Een beginnersgids voor het iconische werk van Toni Morrison

Toni Morrison, literaire legende, onderwijzer en Nobel-laureaat, overleed eerder deze week op 88-jarige leeftijd. De poëtische stijl waarmee ze vol eerlijkheid en kracht schreef over de zwarte ervaring, heeft een onuitwisbare indruk achtergelaten op de wereld. Ze bracht personages tot leven waarmee ze op meesterlijke wijze thema’s als racisme, slavernij, geweld en klasse behandelde. Haar werk dwong witte mensen om hun geschiedenis van geweld tegen zwarte gemeenschappen onder ogen te zien, en hielp zwarte mensen in hun strijd voor meer gelijkwaardigheid.

Een van de belangrijkste ideeën die Morrison opperde, was hoe belangrijk het was om specifiek voor zwarte lezers te schrijven. In een interview met The Guardian uit 2015, waarin ze haar boek God Help the Child bespraken, hadden ze het over een belangrijk knelpunt voor zwarte schrijvers: dat je je daar volgens sommige witte critici voor moet verantwoorden. “Ik schrijf voor zwarte mensen, zoals Tolstoj zich ook niet tot mij richtte, een veertienjarige gekleurde meid uit Ohio,” vertelde ze. “Ik hoef mijn excuses niet aan te bieden of mezelf als minderwaardig te zien omdat ik niet over witte mensen schrijf ­– wat overigens niet waar is, er zitten genoeg witte mensen in mijn boeken. Waar het om gaat is dat je die witte criticus die op je schouder zit om je te keuren, moet leren negeren.”

Morrison schiep personages waar zwarte lezers zichzelf in herkenden. Ze sprak en schreef over een meedogenloos Amerika dat geschiedenisboeken hebben geprobeerd om af te zwakken, en ze deed dat met elegante, uitdagende proza dat zwarte lezers iets teruggaf dat ze ontnomen was ­­– de waarheid.

Hier een overzicht van tien boeken die haar gedachtegoed hebben verspreid. Mocht je ze nog willen lezen: er zitten wel hier en daar wat spoilers in.

Haar debuutroman verscheen in 1970, en vertelde het verhaal van Pecola Breedlove, een Afro-Amerikaans meisje dat opgroeide in het Ohio van na de Grote Depressie en seksueel misbruikt werd door haar vader. Het boek volgt haar leven en dat van haar ouders, in de tijd dat ze zelf jong waren en probeerden te overleven in een overwegend witte gemeenschap. Decennialang werd er geprobeerd om het boek uit scholen te verbannen wegens de beschrijvingen van incest, verkrachting en pedofilie, maar de boodschap over geïnternaliseerd racisme weerklinkt tot de dag van vandaag.

Morrisons tweede roman werd een belangrijk werk voor zwarte feministen: het gaat over de banden tussen vrouwen, en de rigide rollen waar de maatschappij ze in duwt. Het boek volgt de levens van twee beste vriendinnen, Sula en Nel, die opgroeien in een klein stadje met totaal tegenovergestelde families – de een stabiel en gestructureerd, de ander onconventioneel – en behandelt de gewichtige sociale, seksuele en familiaire verwachtingen die er op jonge vrouwen rusten. Het verhaal laat zien hoe vrouwen zich aanpassen aan deze normen of ze juist uitdagen, op een manier waardoor het een veelbesproken roman in feministische kringen is geworden.

Deze roman volgt het verhaal van Macon ‘Milkman’ Dead III, van zijn geboorte in een gesegregeerd ziekenhuis in Michigan tot aan zijn avontuurlijke queeste om zijn achtergrond te begrijpen. Het is een meeslepend, bij vlagen fantastisch verhaal over de zwarte geschiedenis in Amerika en de complexiteit van de zwarte identiteit.

Tar Baby is een liefdesverhaal over Jadine, een knappe, welvarende zwarte vrouw, en Son, een arme maar tevreden vagebond. Hun relatie confronteert ze met hun eigen vooroordelen – en met die van hun familie en de samenleving – over ras en klassenidentiteit. De roman gaat diep in op de vooroordelen binnen de zwarte gemeenschap, en de behoefte om daarbinnen geaccepteerd te worden.

Dit boek won de Pulitzerprijs, en werd later verfilmd met onder anderen Oprah Winfrey en Danny Glover in de cast. Het verhaal volgt de levens van Sethe, een voormalige slaaf, terwijl zij en haar familie geteisterd worden door de geest van een kind dat ze moest doden toen ze probeerde te ontsnappen. Het is een diepe en vaak onaangename vertelling over trauma, moeder-dochterrelaties en de gruwelijke en hardnekkige nalatenschap van de slavernij.

Een historische roman die de geboorte van jazz behandelt, en de culturele relevantie ervan binnen de zwarte gemeenschap en de invloed op de Amerikaanse cultuur. Het verhaal gaat over Violet en Joe, een ongelukkig getrouwd stel tijdens de Harlem Renaissance in de jaren twintig, en de zeventienjarige Dorcas, waar Joe een affaire mee begint. Als Dorcas hem uiteindelijk afwijst, eindigt de affaire op tragische wijze. Het is een naargeestig verhaal over liefde, lust, afhankelijkheid en autonomie, en de cadans van jazz is goed terug te zien in de manier waarop het verhaal verteld wordt: het is een narratieve stijl met improvisatie-achtige vormen.

Paradise speelt zich af in een klein, volledig zwart stadje genaamd Ruby in Oklahoma, dat gesticht werd door familieleden van bevrijde slaven. Het boek begint met een extreem gewelddadige scène, en vertelt in negen delen hoe dit heeft kunnen gebeuren, aan de hand van negen verschillende bewoners. Het is het laatste deel van een trilogie met Beloved en Jazz, en focust zich op liefde en de verschillende vormen die dat aan kan nemen. De liefde voor God bijvoorbeeld, en de impact die dat had op het stadje.

Morrison keerde meerdere keren in haar carrière terug naar het onderwerp slavernij, en de aanhoudende traumatische invloed ervan op zwarte mensen in Amerika. In haar boek A Mercy vertelt ze het verhaal van Florens, een Afrikaanse slaaf die op een boerderij in New York werkt in 1680. Het gaat over Florens’ relatie met haar moeder, die haar achterliet, en de bediende Lina, een inheemse Amerikaanse die haar stam bijna volledig uitgeroeid heeft zien worden door de pokken. Via de levens van deze vrouwen verkent Morrison hoe het moet zijn geweest om te overleven in de begindagen van de Amerikaanse slavernij.

Haar elfde boek God Help the Child volgt Lula Ann Bridewell, die veel donkerder wordt geboren dan haar ouders. Ze mishandelen haar en verstoten haar om haar huidskleur, waardoor Bride gedwongen wordt om zelf eigenwaarde op te bouwen. Het boek behandelt racisme en colorisme binnen de zwarte gemeenschap, en de gevolgen daarvan.

The Origin of Others zoomt in op het concept van ‘otherness’ in Amerika. Morrison bestudeert de constructie van het radicale beeld van ‘De Ander’, aan de hand van geschiedenis, politiek en literatuur. Ze borduurt voort op werk van beroemde auteurs als Harriet Beecher Stowe, William Faulkner en Flannery O’Connor, en neemt ook haar eigen werk opnieuw onder de loep. Morrison gaat op zoek naar antwoorden over De Ander, en vraagt zich af waarom we er zo bang voor zijn, en hoe ras überhaupt deel van dit concept is geworden. Het boek worstelt met de belangrijkste thema’s uit Morrisons fictie, in een poging om hun oorsprong te duiden.