Het Rotondologisch Genootschap wil rotondekunst uit het verdomhoekje halen

Een tijdje terug was ik in het Belgische Charleroi. De stad van de carolo’s, zoals de inwoners worden genoemd, en van verlaten fabriekshallen. Maar ook de stad van de stripfiguren. Door de hele stad zie je levensgrote standbeelden op rotondes, van bijvoorbeeld Lucky Luke en Robbedoes & Kwabbernoot. En net als je denkt dat je ze allemaal wel hebt gezien, blijkt er ook nog ergens een gigantische Marsupilami in een fontein te staan.

Best een handige plek voor een kunstwerk, zo in het midden van een rotonde. Het is een ruimte die je er min of meer gratis bij krijgt als je een rotonde aanlegt, en waar je dan maar net zo goed van kunt profiteren. En als voorbijganger kun je moeilijk om zo’n kunstwerk heen. Of nou ja, het hele ding van een rotonde is dat je er juist omheen moet, maar je snapt het punt.

Rotondekunst is een kunstvorm op zich. De ene keer is iedereen er enthousiast over, de andere keer een stuk minder, en wordt het met poep vergeleken. Het is in ieder geval een dankbaar gespreksonderwerp. Als je niets meer te vertellen hebt, kun je het altijd nog hebben over dat afzichtelijke bouwwerk dat de gemeente nou weer vlak buiten de bebouwde kom heeft neergepleurd.

Om de broodnodige duiding te krijgen bij de Nederlandse rotondekunst, nam ik contact op met schrijver en rotondoloog Tijs van den Boomen, die samen met grafisch ontwerper Peter Jonker het Rotondologisch Genootschap heeft opgericht. Het middeneiland van een rotonde noemen zij "een stuk niemandsland, een vacuüm in een overvol landschap (…) dat schreeuwt om identiteit, om invulling en betekenis." Ik vroeg hem welke verschillende stromingen er zoal zijn, en wat een goed rotondekunstwerk nou tot een goed rotondekunstwerk maakt.

Creators: Interessante rotondes hebben ze in Charleroi. Toch?
Tijs van den Boomen: Zeker, ze gaan er daar vol in. Heel burlesque. Zo’n naïeve, kleurrijke explosie, en dat midden in een vervallen industriestad. Dat soort contrasten kennen we in Nederland niet.

O nee?
In Nederland is rotondekunst over het algemeen wat braaf. Dat heeft met de Nederlandse overlegcultuur te maken: iedereen wil er wat over te vertellen hebben, van gemeente tot bewoners, waardoor de werken vaak uiteindelijk wat vlak blijven. In België is het veel explosiever. En in Frankrijk juist wat pittoresker, daar zie je eerder kleine parkjes en wijnvaten. Meer dat artisanale.

Is de rotondekunst van Nederland altijd al zo braaf geweest?
In het begin viel dat wel mee. Grosso modo zou je twee periodes van elkaar kunnen onderscheiden: van begin jaren negentig tot grofweg 2005, en de periode daarna. Eerst zagen gemeenten en wethouders dat middenstuk op de rotonde als een kans, een stuk grond waar ze wat mee konden. Ze nodigden kunstenaars uit, en er werd druk geëxperimenteerd.

Niet iedereen kon dat waarderen. Het leidde geregeld tot ophef, en mensen vroegen zich af ‘of dit wel allemaal moest van onze centen’. Dat had ook met de financiële crisis te maken. De gemeenten werden sindsdien wat kopschuwer. Al hebben we het idee dat het juist de laatste tijd weer een kentering gaande is.

Waar moet een goed rotondekunstwerk aan voldoen? Het moet in ieder geval geschikt zijn om met een boogje omheen te rijden, lijkt me?
Inderdaad, ze moeten van alle kanten te ervaren zijn. Dat klinkt heel voor de hand liggend, maar veel werken falen daar volledig in. Bij het Rotondologisch Genootschap hebben we zeven aanbevelingen gedaan voor waar een geslaagd rotondekunstwerk aan moet voldoen. Een daarvan is ‘Oog voor het ronde karakter’.

Daarnaast moet het ontwerp ook een heldere keuze zijn. Kies voor het sublieme, of juist voor eenvoud, maar maak in ieder geval een keuze. Houd rekening met de omgeving, en met de afmetingen van de rotonde. Doe niet meer dan haalbaar is binnen het budget. Houd het begrijpelijk, in de zin dat het ook toevallige, geïnteresseerde passanten moet kunnen raken. En alles valt of staat met de opdracht die aan de basis ligt – ‘Goed opdrachtgeverschap’ is dus ook een eis.

Wat is nou echt een voorbeeld van een geslaagd rotondekunstwerk?
Het Draaiend Huis van John Körmeling, bij Tilburg. Een doorzonwoning van 5 bij 8,5 meter, die heel langzaam ronddraait. Heel goed doordacht, op alle mogelijke lagen. En in het buitenland is ook She Changes erg goed, een werk op een Portugese rotonde van de Amerikaanse kunstenaar Janet Echelman. Een soort visnetten die bewegen in de wind.

Welke stromingen zou je allemaal van elkaar kunnen onderscheiden?
We hebben zelf een categorisering gemaakt van wat je zoal op rotondes kunt aantreffen. Een categorie bestaat uit werken waarvan je denkt: wat doet dat daar? Dan gaat het bijvoorbeeld om een abstract werk, wat op rotondes vaak slecht uitpakt. Voor abstracte kunst moet je echt de aandacht hebben. Maar je staat niet in een museum in een white cube naar een kunstwerk te kijken. Je staat bij een rotonde.

Er zijn ook veel rotondekunstwerken die iets uitdrukken over de omgeving, zoals de schaapjes op de rotonde in Leersum. Of gesponsorde werken, zoals de gerenoveerde Kever in De Bilt. Veel werken dienen daarnaast ook als een soort openbaar domein: in Zandvoort staat bijvoorbeeld een muziekkoepel waar je zo in kunt lopen, en in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt staat een soort wachthokje voor de tram.

Dan blijven er nog twee categorieën over. De rotondes die zijn ingericht met natuurlijke objecten, waar bijvoorbeeld zonnebloemen of een boom op staan, en de categorie Playmobil. Dan heb je het over werk waar je een soort speelgoed-gevoel van krijgt, zoals die gigantische aardbeien bij Veghel.

Wat voor kunstenaars houden zich vooral bezig met rotondekunst?
We hebben het idee dat oudere kunstenaars eerder geneigd zijn om wat abstracter te werken, en jongere kunstenaars zich meer richten op community art, en reageren op de omgeving. Over het algemeen zijn het vooral lokale kunstenaars, en bekendere kunstenaars wagen zich er niet zo snel aan. Al heb je wel uitzonderingen, zoals Peter Struycken. Hij zette gigantische gekleurde containerdozen op een rotonde bij Nijmegen, heel gaaf.

De containerdozen van Peter Struycken. Wikimedia Commons / Sandra Fauconnier.

Waarom wagen grote kunstenaars zich er dan niet aan?
Rotondekunst is op zichzelf al een soort scheldwoord. Het zit een hoek die wat bespot wordt. En als kunstenaar wil je ook een eerbiedig podium voor je werk hebben, iedereen moet er met volle aandacht naar willen kijken. En een rotonde is natuurlijk overgeleverd aan de chaos.

Welke grote kunstenaar zouden jullie nog graag een rotondekunstwerk zien ontwerpen?
We zouden Hans van Houwelingen weleens aan de slag willen zien gaan. Hij is onder andere bekend van de Zuil van Lely op het Stadhuisplein in Lelystad, een dertig meter hoge zuil met daarop het beeld van Cornelis Lely. Echt een vervreemding van het hele plein. Hij zou ook van een rotonde absoluut iets kunnen maken.

Zou hij het ook willen?
Ik denk wel dat hij te verlokken is. Hij heeft wel vaker moeilijke opdrachten tot een goed einde gebracht.

Bedankt!

Dit artikel is aangepast. In een eerdere versie werd de indruk gewekt dat de blokken van Peter Struycken zouden zijn gesloopt, maar in werkelijkheid liggen ze op een rotonde iets verderop.