kunstwerk in de expo. Een gigantisch wandtapijt van bijna 45 vierkante meter waarop een foto de nasmeulende resten van de Twin Towers gedrukt is. Hoewel het hier gaat om een van de meest iconische gebeurtenissen uit de moderne geschiedenis, betrap ik mezelf erop dat ik de kleuren en de textuur vooral gewoon heel mooi vind en het tapijt stiekem wil aaien.

Als je er snel naar kijkt, zou het ook zomaar een schilderij van William Turner kunnen zijn. Het voelt als iets wat ik eerder heb gezien. Horsfield is goed in het gebruiken van oude technieken om hedendaagse beelden te vangen, zo is er buiten het wandtapijt ook een enorm fresco te zien. Al daalt hierdoor het besef in over hoe het voelt als je de tijd waarin je leeft langzaam in geschiedenis ziet veranderen – is 9/11 over vijfhonderd jaar niets meer dan een paragraaf in een geschiedenisboek, of een kunstig wandtapijt? Of slaagt het kunstwerk er simpelweg in om de gebeurtenissen van onze tijd een plaats in de geschiedenis te geven?

Om me los te rukken uit deze plotselinge existentiële crisis loop ik naar een volgende zaal met portretfoto's. Het gedimde licht en het gonzende geluid zorgen voor een sfeer die op zijn zachtst gezegd onheilspellend is. Ik ben hier alleen maar ik voel me van alle kanten bekeken door de kunst om me heen. Horsfield voerde lange en persoonlijke gesprekken met de Utrechtse modellen die hij gebruikte voor de foto’s, en dat zie je. Het is alsof hij de identiteit van de mensen die ik inmiddels wat schaamtelozer durf te bekijken heeft weten te bevriezen. Ik ken ze niet, maar wil van alles van ze weten. Wie zijn ze, wat ze hebben meegemaakt en wat vinden ze van hun portretten? Sommige foto’s zijn zo open en confronterend dat ik niet zeker ben of ik wil weten hoe ik eruit zou zien door de lens van Horsfields camera.

In de rest van de expo hangen foto’s van circustaferelen, feestende menigtes en desolate landschappen. Al vraag ik me constant af of het wel echt foto’s zijn waar ik naar kijk, want sommige kunstwerken hebben meer weg van mysterieuze aquarellen uit meer impressionistische tijden. Wat me ook opvalt is het papier waarop de foto’s gedrukt zijn. De randen zijn rafelig, alsof ze eerst aan elkaar vast zaten en zijn losgescheurd. Waar is het begin, en waar is het eind? Misschien is dit Horsfields manier om nog een stapje verder te gaan in het verstoren van de grens tussen heden en verleden.

De kunstenaar drukte voor deze tentoonstelling ook foto’s af op eikenhouten panelen, waar hij vervolgens een waslaag op aanbracht. Daardoor is het soms net alsof ik tussen de zeventiende eeuwse stillevens van het Rijksmuseum sta. Absoluut niets in deze verleidelijke en duistere tentoonstelling is wat het lijkt, als toeschouwer ben je volledig teruggeworpen op je eigen ideeën over geschiedenis en identiteit.

Op weg naar huis denk ik na over de laatste werken uit de tentoonstelling: de twee enorme wandtapijten met foto’s van neushoorns. Hoe mooi ik ze vond en toch ook verdrietig. Grote, gepantserde beesten opgesloten in een betonnen dierentuin en voor altijd gefixeerd op een foto. Voor iedereen om te bekijken. Door How The World Occurs besef je dat de werkelijkheid zich aan iedereen anders voordoet, maar dat je de wereld door de lens van Craigie Horsfield echt niet mag missen.

How The World Occurs is nog tot 5 februari te zien in het Centraal Museum in Utrecht. The Creators Project geeft twee kaarten voor deze tentoonstelling weg. Om kans te maken stuur je een email naar nlcontest@vice.com met “Centraal Museum” als onderwerp.