Hoe 'Black Mirror' veranderde in een eendimensionaal opiniestuk

In een jaar dat voelt als een opeenstapeling van grote en kleine rampen, komt het nieuwe seizoen van Black Mirror precies op tijd. De serie van Charlie Brooker is van de Britse televisie verhuisd naar Netflix, waar het ook een Amerikaans publiek heeft aangetrokken. Het derde seizoen ging afgelopen vrijdag in première – volgens de berichten betaalde Netflix veertig miljoen dollar voor de rechten – en richt zich wederom op de mens, de machine, en de vraag wie de baas is over wie.

Dat is een slim uitgangspunt. Horror is al decennialang een genre dat bij uitstek geschikt is om ons te vertellen over onszelf. Niets komt dichterbij de kern van menselijk gedrag dan kwetsbaarheid, angst, en irrationele paranoia. Het onderzoeken van de terugkerende thema's in horror uit verschillende culturen is een vorm van antropologie. Maar wat zegt Black Mirror nu over ons?

Niet veel, lijkt het. Horror en science fiction hoeven niet te leunen op allegorie, maar zijn een stuk krachtiger wanneer ze dat wel doen. De mate waarin kan verschillen – de gelauwerde horrorfilms uit het Japanse canon zijn opmerkelijk effectief en staan op zichzelf, maar als je meer inzicht wil krijgen in, pak 'm beet, de patriarchale structuur van het land, dan kan je iets opmaken uit de fascinatie die de films hebben voor vrouwelijke woede.

In Black Mirror is geen allegorie te bekennen. Het verhaal gaat duidelijk en eenduidig alleen over het ding zelf. Technologie is grotendeels een metafoor voor, eh, technologie? En onze slaafse toewijding aan het gemak ervan moet laten zien hoe we, nou ja, slaven zijn van het gemak van technologie.

De grootste verandering in dit seizoen komt van Netflix, waar de serie nu onder de banner 'Original Series' is geplaatst. We steken de Engelse grenzen van de eerste twee seizoenen over, en trekken Amerika (en andere landen) in onder het toeziend oog van een select groepje Amerikaanse filmmakers. Het resultaat is een seizoen dat onevenwichtig voelt, met grote verschillen in tempo en stijl. De verwassen en verzadigde tinten die we kennen van Engelse televisie zitten er nog steeds in, behalve in de openingsaflevering van Joe Wright, die meer lijkt op een cutscene in een videospel.

Het lome tempo van Britse dramaseries wordt soms verruild voor de koortsachtige sneltreinvaart van Amerikaanse montage. De aflevering Playtest, onder leiding van Dan Trachtenberg, dendert voort met de snelheid van een paranoïde thriller, terwijl Shut Up and Dance van James Watkin maar een beetje door ploetert en zichzelf blijft herhalen. Het is een rare verandering. Engelse televisie is vaak een meer insulaire ervaring, iets wat Amerika in z'n "gouden eeuw van televisie" heeft overgenomen – de truc is om veel zowel in het frame als onder het oppervlak te houden.

Black Mirror wordt vaak vergeleken met The Twilight Zone, nog zo'n nihilistische antropologieserie. Technologie speelde daarin ook een grote rol, en de paranoia van de Koude Oorlog was in elke aflevering voelbaar. Cycliciteit stond centraal in de klassieker van Rod Serling. Angst voor de atoombom, de gevaren van McCarthyisme, de vrees voor de Ander; paranoia stond centraal in The Twilight Zone, maar de angst van het moment werd neergezet als een herhaaldelijke psychose.

Een historisch drama, een moderne setting, een dystopische toekomst; dit waren geen verhaalkeuzes, maar een manier om te laten zien dat we gedoemd zijn om dezelfde conflicten telkens weer te herhalen, waarbij de jaartallen en de zondebokken slechts onbelangrijke details zijn in een eindeloze tragedie.

Black Mirror heeft minder te zeggen over wie we waren en wie we nu zijn, omdat we dat eigenlijk nog steeds aan het ontdekken zijn. Het gaat minder over angst dan over gedrag. Waar The Twilight Zone aanvoelde als een Rorschachtest, is Black Mirror een opiniestuk.

Black Mirror is verontwaardigd, woedend, maar om wat? Serling hield zich vrijwel alleen maar bezig met moraliteit, en de ironie van de vele nihilistische eindes van de show voelde als een wijzend vingertje, een oneindige "ik zei het toch". De serie heeft minder te zeggen, grotendeels vanwege de vaagheden van het moment waarop het reageert. Niet zo lang geleden werd technologie opgezadeld met de last van de utopie; een middel dat een nieuw tijdperk vol belofte en mogelijkheden moest inluiden.

Series als Star Trek namen ons dapper mee naar een tijd waarin onze tekortkomingen werden verholpen door technologie, niet erdoor versterkt. In die zin is Black Mirror een grimmig sprookje voor onze tijd, waarin ons donkerbruine vermoeden dat machines niet totaal aan onze kant staan werkelijkheid is geworden.

Maar dit is een eendimensionale poging om driedimensionale angsten te vatten. Sommige afleveringen van Black Mirror bleken achteraf op een bizarre manier profetisch te zijn: de finale van het tweede seizoen – The Waldo Moment – gaat over een tv-persoonlijkheid die er op onwaarschijnlijke wijze in slaagt om het publiek voor zich te winnen en de politieke ladder te beklimmen, een spookachtige echo van de dingen die ons te wachten stonden in de VS; en in de pilot van de serie heeft de Britse premier seks met een varken.

In het nieuwste seizoen zit een aflevering die dient als een krachtige metafoor voor immigratie, wat ongetwijfeld het bepalende politieke issue is op de twee continenten waar Black Mirror nu thuishoort. Dit zijn absurde tijden, waarin voorstellen voor grenshekken, leeftijdsverificatie van vluchtelingen, en het vernederen van mensenrechtenadvocaten aan de orde van de dag zijn.

Wat science fiction krachtig maakt is de manier waarop het ons vraagt om te confronteren wie we zijn. Black Mirror is vermakelijke televisie, maar wil ons vooral vertellen wie we zouden kunnen zijn. Het is een waarschuwing in het oog van de orkaan, te klungelig in z'n esthetiek om kunst te zijn, en te expliciet in z'n verhalen om te fungeren als metafoor. Black Mirror vraagt ons om naar ons eigen spiegelbeeld te kijken, maar kan het niet echt schelen wie er terugkijkt.

Black Mirror is nu beschikbaar op Netflix.