Hoe een filmmaker vijf jaar lang een beruchte neonazibeweging infiltreerde

Waarom heeft de neonazistische, extreemrechtse Gouden Dageraad-partij alleen maar aan populariteit gewonnen sinds het begin van de economische crisis in 2009? In totaal zijn 69 leden van de groep, inclusief een aantal kamerleden, voor de rechter gedaagd vanwege het runnen van een criminele organisatie, die immigranten en politieke tegenstanders intimideert en vermoordt; en toch wonnen ze tijdens de laatste landelijke verkiezingen maar liefst 18 zetels. Tegenstanders hoopten nog dat het tij zou keren, toen één van de kamerleden van de groep aangeklaagd werd omdat hij een politica tijdens een tv-debat geslagen had, maar het mocht niet baten. De populariteit van de groep liep zelfs niet terug toen partijleider Nikolaos Michaloliako zei dat Gouden Dageraad " politiek verantwoordelijk" was voor de moord op de anti-fascistische rapper Pavlos Fyssas.

Angélique Kourounis verbaasde zich mateloos over de populariteit van de partij, en zij en collega-filmmaker Thomas Iacobi brachten daarom vijf jaar met de leden van Gouden Dageraad door, om hen te kunnen volgen met hun camera's. Ik sprak met Angelique over de honderden uren die ze besteedde aan het filmen van Golden Dawn: A Personal Affair en haar vastberadenheid om erachter te komen wat de motivatie van de groep precies is.

VICE: Wat heb je uiteindelijk bereikt door zoveel tijd aan dit project te besteden?
Angelique: Je kunt geen film over Gouden Dageraad maken zonder dat je bereid bent om daar veel tijd in te steken. Anders accepteren ze je gewoon niet in de groep. Ze zouden in dat geval heel voorzichtig zijn met wat ze je laten zien. We hebben gefilmd bij voedsel- en bloedbanken (die alleen bedoeld zijn voor autochtone Grieken), persconferenties, politieke vergaderingen, vergaderingen van kleinere, lokale groepen waarvan de leden twee keer bij week samen komen — sommige van die groepen zitten in de rijkere delen van Athene, zoals Alimos en Glyfada — en we hebben gefilmd terwijl ze online of op de radio actief waren.

Ben je erachter gekomen wat voor type mensen lid zijn van Gouden Dageraad?
Ik heb werkloze mensen ontmoet, rijke mensen, mensen uit de middenstand: dit is geen partij die zich op één klasse richt, ze halen hun aanhangers overal vandaan. Ik heb drie vrouwen ontmoet, waarvan er één vrij links was, één socialist was en de laatste was conservatief; allemaal hadden ze besloten zich in 2002 aan te sluiten bij Gouden Dageraad omdat ze geen vertrouwen hadden in de andere partijen.

Om eerlijk te zijn raakte ik daar op een gegeven moment door in de war. Ik woonde een vergadering bij en iedereen die ik gesproken had, leek me toch wel redelijk. Ik zei tegen mezelf: waar is Gouden Dageraad die ik dacht te kennen, de groep die zo gewelddadig is, mensen heeft vermoord? Ik dacht dat ik het misschien toch bij het verkeerde eind had gehad. Maar toen begon er een man te praten die vergeten was dat zijn microfoontje nog aanstond, en hij gaf de leden van een lokale groep bevelen over hoe ze zich moesten gedragen, en wat ze tegen mij moesten zeggen wanneer ze werden geïnterviewd. En toen realiseerde ik me dat ik toch gelijk had: Gouden Dageraad is Gouden Dageraad, de beweging die ik kende. Ik durf wel te zeggen dat het nazi's zijn, de koers die ze varen is in ieder geval absoluut nazistisch — en het zijn volleerde racisten en seksisten. Eén man die ik geïnterviewd heb, vertelde dat hij als militair van de Verenigde Naties de zwarte mensen in Afrika had geholpen, maar alleen maar om te zorgen dat de zwarte mensen daar bleven en niet naar Griekenland zouden komen.

Hoe zit het met seksisme binnen de partij?
Ik heb veel tijd met de vrouwen van Gouden Dageraad doorgebracht en er zijn wel vrouwen betrokken bij het leiden van de partij, maar het is absoluut waar dat er prioriteit wordt gegeven aan mannen. De topposities worden ook altijd aan mannen gegeven. Iedereen genoot ervan toen Ilias Kasidiaris [kamerlid en woordvoerder van de partij] Rena Dourou [Syriza-partijlid] op tv een klap verkocht, ze dachten dat ze het verdiend had. Ze zijn van mening dat de plaats van de vrouw in de keuken is; we moeten eigenlijk gewoon onze benen spreiden en kinderen baren. Ik vond het ongelofelijk dat de vrouwen binnen de partij het er mee eens zijn dat vrouwen niet zouden mogen werken, en geloven dat de staat vrouwen een loon moet uitkeren om hun kinderen van op te voeden.

Ben je ooit bang geweest?
We waren altijd bang, vooral toen de tweede documentaire net was uitgekomen in juni 2014 — want als ze die hadden gezien, was het klaar geweest met ons. Maar goed, onze camera's zijn kapot gemaakt en één keer werd ik aangevallen — het stond op het punt uit de hand te lopen, toen Nikos Mihos, een afgevaardigde van Gouden Dageraad, tussenbeide kwam; hij zei dat ze moesten ophouden met mij in elkaar slaan, en dat ze mijn telefoon niet mochten afpakken. Overigens denk ik dat hij daar nu spijt van heeft.

Meestal waren er geen problemen: Thomas was 'the good guy', want hij is Duits, blond en ziet er goed uit, iemand waarvan de leden van Gouden Dageraad denken dat ze iets met hem gemeen hebben. Ik was het stomme, domme, kleine, dikke meisje waar niet al te veel tijd aan besteed werd. Tijdens één van hun bijeenkomsten werden Thomas en de cameraman weggestuurd; ik, een dom meisje dat de wereld nog aan het ontdekken was, mocht vooraan staan met mijn telefoon. Op die manier heb ik alsnog gewoon foto's kunnen maken.

Wat is hun houding tegenover de media?
Eerst was Gouden Dageraad nog niet zo'n controversiële partij en Kasidiaris werd toen nog uitgenodigd voor allerlei tv-shows; dan werd hem gevraagd naar de laatste film die hij had gezien, dat soort dingen. We wisten waar deze man voor stond, maar pas na de moord op de antifascistische rapper Pavlos Fyssas begon de media te melden dat het bij Gouden Dageraad een foute boel was. Het was te veel na al die jaren stilte. Ik had gedacht dat dit het einde zou betekenen voor de partij, maar precies het tegenovergestelde gebeurde. Waarschijnlijk omdat de Grieken de media niet meer geloven, en aanhangers van Gouden Dageraad geloven al helemaal niets van wat er gezegd wordt in de media.

Aan de andere kant zijn de radio en het internet heel belangrijk voor hen. Wat ze ook aan het doen zijn, ze gooien het gelijk online zodat iedereen het kan zien. Eigenlijk net als IS. Toen leden van Gouden Dageraad de grens met Albanië twee uur lang blokkeerden, legden ze alles vast en zetten het meteen op internet. Als ze de kraampjes van immigranten molesteren, zetten ze dat ook op het internet. Ze willen laten zien dat ze actief bezig zijn, en dat werpt z'n vruchten af.

Wat denk je dat nu het plan van aanpak van Gouden Dageraad is?
Ze zijn hun tijd aan het afwachten. Ik denk dat dat de waarheid is waar ik naar op zoek was, toen ik begon met filmen. Het laatste shot van de film laat een geïnterviewde zien die van groot belang was voor de documentaire, en diegene zegt dat als Syriza eenmaal aan de macht is, Gouden Dageraad de opvolger zal zijn. De rest van de film onderbouwt dit verder ook.

Ben je bang dat de populariteit van Gouden Dageraad in Griekenland blijft groeien?
Voor mij is het vrij duidelijk: mijn partner is joods, één van mijn zoons is homo, de ander is een anarchist, en ik ben een linkse feminist en de dochter van twee immigranten. Als Gouden Dageraad aan de macht komt, is eigenlijk de enige vraag nog hoe ze met ons af zullen rekenen.

Als mensen zoals de leden van Gouden Dageraad aan de macht zijn, zijn er eigenlijk maar twee opties: of je blijft en vecht terug, of je vertrekt. Er zal geen ruimte zijn voor ruimdenkende mensen, linkse mensen, homoseksuele mensen, anti-fascistische mensen en de film illustreert dit heel goed. Ik ben opgegroeid met verhalen over de oorlog en het verzet van mijn oma tegen de Italianen, en mijn schoonvader was joods en zat in het Franse verzet. Hij legde me uit dat er niets anders opzat dan terugvechten. Als je dat niet doet, accepteer je wat er gebeurt.

Dit artikel verscheen eerder op Broadly, de nieuwste site van VICE. Broadly komt binnenkort ook naar Nederland.