Volgens deze psycholoog is online therapie geen goed idee

We leven in een tijdperk van onmiddellijke bevrediging. Vrijwel alles wat je wil hebben is binnen handbereik. Door simpelweg te klikken of swipen kun je nieuwe schoenen scoren of een date regelen. Maar is je telefoon ook zo handig om therapie op te volgen? Het idee is zo vreemd nog niet. We appen onze familie vaker dan dat we ze in het echt zien. Waarom zou dat met een therapeut niet werken? Het is makkelijk, snel en stressvrij.

In januari van dit jaar schatte het Amerikaanse instituut voor volksgezondheid, de CDC, dat ongeveer de helft van alle Amerikanen vroeg of laat met een geestelijke stoornis gediagnosticeerd zal worden. Kortom, de meeste mensen willen of moeten op een bepaald moment de geestelijke gezondheidszorg inschakelen. Het is jammer genoeg vaak lastig om goede therapie te vinden.

Vooral het begin is moeilijk. Je bent een hoop tijd en energie kwijt, en daarbij moet je ook alles regelen met de verzekering en soms zelf geld bijleggen. Dit kan erg overweldigend zijn. Om dit te verhelpen zijn er websites en apps ontwikkeld, zoals TalkSpace en BetterHelp, waarmee je online therapie kunt volgen. Ik begrijp waarom veel mensen hierin geïnteresseerd zijn. Zeker jonge en achtergestelde mensen die moeite hebben een goede behandeling te vinden.

Deze apps adverteren met geluk en gemak. Op de homepage van TalkSpace staat dat “iedereen therapie kan volgen zonder naar een praktijk toe te gaan - en voor een stuk minder geld.” BetterHelp schept ook op over het gemak waarmee je behandeld kunt worden, “wanneer en hoe vaak je zelf wilt.” BetterHelp wijst voor 65 dollar per week een ‘e-counselor’ toe. Talkspace vraagt hier 49 dollar voor. Met deze e-counselor kun je appen of videobellen wanneer jij dat nodig hebt.

Het klinkt allemaal top. En het is begrijpelijk dat mensen die het mentaal moeilijk hebben dit als een makkelijke en effectieve manier van hulp zien. Ik snap het - als je pijn hebt, wil je ervan af, en het liefst zo snel mogelijk. Het is helaas niet zo simpel.

Iedereen heeft zijn eigen manieren om met mentale pijn om te gaan. Mensen gaan pas op zoek naar een therapeut als deze manieren niet meer werken. De eerste fase van therapie is vrijwel altijd lastig. Openlijk praten over heftige, vaak lang onderdrukte emoties is heel zwaar. Omgaan met de schaamte bij moeite hebben met het dagelijkse leven vereist geduld en bedrevenheid van de therapeut. Een mobiele app is niet in staat om die vereiste nuance over te brengen.

Praten, en dus denken over onderdrukte ervaringen kan symptomen van bijvoorbeeld depressie verergeren en leiden tot schadelijk gedrag. Een van de grootste gevaren is dat het openen van de beerput de situatie alleen maar erger maakt wanneer hier niet zorgvuldig mee wordt omgegaan. Als er tijdens dit proces niemand bij je kan zijn (letterlijk en figuurlijk), neem je misschien een enorm emotioneel risico zonder dat je het doorhebt.

Ik vertel nieuwe patiënten altijd dat therapie een investering is, die zowel voordelen als risico’s met zich meebrengt. Symptomen kunnen vaker en heftiger voorkomen. Ik vraag ze dan ook om het aan mij te vertellen zodra dit gebeurt, zodat we erachter kunnen komen wat de reden is, en wat we ervan kunnen leren.

Stel je voor dat je naar een therapiesessie gaat nadat je een ruzie hebt gehad met je partner. Je werd erg boos omdat je ‘egoïstisch’ werd genoemd, en we komen erachter dat dit je woedend maakte omdat je ouders dat als kind tegen je zeiden. Door dit soort realisaties komen herinneringen bovendrijven, waardoor je het gevoel herleeft van toen je je ouders teleurstelde. Mogelijk heb je hierna stemmingswisselingen, weinig concentratie en moeite met slapen. Soms lukt het mensen niet om het verband te leggen tussen deze gevoelens en de eerdere therapiesessie, tot ze er tijdens hun volgende sessie over praten. Het is een stuk makkelijker hiermee om te gaan als je die link wel kunt leggen.

Oké, misschien denk je: leuk en aardig allemaal, maar online therapie is beter dan helemaal geen therapie. Daar ben ik het niet mee eens. Een gebrekkige behandeling is niet altijd beter dan geen behandeling. Volgens onderzoek naar de effectiviteit van therapie is de band tussen therapeut en patiënt het belangrijkste voor een succesvolle behandeling. De relatie met je therapeut lijkt vaak zelfs op de relatie die je met andere belangrijke mensen in je leven hebt. Dit komt doordat we op basis van eerdere ervaringen met mensen bepaalde verwachtingen en veronderstellingen hebben over de manier waarop anderen met ons omgaan. Dit wordt door therapeuten overdracht genoemd.

Een ervaren therapeut weet deze overdracht te herkennen en kan je aanspreken op de patronen die hij of zij begint te zien. Dit is een ervaring die je van mens tot mens deelt, waarbij je destructieve patronen leert te vervangen door betere alternatieven. Maar het kost tijd om zo’n relatie op te bouwen. Ik, als professional, denk niet dat een online en relatief anonieme vorm van communicatie de persoonlijke band tussen therapeut en patiënt kan vervangen.

Ik kan me voorstellen dat veel mensen hulp zoeken omdat ze eenzaam zijn, maar niet per se op zoek naar persoonlijk contact met een therapeut. Ze zijn misschien bang om veroordeeld te worden door anderen. Dat is begrijpelijk, maar een therapeut doet dat niet. Die is nieuwsgierig naar wat er in je omgaat, en wil dit samen met jou onderzoeken. Het isolerende karakter van een anonieme en op tekst gebaseerde behandeling leidt tot meer eenzaamheid en versterkt het stigma rondom therapie alleen maar.

Online therapeuten hebben geen idee wat er goed of fout gaat, omdat er geen live interactie is. Mensen zijn geprogrammeerd om een connectie te maken met anderen. Chatberichten zijn niet hetzelfde als oogcontact met iemand die aandachtig naar je luistert wanneer je jezelf openstelt. Een vertrouwensband tussen jezelf, anderen en de wereld opbouwen is niet makkelijk. Het vergt veel tijd en inspanning van beide partijen. Vaak zijn het niet alleen de verbale, maar ook de non-verbale signalen waarop een therapeut reageert die doorslaggevend zijn. Het is de basis van een goede relatie, en vrijwel onmogelijk om via je smartphone te bereiken.

Ik benaderde zowel BetterHelp als TalkSpace om te praten over bepaalde aspecten van hun apps die mij dwarszitten. Ik onderzocht welke professionals betrokken zijn bij BetterHelp, omdat ik twijfels had of de apps wel de kwaliteit van hun raadgevers konden controleren en garanderen. BetterHelp verzekerde mij dat alle therapeuten erkende specialisten zijn, maar in de servicevoorwaarden staat dat zij “niet bepalen of een raadgever gekwalificeerd is om een bepaalde dienst uit te voeren.” Diezelfde disclaimer vertelt dat ze “geen verificatie of garantie bieden met betrekking tot de vaardigheden, diploma’s, kwalificaties, licenties, certificaten, referenties, competenties of achtergrond van een raadgever.”

TalkSpace lijkt zijn therapeuten redelijk streng te controleren. Een woordvoerder liet weten dat de therapeuten allemaal “een vergunning hebben, onafhankelijk kunnen werken, en gekwalificeerd zijn om alle mentale aandoeningen te diagnosticeren en te behandelen.” TalkSpace werkt met maatschappelijk werkers, raadgevers, familietherapeuten, en psychologen die allemaal een vergunning voor het hoogste niveau hebben. Maar beide apps vermelden in hun servicevoorwaarden dat het belangrijk is om “met een gekwalificeerde professional te praten voor een diagnose.” Dit versterkt mijn punt dat de eerste ontmoetingen met een therapeut zo essentieel zijn.

Ik vroeg ook naar het ontbreken van een toestemmingsverklaringformulier - waarop de risico's van een behandeling staan vermeld en wat voorafgaand aan de behandeling wordt getekend. BetterHelp reageerde als volgt: “BetterHelp voorziet professionals van een online platform waarop zij hun eigen behandeling kunnen uitoefenen. Het toestemmingsverklaringformulier moet door de raadgever worden verzorgd. Iedere behandeling heeft eigen formulieren met verschillende voorwaarden, dus bespreekt de raadgever dit individueel met zijn patiënten.” (Ik kreeg geen reactie van TalkSpace.) Hoewel hier een kern van waarheid in zit, vind ik dit beleid onvoldoende. Het is nu aan therapeuten en patiënten om het toestemmingsverklaringformulier te regelen, terwijl er al is betaald voor een behandeling.

Ik heb zowel een doctoraat behaald in klinische psychologie als een 4-jarig postdoctoraal certificaat in psychoanalyse, en ik kan je verzekeren dat opleiding, training en ervaring het verschil bepaalt tussen een therapeut en iemand die slechts “ik ben er voor je” zegt. Door al mijn ervaring met mens-tot-mens-therapie ben ik misschien wat vooringenomen. Maar ik weet dat mensen op zoek zijn naar verbinding met anderen. Samen met iemand in een kamer zitten en je ziel blootleggen is iets wat een app nooit kan nabootsen.

Wanneer je onmiddellijk met iemand moet praten, weet dan dat er risico’s bij online therapie komen kijken. Er is vrijwel geen onderzoek gedaan naar deze vorm van therapie, en er is geen kwaliteitsgarantie. Tijdens een noodgeval kun je niks anders doen dan het alarmnummer bellen, want de apps zetten duidelijk in hun disclaimer dat zij daar niet mee om kunnen gaan. Ook ontbreekt er informatie over de voor- en nadelen van de therapie. Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is dat vaak ook zo.