Ik bracht een jaar door in het Lissabon dat de overheid probeert te verbergen

Dit artikel verscheen aanvankelijk op VICE Portugal

Intendente is een van de oudste wijken van Lissabon. De buurt is enorm gegentrificeerd, en populair onder toeristen. Maar achter de bars en investeringsbanken die ervoor zorgden dat de oorspronkelijke bewoners naar de rand van de stad moesten verhuizen, schuilt een andere werkelijkheid. Een werkelijkheid die de overheid graag verborgen wil houden.

In de jaren zestig stond Intendente bekend om haar vrijzinnige karakter. Eerst kwamen de bars, toen de sekswerkers en uiteindelijk volgde de handhaving. Op 8 augustus 1977 berichtte de krant A Capital dat er alleen al in de eerste helft van het jaar 1313 sekswerkers van tussen de 16 en 24 jaar oud waren gearresteerd.

Het aantal politieoptredens nam af in de daaropvolgende decennia, en het aantal sekswerkers in de buurt begon weer te stijgen. Aan het begin van de jaren nul kwam de politie echter met anti-drugsmaatregelen in twee notoire buurten: Casal Ventoso en Curraleira. Uiteraard weerhield dat de inwoners van Lissabon niet om drugs te gebruiken, maar verplaatste het probleem zich slechts. Dat was het punt waarop het drugsgebruik in Intendente een vlucht nam, en kon opbloeien dankzij de vrijzinnige gemeenschap van mensen die wel zin hadden in een feestje.

In 2012 besloot de lokale gemeenteraad om in de buurt te investeren. Dat betekende meer politie op straat, omdat Lissabon opnieuw werd ingedeeld voor toerisme. De huren gingen omhoog en de oorspronkelijke bewoners werden uit hun huizen verdreven; ze zochten het maar uit. Intendente werd beetje bij beetje gekocht door grote hotelketens en investeringsbanken. Het oude leven werd niet volledig vervangen door het nieuwe, maar slechts weggemoffeld.

Ik bracht een jaar door tussen de verslaafden en sekswerkers die vechten voor hun leven in deze alternatieve realiteit, in een poging ze beter te leren kennen en zicht te krijgen op de moeite die de overheid moet doen om te pretenderen dat zij niet bestaan.

Niet lang nadat ik haar voor het eerst heb ontmoet, spot ik Soraia terwijl ze door een populaire straat in Intendente loopt. “Jezus, wat is ze mager,” zegt iemand die ik niet ken naast me. “Toen ze hier net aankwam zag ze er zo goed uit.” Ik vraag wanneer dat was. “Nog geeneens drie maanden geleden.”

Later die avond ontmoet ik Soraia terwijl ze crack rookt in een trappenhuis. Ze had me toestemming gegeven om daar langs te komen, om samen wat rond te hangen en haar en haar vrienden te fotograferen. Maar een paar dagen later is ze minder enthousiast om me te zien. Ze loopt met een vriend over het Largo do Intendente, een populair plein in het centrum van Lissabon.

“Mag ik mee?”
“Waar?”
“Waar je naartoe gaat.”
“We gaan naar een kamer.”
“Oké, ik wil graag mee.”
“Gaat niet gebeuren.”

Ze lopen door, steken een straat over en treffen een man die op ze staat te wachten. Met z’n drieën verdwijnen ze in een taxi.

Later die avond loop ik gefrustreerd rond, omdat ik geen enkele foto heb kunnen maken, en zie ik Soraia weer lopen. Het is twee uur ’s nachts en ze komt recht op me af. Zij is ook gefrustreerd: ze heeft de hele avond nog geen klant gehad.

Ze heeft nu meer zin om te kletsen, dus ik stel voor dat we naar een nabijgelegen motel gaan, waar Soraia vaak naartoe gaat met haar klanten, zodat ik haar kan fotograferen in haar werkomgeving. Als we arriveren, drukt Soraia op de bel. De deur gaat open en we lopen de trap op tot we in een donkere hal bij de receptie aankomen. Ze zegt dat ik vijf euro moet betalen voor de kamer. De vrouw achter de balie neemt het geld in ontvangst en geeft ons de sleutel. “Je hebt een uur.”

Soraia leidt de weg en neemt me mee de kamer in. Ze vraagt of ik het goed vind als ze wat rookt. Terwijl Soraia crack rookt, kleedt ze zich uit. De crack helpt haar om niks te hoeven voelen, vertelt ze. Maar dat hangt wel af van de kwaliteit van de cocaïne. Als het te veel versneden is, is haar high vaak over voordat de klant klaar is.

“Ik had nooit gedacht dat ik hier zou eindigen,” geeft ze toe. “Ik heb jarenlang drugs gesmokkeld naar Spanje, maar ik gebruikte nooit. Ik zag vrouwen in de staat waarin ik me nu bevind, ik zag de schande waar drugs toe kunnen leiden en ik dacht nooit dat ik daar ook in zou trappen.”

Soraia werd geboren in Portugal, maar groeide op bij haar oma in Spanje. Een rebelse fase en een reeks foute vriendjes leidde ertoe dat ze zich aansloot bij een groep wapen- en drugssmokkelaars. Ze werkte een tijd in Duitsland, waar ze schijnhuwelijken regelde voor Oost-Europese immigranten. Nu is ze terug in Portugal, waar ze een zoon heeft die wordt opgevoed door familie aan de rand van Lissabon.

Het opschrijfboekje dat ze gebruikt om haar crackpijp te vullen staat vol met gedichten en songteksten die ze in het Spaans heeft opgeschreven. Ze leest haar favoriete gedicht voor: Viene y va (het komt en gaat).

Het uur is nog niet voorbij als er iemand op de deur bonst. Ik hoor de receptionist schreeuwen dat we weg moeten gaan, omdat onze tijd op is. Soraia begint nerveus haar crackpijp op te bergen. “Wacht! Niet de deur open doen,” zegt ze. “Ze mogen niet weten dat we binnen hebben gerookt.” Ik probeer tijd te rekken door terug te roepen dat het uur nog niet voorbij is. Soraia is vlug aangekleed en klaar om te gaan. De receptionist staat voor de deur met een andere vrouw en man. “Ik wil je hier nooit meer zien,” schreeuwt de receptionist terwijl we weglopen.

Een paar dagen later neemt Soraia me mee naar haar huis – een leegstaand gebouw waar ze met tien anderen woont, ergens bovenaan de stijlste straten van de buurt. Om binnen te komen moet je je eerst door een hek heen wurmen en daarna een houten plank verplaatsen die dienst doet als deur. Het huis staat vol overblijfselen van een verbouwing die nooit heeft plaatsgevonden, zoals emmers en een cementmolen.

Soraia heeft een slechte dag, vertelt ze. Een van haar huisgenoten is verliefd op haar en heeft gevraagd of ze zijn vriendin wil zijn. Nadat ze hem vertelde dat ze niet geïnteresseerd was, heeft hij uit wraak al haar kleren verscheurd.

Erineu zit op de stoep voor een dicht café. Zijn aandacht gaat uit naar een pijp die hij heeft gemaakt van een flessenhals. Hij gebruikt de springveer van een pen om de pijp schoon te maken. Daarna gaat er aluminiumfolie overheen, waar hij een paar gaatjes in prikt, zodat hij er crack mee kan roken.

Er loopt een groepje toeristen voorbij. Ze lijken nerveus. Ze zijn op weg naar het plein Largo do Intendente, maar Google Maps heeft ze er niet voor gewaarschuwd dat de kortste route niet de meest prettige is.

Later die avond kom ik Erineu weer tegen. Hij is op weg om drugs te gaan kopen in een andere buurt en vraagt of ik met hem mee wil. Hij waarschuwt me wel dat ik geen foto’s kan maken. De steegjes worden smaller en smaller en komen uit op pleintjes waar kinderen voetballen en oude mannen bier drinken en kaartspelletjes spelen. Op elke straathoek staan gasten op de uitkijk voor de politie. Ze geven steeds een signaal als het veilig is om drugs te verkopen.

Erineu pakt een briefje van tien uit zijn zak en geeft het aan de dealer, waarop de dealer een klein wit balletje uit zijn mond haalt en aan Erineu geeft. Op de terugweg komen we langs een kleine buurtsuper waar Erineu voor twintig cent een stukje aluminiumfolie koopt. De economie in de buurt heeft zich aangepast aan de wensen van haar bewoners.

De rest van de avond hang ik rond met Erineu en Soraia, terwijl Erineu het witte balletje rookt. Als Soraia later vertrekt, loopt ze langs een man die naar Erineu roept, maar bij het zien van mijn camera zijn aandacht op mij richt.

“Wie ben jij?”
“Een fotograaf, ik werk aan een project…”
“Rug tegen de muur! Politie!”
Hij laat zijn penning zien en vraagt om versterking.
“Wat zit er in je zakken?”
“Huissleutels,”
“Laat alles zien!”

Ik toon de undercoveragent mijn sleutels, telefoon en wat muntjes. Ik moet mijn telefoon uit en aan zetten, om te bewijzen dat-ie echt is. Daarna krijg ik alles terug. “Wegwezen, ik wil je hier niet meer zien,” roept hij. Ik leg uit dat ik hier gewoon mag fotograferen en dat ik niks illegaals doe, maar daar heeft hij geen boodschap aan. “Hoor je niet wat ik zeg? Oprotten. Voor je eigen bestwil. Ga iets anders fotograferen, ik wil je niet meer zien.” Verslagen druip ik af. Ik schaam me een beetje omdat ik Erineu alleen heb gelaten. Ik keer de volgende dag terug. Ik wil weten of het goed gaat en proberen te begrijpen wat er gisteren precies gebeurde. “Niks aan de hand,” zegt hij. “Maar wie was die guy? Wat wilde hij?”

“Niks aan de hand.”

Anabela had het allemaal. Ze groeide op in een wereld vol luxe, in een arm land dat net ontwaakte uit 48 jaar dictatuur. Terwijl we whisky drinken in een café, vertelt ze over ritjes in sportwagens, zeiltochtjes op de Middellandse Zee en de uitmuntende cocaïne op feestjes. Toen scheidde ze van haar man, en raakte ze alles kwijt – haar chique achternaam en de middelen om haar dure levensstijl te onderhouden.

Ondanks haar rijke verleden, wordt een ding meteen duidelijk: Anabela kan het prima rooien in deze nieuwe realiteit. De vijftigjarige vrouw is goed bedreven in vechtsport – ze spant haar spieren aan om haar punt kracht bij te zetten – en ze is niet bang om in te grijpen als er iets aan de hand is.

Een paar weken later vertel ik haar hoe ik bijna werd gearresteerd. Ik vertel dat ik dezelfde agent weer tegenkwam op een andere avond. Hij stond met de armen over elkaar naar een groep verslaafden te kijken. Ik keek hoe hij bukte om een sigaret van de grond te rapen, maar in plaats daarvan de sigaret plotseling wegschopte, waar een van de junks enorm van schrok. Op dat moment keek de agent op en herkende mij. “Ik zei toch dat je hier niet meer mocht fotograferen?” zei hij. “Ik kan aan je ogen zien dat je hier niet hoort. Je overleeft het hier niet. Ik wil je hier niet meer zien.”

Anabela lacht. “Ik had je dit niet verteld, omdat ik eerder nog niet wist wie je was,” zegt ze. “Die gast doet zaken hier in de buurt. Hij komt af en toe en verdwijnt weer als-ie in de problemen raakt. Hij woonde in Canada, dus ze noemen hem hier ‘De Amerikaan’. Hij heeft me verteld over die avond dat hij zich voordeed als agent. Hij lag dubbel toen hij vertelde hoe bang je was. Hij zei ook dat-ie de volgende keer je camera zou afpakken, al vraag ik me af of hij dat meent.”

Anabela zoekt haar klanten zorgvuldig uit. Ze heeft een lijst met vaste klanten die haar telefoonnummer hebben en haar soms voor hele weekenden boeken. Een keer duurde een sessie meer dan tien uur omdat haar klant Viagra had genomen. Het was pas klaar toen ze zei dat-ie moest stoppen. Een paar dagen geleden was Anabela met een getrouwde klant die alles wilde opnemen op video, om later aan zijn vrouw te laten zien.

In zo’n weekend verdient ze soms wel vierhonderd euro. De prijzen die vrouwen voor hun werk vragen variëren hier enorm. Ik heb tienermeisjes ontmoet die nieuw waren in de buurt en vijfentwintig euro vroegen, maar er zijn er ook die het voor een tientje doen, als ze wanhopig zijn en smachten naar crack. Op een middag zit ik met Anabela te kletsen als er een vriendin van haar op ons afstormt. Ze is woest en beledigd: een potentiële klant bood net 7,50.

Een paar dagen later ontmoet ik een andere sekswerker. Ze leunt tegen een muurtje en drinkt sherry. Als ik op haar af kom lopen, wil ze me niet vertellen hoe ze heet. Ze zegt dat ze vandaag niet op zoek is naar klanten, maar gewoon wat wil drinken en haar vrienden wil zien. Nadat ik haar ervan verzeker dat ik gewoon wat wil kletsen over het leven in Intendente, stemt ze toe, mits ik voor de kamer betaal.

Ze had ooit twee baantjes, maar nadat ze er eentje kwijtraakte, verloor ze ook bijna het huis waar ze met haar zoontje woont. Ze zegt dat de drank haar door de meeste dagen heen helpt, maar dat ze niet, zoals veel collega’s, is overgestapt op crack.

Later ga ik naar een ander motel om een negentienjarige vrouw te fotograferen. Ze moest haar huis uit vanwege “familiegerelateerde redenen”. Terwijl we de kamer binnenlopen, komt er net een oudere sekswerker naar buiten. “O, werk jij hier ook?” vraagt ze aan het meisje. “Ik had je wel gezien, maar ik wist het niet zeker. Je bent zo jong,” voegt ze eraan toe. “Klopt, ik ben een week geleden begonnen,” zegt het meisje. Viene y va.

Tiago Figueiredo is fotograaf en woont in Lissabon.