Foto's van Oekraïne die je niet in het nieuws ziet

"Mensen ontwikkelen een emotionele band met boeken, die ze niet hebben met kranten of het internet," vertelt fotograaf Mark Neville aan VICE. "Je kunt een groep diplomaten hebben die over een bepaalde oorlog debatteren, maar soms heb je een popliedje of een gedicht nodig om te veranderen hoe mensen over een conflict denken."

In 2016 begon Neville voor het eerst mensen in Oekraïne te fotograferen, en in 2020 vertrok hij definitief van Londen naar Kiev. Hij was eerder genomineerd voor de 2020 Deutsche Börse Photography Foundation Prize, en het maken van fotoboeken met een inhoudelijke kijk op de maatschappij is een vast onderdeel van zijn werk.

Dit concept past Neville al zijn hele carrière toe, misschien vooral met zijn boek Battle Against Stigma (2015-2018). Neville bracht drie maanden door met Britse parachutisten in Afghanistan, keerde terug naar huis met PTSS en was vervolgens twee jaar lang in therapie hiervoor. Hij stelde het boek samen om anderen te helpen en hij liet het verspreiden onder liefdadigheidsinstellingen voor geestelijke gezondheid en dakloosheid. Een militair ziekenhuis in Kiev nam contact met hem op over het boek en dit leidde tot zijn interesse in Oekraïne.

Nu 100.000 Russische soldaten zich aan de Oekraïense grens hebben verzameld, wil Neville met zijn nieuwste boek, Stop Tanks with Books, een beroep doen op de internationale gemeenschap. 750 Exemplaren van het boek stuurt Neville aan prominente beleidsmakers, ambassadeurs en parlementsleden, maar ook beroemdheden en mediafiguren. Hij moedigt mensen aan hem te e-mailen, want hij wil een gratis exemplaar sturen aan iedereen die de potentie heeft het land te helpen. "Dit is mijn manier om terug te vechten," zegt hij. “De oorlog zal niet eindigen in Oekraïne."

VICE: Wat is de sfeer op dit moment in Kiev?
Mark Neville: De oorlogsretoriek heeft de spanning opgevoerd, de valuta is omlaag gezakt, zakendoen is lastig. Het is niet leuk, iedereen heeft een plan voor als het bommen gaat regenen – mensen hebben een vluchttas klaar staan met walkietalkies, documenten en dollars. Tegelijkertijd zitten de restaurants vol. Als de gewapende strijd Kiev bereikt, zullen mensen niet vluchten. Dit is een onafhankelijke staat; het is niet voor niets dat deze strijd is ontstaan.

Je relatie met Oekraïne begon in 2015, toen het militaire ziekenhuis in Kiev een exemplaar van je boek Battle Against Stigma bestelde. Wat wist je over het land voor die tijd?
Zoals veel mensen, heel weinig. Ik wist waar het lag op de kaart, maar verder niets over de oorlog. Russische propaganda schilderde die oorlog af als een burgeroorlog tussen Oost- en West-Oekraïne, wat nooit het geval is geweest. Helaas werd deze incorrecte informatie op grote schaal verspreid door de westerse pers. Ik ben blij dat ze nu wakker zijn geworden, maar sinds 2014 is er een schrijnend gebrek aan degelijke berichtgeving over dit conflict. En het gaat nog elke dag gewoon door – ongeveer 2,5 miljoen mensen zijn hun huis ontvlucht. Onderdeel van het probleem zijn de misvattingen over Oekraïners, bijvoorbeeld dat er een grote rechtse beweging is. Er is een rechtse beweging in elk land! Dus mensen begrijpen Oekraïne niet goed, en laten zich leiden door angst.

Vertel eens over je eerste bezoek? Waarom besloot je naar Oekraïne te gaan?
Het was echt bizar. Het ziekenhuis e-mailde me dat ze veteranen uit Donbas hadden met trauma's. Oekraïne is een post-Sovjetland, dus er is weinig aandacht voor geestelijke gezondheidsproblemen. De veteranen moesten zich maar vermannen, dus ze begrepen niet welke rol geestelijke gezondheid speelde in hun leven. Ik had geen exemplaar van mijn boek in het Oekraïens, maar ik beloofde dat ik een PDF zou sturen. Mijn eigen land – het Verenigd Koninkrijk - had geprobeerd het boek te verbieden [de eerste zending boeken werd in beslag genomen door de UK Border Force, red.], maar dit ziekenhuis was zo vooruitstrevend geweest om een exemplaar op te vragen. Ik was ontroerd, en ik wilde zien wat er vervolgens zou gebeuren. Ik voelde meteen een diepe verbondenheid met Oekraïne, en ik herkende de trauma’s waar mensen onder leden. De oorlog vindt plaats in een grensstreek, zeshonderd kilometer van Kiev, maar je ziet de spanning op de gezichten in Kiev. Ik was zelf nog maar net hersteld van PTSS. Elke keer als ik de kans kreeg om af te reizen naar Oekraïne, deed ik dat.

Je fotografeert al enkele jaren in Oekraïne en je nieuwste boek verkent verschillende geografische en culturele Oekraïense gebieden, van soldaten aan de frontlinie in Avdiivka tot ravers in Kiev. Is er een rode draad in je werk?
Het valt me op hoe ongelooflijk veerkrachtig Oekraïense mensen zijn. Sommige mensen hadden alles verloren – ze waren hun huis kwijt, ze zagen hun buren sneuvelen, ze hadden dringend medicijnen nodig – maar ze vroegen nooit om hulp. Ze maakten gewoon thee voor mij, gingen bij me zitten en vertelden me hun verhaal. Een ongelooflijke veerkracht en trots - ik zag dat in de meeste mensen die ik sprak.

En hoe reageerden ze op je camera?
Ik heb een grote, logge analoge camera, dus dat kan intimideren. Ik vraag altijd toestemming voordat ik een foto maak en ik probeer een leuk gesprekje te beginnen. Als ze het niet leuk vinden, doe ik het niet. Ik keer steeds terug op dezelfde plekken en zo raken mensen aan mij gewend, niet alleen in Oekraïne, maar overal. Het is het tegenovergestelde van de fotojournalistiek, want ik spring niet snel in en uit een situatie om nieuws te verslaan, maar ik bouw een langdurige relatie op.

De meeste foto's zijn in kleur, terwijl sommigen zwart-wit zijn. Hoezo?
Ik verwijs in mijn foto’s naar schilderijen, film en fotografie uit de jaren zestig en zeventig. Misschien zie ik bijvoorbeeld iets dat me doet denken aan een Franse newwave-film. Mensen denken dat we in een beschaafde moderne wereld leven, maar dat is echt niet zo, want er gaat zoveel fout. De ongelijkheid in welvaart in de wereld is veel groter geworden, raciale ongelijkheid is nog steeds enorm, er zijn legio milieukwesties. Ik verstop deze subliminale boodschappen in mijn werk, dat is een van de onderliggende strategieën die ik gebruik in mijn visuele taal.

Je bent in oktober 2020 naar Oekraïne verhuisd. Hoe beïnvloedde dit je foto's?
Ik zie de dingen nu heel anders. Ik heb de stereotypen links laten liggen en ben meer geïnteresseerd geraakt in de werkelijkheid, hoe mensen leven van dag tot dag en dan zie je iets anders dan wat de westerse blik voortbrengt.

En wat heb je gemerkt als inwoner?
Er was een popster op de Russische tv die zei: “We gaan Oekraïne verpletteren.” Dit was op de nationale televisie, het was zo verschrikkelijk. Tegelijkertijd leven we al acht jaar in deze werkelijkheid. Toen ik een keer foto's nam in Odessa, vlogen militaire helikopters over het strand en duizenden mensen bleven staan en keken omhoog. Zodra ze weg waren, ging iedereen weer zwemmen. Dit is een perfect metafoor voor het leven in Oekraïne; mensen gaan gewoon door met hun bestaan. Een instabiele economie is beangstigend, maar mensen moeten ook in hun levensonderhoud blijven voorzien. Ik houd niet van deze spanning. Want wat gaat er met mijn vrienden gebeuren? Zal ik moeten vechten? Ik voel me niet echt verbonden met Groot-Brittannië. Ik woon in Kiev. Ik heb geen tweede thuis, dit is het. Dus het voelt ook heel persoonlijk.

Stop Tanks with Books komt uit in maart maar kan nu al besteld worden bij Nazraeli Press.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE UK
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.