Waarom sommige mensen 's nachts het creatiefst zijn

In het holst van de nacht heeft mijn slaapkamer best vaak wat weg van het hoofdkwartier van een of andere interdisciplinaire denktank. Van zonsopgang tot zonsondergang ben ik dan weer vrij nutteloos: ik ploeter aan een portret van m'n zusje, zet m'n meubels een beetje anders neer of werk aan een ondernemingsplan voor een foodtruck die er nooit gaat komen. Ondertussen liggen er vaak veel dringendere taken – zoals werk voor m’n studie of sollicitaties die de deur uit moeten – te wachten, die ik afgerond moet hebben voor de zon opkomt. En meestal lukt me dat nog ook.

Of de oorzaak nu puur uitstelgedrag of een werkelijk uitpuilende agenda is, ik ben ‘s nachts vaak het meest geneigd om mijn zaakjes te regelen, en heb daarbij vaak de meest willekeurige, onnodige creatieve openbaringen.

De neiging om na middernacht het meest productief te zijn, strookt niet met onze moderne slaapcyclus. Die is aangepast aan een gemiddelde werkdag waarop je van 9 tot 5 achter je bureau zit. Mensen die vroeg opstaan worden doorgaans als verantwoordelijker en succesvoller gezien. Bijna elke nachtuil kent wel een vroege vogel die vroeg of laat een spreuk aanhaalt van een of andere oude, Griekse filosoof over de voordelen die vroeg opstaan met zich meebrengt.

Onderzoek bevestigt dat er daadwerkelijk fysiologische verschillen bestaan tussen zulke vroege vogels en mensen die zeer regelmatig ‘s nachts tot leven komen. De laatste groep reageert mogelijk op een vertraagd circadiaan ritme, onze interne klok die ons seintjes stuurt wanneer we het best op kunnen staan, eten, slapen, en ga zo maar door. Sommige van deze seintjes geven ook een tikje aan je melatonine, lichaamstemperatuur of je instinctieve verlangen om naar bed te gaan. "Melatonine is voornamelijk een nachthormoon dat onderdrukt wordt wanneer iemand wordt blootgesteld aan fel licht," vertelt Daniel Kripke, emeritus professor in de psychiatrie aan de University of California-San Diego. “Melatonine is van invloed op hoe slaperig je bent. Voor je in slaap valt, daalt je lichaamstemperatuur doorgaans snel; zo'n twee uur voor je ontwaakt begint die weer te stijgen."

"Deze mechanismen spelen de rol van 'boodschappers' naar andere delen van de hersenen en het lichaam, waardoor het hele 'orkest' in de maat blijft spelen," vertelt Brant Hasler, docent psychiatrie aan de University of Pittsburgh School of Medicine. "De stijging in melatonine en daling in lichaamstemperatuur zijn in grote mate verantwoordelijk voor de slaperigheid die je aan het einde van de dag begint te voelen." Sommige nachtbrakers zijn – ondanks het feit dat ze vaak weggezet worden als lui en roekeloos – simpelweg slachtoffer van dit ingewikkelde biologische proces, een vertraagde versie van het proces dat echte ochtendmensen doormaken. Van dit vertraagde slaapmechanisme wordt aangenomen dat het deels erfelijk is, en een recent onderzoek stelde zelfs vast dat het het resultaat kan zijn van een specifieke genetische mutatie. Dergelijke onderzoeken geven echter nog geen volledig beeld. Dan is er nog de neiging van oude mensen om extreem vroeg uit de veren te zijn: ook daarvoor is een biologische verklaring gevonden.

En hoe zit het nu met die creatieve oplevingen midden in de nacht? Soms voelt het bijna aan alsof mijn geest de hele dag in een soort vertraagde staat verkeert, tot ik lang na zonsondergang ineens aan ga, door een koortsachtige vlaag van verbeeldingskracht. Hasler vertelt dat de prefrontale cortex, het deel van de hersenen dat geassocieerd wordt met het vermogen je te concentreren, begint te haperen op het moment dat je slaperigheid aan het einde van de dag toeneemt. Voor sommige mensen betekent dit dat er meer ruimte is voor flexibeler denken – en daarmee mogelijk meer creativiteit. "Wanneer er sprake is van minder controle en ‘cognitieve remming’, is er voor de hersenen meer ruimte op uiteenlopende manieren na te denken. Hierdoor wordt het makkelijker nieuwe associaties te verzinnen en verbanden te leggen." Hasler zegt dat dit effect samengaat met de piek in positief denken gedurende de tweede helft van de dag, wat ook weer een katalysator kan zijn voor inventievere gedachten.

De remslaap, de slaapfase waarin de ogen heel snel heen en weer bewegen, is een andere potentiële stimulans voor meer creativiteit in het holst van de nacht. Alle experts noemen het verband tussen dit deel van de slaapcyclus en een alternatieve staat van de hersenen met veel meer creativiteit. Zo zijn er veel beroemde voorbeelden van wetenschappers wiens ontdekkingen tot hen kwamen in een droom; en schrijvers, kunstenaars en andere creatievelingen die grotendeels ‘s nachts werkten.

Heel fanatieke nachtbrakers kunnen uiteindelijk uitgeput raken door hun routine. Hasler heeft nieuws voor de nachtbrakers die door de week al weinig slapen, en dan in het weekend het voor hun natuurlijke nachtritme oppakken. "Het resulteert in wat we een 'circadiane afwijking' noemen, of een 'sociale jetlag'. Continu heen en weer stuiteren tussen doordeweekse tijdzones en een andere tijdzone in het weekend, is vergelijkbaar met constant van Amsterdam naar New York vliegen," legt hij uit.

Een voorbeeld van een heel hoogfunctionerende en zelfbenoemde nachtvogel is voormalig president Barack Obama. Toen hij de Verenigde Staten nog aanstuurde, gebruikte hij die late uurtjes om door te werken of sportprogramma’s te kijken. Dit komt veel mensen bekend voor, ook al leidt lang niet iedereen zo’n hectisch leven als de Amerikaanse president. Of het nu een druk huishouden is of lawaaierige stad, de gemiddelde werkdag brengt nogal wat afleidingen met zich mee – en soms kom je pas echt tot jezelf wanneer de hele buurt collectief op één oor ligt.

Sommige mensen ervaren optimale mentale helderheid wanneer er doodse stilte heerst, hoeveel ongemak het de volgende ochtend ook oplevert. Maar verzetten tegen dit ritme, is vechten tegen een fundamentele werking van je hersenen – dus misschien is het slim om 's nachts door te blijven werken. Die zelfingenomen ochtendmensen zullen er toch altijd wel zijn – al zullen jij en ik waarschijnlijk weinig van ze merken, omdat we ons nog een keer omdraaien.

Krijg elke zaterdag een alles behalve slaapverwekkend overzicht van onze beste verhalen: schrijf je nu in voor onze newsletter.

Volg VICE België ook op Instagram.

Dit artikel verscheen eerder op VICE NL.